فرهنگ کردی و زبان کردی

[معمار حانیه]

دوستان مطالب رو در پی هم مطالعه کنید.


ردی کلهری یکی از شاخه های زبان کردی محسوب میشود که در زمان نادرشاه افشار از کلار دشت تا
شهرستان کلار در کردستان عراق جزو قلمرو ایل کلهر و ایل گوران بوده.اما همکنون در استانهای کرمانشاه،ایلام،بخشی از استان همدان،بخشی از استان لرستان،بخشی از استان گلستان،بخشی از استان گیلان(چمخاله)،بخشی از استان آذربایجان غربی در کشور ایران و شهرهای جسان،بدره،منلی،ربادیه،خان قین،بخشی از دربندی خان،کلار،اکثریت روستاها و بخش های حومه شهرستان بغداد در کشور عراق و بخشی از اهالی استان وان در کشور ترکیه و چند روستا در کشور سوریه استان قامیشلو به زبان کلهری تکلم میکنند. ابتدا مقدمه ای در مورد زبان و نحوه رسم الخط کردی بیان میکنم و سپس سراغ حروف الفبای کردی و نحوه نوشتن و خواندن کلمات میرویم.
کسانی که رسم الخط فارسی را میدانند به راحتی میتوانند به رسم الخط کردی مسلط شوند.
در فارسی حروف صدا دار عمدتا" نوشته نمیشوند،مثلا در کلمه محمد ضمه روی "م" ،فتحه روی "ح" و فتحه روی "م" نوشته نمیشود،اما در کردی تمامی حروف صدادار نوشته میشوند و کلمات به صورت تکه تکه نوشته میشوند(بر حسب حروف صدادار موجود در کلمات).

یعنی برای فتحه،ضمه و کسره حروفی نوشته میشود که در ادامه توضیح خواهم داد
بنابراین ابتدا نحوه نوشتن و خواندن حروف صدادار و سپس حروف بیصدا را مورد بررسی قرار میدهیم.

برای راحت تر شدن یادگیری به صورت گام به گام جلو میرویم.

***************************


-فتحه:

در کردی برای مشخص کردن فتحه از حرف"ه" استفاده میشود که بسته به نوع هجابندی(بخش

کردن) کلمه ممکن است به صورت چسبیده یا آزاد به کار رود.



مثال: کلمه حمید در کردی به صورت زیر نوشته میشود:



حه مید


در این کلمه "ه" چسبیده به "ح" میباشد که همان فتحه میباشد.


مثال:کلمه دست در کردی به صورت زیر نوشته میشود:


ده ست



در این کلمه حرف "ه" که بعد از حرف "د" و به صورت آزاد آمده همان فتحه میبلشد.



ممکن است در یک کلمه هردو گونه فتحه چسبیده و آزاد استفاده شود،مانند کلمه "رحمت" که در کردی

به صورت زیر نوشته میشود

ره حمه ت


۲-ضمه:


در کردی دو نوع ضمه داریم:ضمه معمولی و ضمه کشیده.



ضمه معمولی: همان است که در فارسی تلفظ میشود که در کردی آن را با حرف "و" معمولی نمایش

میدهند:


مثال:کلمه کرد در زبان کردی به صورت زیر نوشته میشود:



کورد



نکته ای بسیار بسیار مهم :


پس چگونه حرف "واو" را بنویسیم:



جواب ساده است: هر کجا خواستیم کلمه ای مثل دوست که حرف واو دارد را بنویسیم به جای یک


"و" مینویسیم "وو" یعنی کلمه دوست در کردی به شکل زیر نوشته میشود:


دووست



پس ضمه را با " و " و حرف" واو " یا همان "او" را با "وو" نمایش میدهیم.



ضمه کشیده:این حرف مختص زبان سورانی است و با کمی گرد کردن دهان تلفظ میشود و آن را

با حرف "ۆ " نمایش میدهند.

مانند کلمه:



زۆر یعنی فراوان



۳-کسره و ی مجهول:



برای نمایش کسره و "ی" مجهول از حرف ێ استفاده میشود.


که ممکن است به صورت چسبیده یا آزاد به کار رود.



منظور از "ی" مجهول حرفی بین کسره و "ی" میباشد یا بهتر بگوییم ادغام این دو حرف میباشد.



مثال برای کسره:



کتاب به زبان کردی نوشته میشود:



کێتاب



مثال برای "ی" مجهول:تلفظ حرف "ی" در کلمه حیران درزبان کلهری به صورت "ی" مجهول

میباشد:

حه ێران

[معمار حانیه]

گاها" ممکن است علامت حرف کسره را ننویسند اما "ی" مجهول را حتما مینویسند/


همان دو کلمه بالا را میتوان به صورت های زیر نیز نوشت:



کتاب


حه ێران



چند مثال :
بێکه س ، بێکار ، بێسواد



۴-الف:
در کردی هیچوقت در اول کلمات "الف" نمی آید یعنی در زبان کردی " آ" وجود ندارد.



کلماتی که با الف شروع میشوند را با " ئ " مینویسند


مثال: کلمه " آسمان " را به صورت زیر مینویسند:



ئاسمان



چند مثال که در فارسی با الف شروع میشوند و در کردی با ئ:




فارسی: اردک اهورا انجیل




کوردی: ئورده ک ئه هورا ئێنجیل




۵-ۊ :
این حرف مخصوص زبان کردی کلهری بوده و معادل فارسی ندارد.




کلمه "توت" را در نظر بگیرید، کلمه کردی کلهری آن به صورت زیر است:




تۊ
به چند مثال توجه کنید(کلمات فارسی به کردی کلهری ترجمه شده اند):




فارسی: بود مو توت



کوردی: بۊ مۊ تۊ



۶-ۋ:




این حرف معادل همان وی انگلیسی است(۷):




مثلا تلفظ تهرانی کلمه لیوان را در نظر بگیرید:



نوشته میشود:



لیۋان



مثال:همه "گیو " را میشناسیم،یکی از پهلوانهای شاهنامه



به صورت زیر نوشته میشود:



گیۋ



مثال:



فارسی: کوه



کوردی سوو را نی : کیۋ



حال به بررسی حروف بیصدا میپردازیم:



۷-ل معمولی و ل غلیظ(ڵ):



ل معمولی را همان "ل" و ل غلیظ را به صورت "ڵ" نمایش میدهند.



مثال: لاله دارای حرف "ل" با تلفظ معمولی و گل دارای حرف "ل" با تلفظ غلیظ یعنی "ڵ" میباشد/



که به صورت زیر نوشته میشوند:



لاله لاله



گل گوڵ



۸-س:
در کردی به جای همه حروف "ث" "ص" "س" فقط حرف س بکار میرود.



مثال:
صابون سابوون



سبز سه وونز



اثر ئه سه ر



در زبان سورانی کلمات نادری وجود دارند که در آنها "ص" بکار رفته است.



مانند: صه ت (یعنی عدد ۱۰۰)



۹-ز:



در کردی به جای همه حروف "ز" " ذ " "ض " "ظ " فقط حرف ز نوشته میشود.


مثال:

زردآلو زه ردئالو


ضجه زه جه



ظهیر زه هیر



ذات زات



۱۰-ت:
در کردی به جای هر دو حرف "ت" و "ط" فقط حرف "ت" بکار میرود.



مثال: کلمه "طناب " و "تبر" به صورت زیر نوشته میشوند:



ته ناب



ته به ر



۱۱-تشدید:



در کردی هر حرف مشدد را دو بار مینویسند و دیگر مانند عربی و فارسی از علامت

تشدید استفاده نمیکنند.



مثلا کلمه "مکه" را به صورت زیر مینویسند:



مه ککه



۱۲-مابقی حروف همانند فارسی نوشته و خوانده میشوند.




دوستان. من در همین حد تونستم بزارم اگر مشکل داشت. دیگر دوستان کمک کنن ومشکل رفع کنن.

[معمار حانیه]

تمرین:
اکنون با شناختن حروف و دانستن نحوه نوشتن و خواندن آنها در کلمات به چند تمرین میپردازیم و

سپس " قوانین مربوط به جمله نویسی و جمله خوانی" را بیان میکنم.



در رو به روی کلمات معادل کردی آنها نوشته شده.



ملاحظه بفرمایید:


آبادان-----------------------------------ئابادان
آسو-------------------------------------ئاسو
اردشیر----------------------------------ئه رده شیر
انوشیروان--------------------------------ئه نووشیرووان
اهورا-------------------------------------ئه هورا
اردک-------------------------------ئورده ک
غروب------------------------------ئێواره
ایران--------------------------ئیران
چگونه------------------------چۊن
توت---------------------------تۊ
بود----------------------------بۊ
روغن------------------------رۊ ن
مو----------------------------مۊ
زیاد----------------------------زۆر
چطور--------------------------چۆن
هفده(۱۷)----------------------هه ۋده(کلهری)
کوه-----------------------------کیۋ(سورانی)
اینجا---------------------------- ۋرا(کرمانجی)
نیم-----------------------------نیۋ(گوران:هورامی)
بهرام---------------------------به هرام
بهمن---------------------------به همه ن
پیمان---------------------------په ێمان
پرستو--------------------------په ره ستوو
جهان--------------------------جه هان
چمن--------------------------چه مه ن
حلوان-------------------------حه له ووان(نام قدیم سرپل ذهاب)
حسن زیرک-------------------حه سه ن زیره ک
خسرو------------------------خۆ سره وو
دیره---------------------------دێره
رشمینه----------------------ره ش مینه
سیاه-------------------------ره ش
زرتشت----------------------زه رتوشت
زنجیر------------------------زه نجیر
ذات-------------------------زات
ضجه------------------------زه جه
ظالم------------------------زالێم
زندگی----------------------ژیان
صبر------------------------سه بر
سلام-----------------------سه لام
مثال-----------------------مێسال
شهریار--------------------شه هریار
عمارت---------------------عێماره ت
علی-----------------------عه لی
عمر-----------------------عو مه ر
غلام-----------------------غولام
فرهاد----------------------فه رهاد
قلیان-----------------------قێلیان
کیکاوس--------------------که ێکاوێس
گلین-----------------------گوێڵێن
لاله------------------------لاله
آلاله----------------------ئاڵاڵه
من-----------------------مێن
مریم--------------------مه ریه م
ناصر---------------------ناسێر
نعمت--------------------نێمه ت
همدم-------------------هاووده م


چگونه کلمات را در یک جمله بخوانیم و بنویسیم؟



فاصله بین دو کلمه در یک جمله" به اندازه ۲خط فاصله "میباشد:


با این مثال توجه کنید: "پسر خوب و زیبا" (صرفا جهت یادگیری همین عبارت را با کتابت کردی مینویسیم):




پێسه رێ خووب ووه زیبا




اکنون به چند جمله کلهری همراه با ترجمه آنها توجه بفرمایید.


حالێد چۊنه؟



حالت چطوره؟



وه چووه مه شغولید؟



به چه کاری مشغول هستید؟



هه مۊ شه خووه ش بۊد



همیشه خوش باشی



ئی ووه خته ووه خه یر



این وقتت به خیر باشه



بۊ چگ تمام که سه ێلێگم ئی مه تنه خووه نێن


کوچیک تمام کسانی هستم که این متن را میخوانند


اکنون یک پاراگراف را همراه با ترجمه فارسی مینویسیم.


هه ر ووه ختێ هۊر منالی که م ته وه ن به ێده م، چۊ ئاوو زلال بۊم وو چۊ خوو ه ر رووشن

بۊم وو جۊر ئاگر گێر.(نعمه ت نیازی)


هر وقت یاد بچه گیم می افتم یه شوک بهم وارد میشه،مثل آب زلال بودم و مانند خورشید تابناک بودم و مانند آتش شعله ور(نعمت نیازی) .



تمرین:به چند بیت شعر کلهری(شاعر نا مشخص)توجه کنید و آن را مطالعه بفرمایید:


کیه نیه گه ی در مال رێخ دانه دا نه



پاێ که ژاڵ هاتێ زێلفێ که ێ شانه



ئه ر دووس دڵێ بوو دووس بکێ وه سه ر



کۊزه گه ی شانێ که ێدن وه سپر



دووسی دووس خاس دووسی تا سه ر بوو



دووسی دووس خاس له هه ردێ سه ر بو



اموزش دهنده » نعمت نیازی

نویسنده :حانیه جون

[معمار حانیه]

بچه ها امروز زبان کردمانشاهی گذاشتم. که اگر اون کردی خیلی براتون سخت بود. کرمانشاهی یاد بگیرید. باشه؟؟؟ خوب اگر یاد گرفتید بگید. اگر نه هم بگید. تا ما بدانیم اموزشمان خو به یا اگر نیست در اینجا راتخته کنیم



جملات اول کرمانشاهی و ادامه اش معنی فارسی

گرفتیدمان بَنِ قَن؟: ما را سر کار گذاشته ای؟ > >... >... ... ای هَی هَی هَی: چه وضعیت نابسامانی > >سی زگش: آن شخص عجب شکم گند ه ای دارد > >ویس میسی ویسا، ویس نمیسی ویس نیسا: اگر میتوانی منتظر من باش، اگر نه برو > >... بزنم بشد، خاک بره چشد، ماماند بیا بزَنه بشد: تو توانایی مقابله بامن را نداری > >یه ی کمی بخنانمان: اندکی دلقک بازی دربیاور و ما را شاد کن > >یه ی فیکه ای بکش: آن نفر جلویی را صدا بزن > >شرافتاً تو قیفد به ای قافا مُخُوره:تو شایستۀ چنین مقام و منزلتی نیستی > >کره شیتمان کردی: ما را تا مرحلۀ جنون رساندی > >کُرَههههههههههههههههههههه ههه؟: باور نمیکنم > >هشتیدمان خَرِگ:ما را به روز سیاه نشاندی > >میمانی آباجیه گی مه: شما شبیه خواهر من هستید > >اککککککککککککککککک: غافلگیر شدم > >بشیوانش: (1) آن چایی را به هم بزن. (2)دعوایی آبرومندانه راه بنداز و همه را بزن > >دلِم دارَه میشیوَه: حالت تهوع دارم > >علی آقای جاویدانی؟: چه خبر است برادر من، آنقدر هم قوی نیستی > >کره نازار: آخییییییی، ناز نازی من > >کم خِر بخور: کم دور خودت بچرخ، سرم گیج رفت > >وژداناً تو ماله ایییییی حرفای؟: از پس آنچه که میگویی بر نمیآیی > >تو ورقه ی دس میگیری؟بسیار ضعیف هستی > >ولمان بکو تنه به سَرِت: ما را در خلوت خود تنها بگذار

خوشت امد. مه خو میدانم الان همه لبخند بر لبشان گرفتن. به خصوص کرماشانی ها وژدانن خوشت امد و امتیاز ندادی کچل بشی روله گیان

[zina_a]

بچه ها امروز زبان کردمانشاهی گذاشتم. که اگر اون کردی خیلی براتون سخت بود. کرمانشاهی یاد بگیرید. باشه؟؟؟ خوب اگر یاد گرفتید بگید. اگر نه هم بگید. تا ما بدانیم اموزشمان خو به یا اگر نیست در اینجا راتخته کنیم



جملات اول کرمانشاهی و ادامه اش معنی فارسی

گرفتیدمان بَنِ قَن؟: ما را سر کار گذاشته ای؟ > >... >... ... ای هَی هَی هَی: چه وضعیت نابسامانی > >سی زگش: آن شخص عجب شکم گند ه ای دارد > >ویس میسی ویسا، ویس نمیسی ویس نیسا: اگر میتوانی منتظر من باش، اگر نه برو > >... بزنم بشد، خاک بره چشد، ماماند بیا بزَنه بشد: تو توانایی مقابله بامن را نداری > >یه ی کمی بخنانمان: اندکی دلقک بازی دربیاور و ما را شاد کن > >یه ی فیکه ای بکش: آن نفر جلویی را صدا بزن > >شرافتاً تو قیفد به ای قافا مُخُوره:تو شایستۀ چنین مقام و منزلتی نیستی > >کره شیتمان کردی: ما را تا مرحلۀ جنون رساندی > >کُرَههههههههههههههههههههه ههه؟: باور نمیکنم > >هشتیدمان خَرِگ:ما را به روز سیاه نشاندی > >میمانی آباجیه گی مه: شما شبیه خواهر من هستید > >اککککککککککککککککک: غافلگیر شدم > >بشیوانش: (1) آن چایی را به هم بزن. (2)دعوایی آبرومندانه راه بنداز و همه را بزن > >دلِم دارَه میشیوَه: حالت تهوع دارم > >علی آقای جاویدانی؟: چه خبر است برادر من، آنقدر هم قوی نیستی > >کره نازار: آخییییییی، ناز نازی من > >کم خِر بخور: کم دور خودت بچرخ، سرم گیج رفت > >وژداناً تو ماله ایییییی حرفای؟: از پس آنچه که میگویی بر نمیآیی > >تو ورقه ی دس میگیری؟بسیار ضعیف هستی > >ولمان بکو تنه به سَرِت: ما را در خلوت خود تنها بگذار

خوشت امد. مه خو میدانم الان همه لبخند بر لبشان گرفتن. به خصوص کرماشانی ها وژدانن خوشت امد و امتیاز ندادی کچل بشی روله گیان

سلام حانیه جون
خیلی بامزه بود مرسی. اینا رو از کجا آوردی من که توی کرمانشاه زندگی می کنم بعضی هاشو نشنیده بودم. در ادامه بگم توی کرمانشاه هم زبان کردی، البته نه کردی کردستان، هنوز بعضی جاها رایجه. اینی که شما نوشتین لهجه ی کرمانشاهی هستش. ممنون

[سروه74]

حالا دیگه کرمانشاهیا اصلا اینجوری حرف نمیزنن

[BaAaHaR]

ب

میتونم بگم کردی نبود هر چی بود خندیدیم




این کردیه عزیز

هيمن

وره يارم وره اي تازه يارم وره استيره كه ي شو گار تارم

وره اي شاپري بالي خيالم وره اي شو چراي روناكي مالم

وره اي خج وره اي خاتو زينم وره با بژن و بالا كه ت ببينم

وره با دامري آوات و تاسه م وره با بسكه كت لا دا هنا سه م

وره اي نو نمامي باخي ژينم وره با بژن و بالاكه ت ببينم

وره سور با له سه ر واده و بليني وره كرد به و مه كه پيمان شكيني

وره يارم وره اي تازه يارم وره استيره كه ي شوگاري تارم

وره ماچم ديه ماچي خدايي كه بيزارم له ماچي سينمايي

ترجمه
وره(بیا)

بيا اي يار من اي يار تازه من بيا اي ستاره شبهاي تار من


بيا اي شاه پر بال خيالم بيا اي شبچراغ روشن خانه ام


بيا اي خاتوزين(داستان مم وخاتو زين مانند ليلي و مجنون مي باشد)


بيا اي خاتو زين من بيا تا قد و بالاي زيبايت را ببينم


بيا تا آرزو و حسرت من فرو بنشيند بيا تا گرمي نفسهايم موهاي ترا از چهره كنار بزند


بيا اي نهال كوچك باغ زندگي من بيا تا قد و بالاي زيبايت را ببينم


بيا وبر سر عهد و پيمانت باش بيا مانند كرد ها مرد باش و پيمان شكني نكن


بيا اي يار تازه من بيا بيا اي روشنايي شبهاي تار من

بيا به من بوسه اي خدايي بده كه از بوسه هاي سينمايي بيزار هستم

[zina_a]

جهت ازدیاد اطلاعات شما باید عرض کنم که اینی که حانیه جون نوشتن لهجه ی کرمانشاهی هست که توی کرمانشاه رایجه (البته نه به این غلظت) من منظورم گویش کردی بود که کمتر شده. لطفا مجدداً نوشته ها رو مطالعه کنید.

[TERRORIST]

فارسی کرمانشاهی

کلگ بکو تو ابگه ببین قوله
انگشتت را داخل آب کن ببین چه اندازه عمق دارد

ولم بکو بچه ننه پرونده مه هم وزن تونه
موی دماغ نشو

چنی زوخ ا دست خوردم همه ی کس
عزیزم یک عالمه غصه به خورد من دادی

منه هشتی
من را جا گذاشتی

تو گفتی نییدمش
تو گفتی ندیدمش

منم ایجور چقاندی تو خرگ خس
من را به دردسر بزرگی دچار کردی

به جان تو هواخادم همه ی کس
عزیزم واقعا دوست دارم

چنی وی کردم از درد جدایی
چقدر غصه خوردم از جداییی

[Capitan Totti]

به نظرم این کلمات کاااملا لکی بودند!
چون همه اشان رو بی چون و چرا و دقت! فهمیدم