پدر هوش مصنوعی را بیشتر بشناسیم!

[آبجی]

پرفسور لطفي زاده در سال 1300 هجري شمسي در شهر باكو، ديده به جهان گشود. مادرش يك پزشك آذري و پدرش يك روزنامه‌نگار ايراني بود. سال‌هاي كودكي را در زادگاه خود گذراند. اما در ده سالگي، هنگامي كه استالين، فرمان عمومي كردن زمين‌هاي كشاورزي در سراسر اتحاد جماهير شوروي سابق را صادر كرد، وضع زندگي خانوادگي آنان رو به وخامت گذاشت. به ناچار، به همراه خانواده به سرزمين پدري، ايران، مهاجرت كرد و در تهران به تحصيل زبان انگليسي و ديگر معلومات ابتدايي پرداخت. لطفي‌زاده سپس وارد دبيرستان البرز تهران شد و تحصيلات متوسطه را با موفقيت به پايان رساند.

در 1321 و درحالي كه بيست و يك سالگي را پشت سر مي‌گذاشت، با درجه ليسانس در رشته مهندسي برق از دانشگاه تهران فارغ‌التحصيل شد. مقارن با جنگ جهاني دوم جلاي وطن كرد و به قصد ادامه تحصيل رهسپار ايالا‌ت متحده شد. در آنجا ابتدا وارد انيستيتو تكنولوژي ماساچوست ‌(MIT) شد و مدرك فوق ليسانس گرفت. سپس در سال 1328 شمسي توانست تحصيلات دوره دكترا را در دانشگاه كلمبياي نيويورك با موفقيت به پايان برساند و در همانجا به تدريس تئوري سيستم‌ها در مهندسي مشغول شد.

از سال 1338 به تدريس در دپارتمان مهندسي برق دانشگاه بركلي پرداخت و چهار سال بعد صاحب كرسي استادي در آن دانشگاه شد. از آن زمان به بعد، لطفي زاده به تدريس و پژوهش‌هاي خود در زمينه مهندسي كامپيوتر، برق، كنترل و سيستم‌ها پرداخته است. در 1965 ميلادي، يعني دوسال پس از كسب كرسي استادي در دانشكده مهندسي برق، نظريه درخشان و بحث‌برانگيز <مجموعه‌هاي فازي> را در قالب يك مقاله علمي ارائه نمود. اين مقاله نه تنها زندگي علمي و پژوهشي او را دگرگون كرد، دنيا را نيز تكان داد.

لطفي زاده مردي ساده، فروتن و بي‌تكلف است. با اين‌كه تمام وقت او صرف فعاليت‌هايي مي‌شود كه با پيشبرد علم و مهندسي ارتباط دارند، وضعيت شغلي بسيار خوبي دارد. او در سال 1991، يعني زماني كه به هفتاد سالگي رسيد رسما بازنشسته شد ولي عجيب نيست كه فهرست فعاليت‌هاي مرد خلاق، باهوش و فعالي همچون او، پس از بازنشستگي، حتي شلوغ‌تر و متراكم‌تر از قبل باشد.

اكنون كه 87 سال دارد نيز اگر در كاليفرنيا باشد، هر روز به دانشگاه مي‌رود. اما بسياري از روزهاي او صرف حضور در كنفرانس‌ها و همايش‌هايي مي‌شود كه اغلب در شهرهاي ديگر يا خارج از ايالا‌ت متحده برپا مي‌شوند. هربار كه به خارج مي‌رود، شبانه سفر مي‌كند تا وقت خود را در هتل‌ها و فرودگاه‌ها تلف نكند؛ زيرا برنامه كاري روزانه او بسيار فشرده است. لطفي‌زاده در وادي دانش، يك عاشق است. تاكنون دانشگاه‌هاي متعددي در سراسر دنيا لطفي زاده را براي دريافت دكتراي افتخاري و مدال افتخار دعوت‌كرده‌اند. او در فاصله سال‌هاي 1986 تا 2001 ميلادي چهارده دكتراي افتخاري از دانشگاه‌هاي فرانسه، آلمان، ايالا‌ت متحده، كانادا، اسپانيا، آذربايجان، چك و لهستان دريافت كرده است. پرفسور لطفي زاده در طول زندگي پربار خود موفق به كسب ده مدال و نشان افتخار از مؤسسات علمي جهان، به ويژه انجمن بين‌المللي مهندسان برق و الكترونيك، IEEE شده است و نزديك به پانزده جايزه بين‌المللي ديگر را به پاسداشت تلاش‌هاي بي‌وقفه خود در اين عرصه از آن خود نموده است.

لطفي كه لطفي‌زاده در حق علوم مهندسي كرد، براستي ستودني است. از سال 1344 كه نظريه فازي را ارائه نمود، تاكنون بيش از پانزده هزار مقاله علمي معتبر در اين زمينه منتشر شده است، بيش از هزار اختراع مربوط به سيستم‌هاي فازي در ژاپن، و ساير نقاط جهان به ثبت رسيده است. تنها در ژاپن، جايي كه پژوهشگران زيادي به اين رشته علاقه دارند و واژه فازي را گاهي با لهجه ژاپني، <فاجي> مي‌خوانند، بيش از دو هزار دانشمند فقط روي منطق فازي و سيستم‌هاي مبتني بر آن كار مي‌كنند. نظريه او اكنون ديگر محدود به رياضيات و مهندسي نمانده و بسياري از انديشه‌ها و تفكرات فازي را كه از صدها سال پيش در ذهن بشر مطرح بوده، دوباره در ابعادي جهاني براي انسان معاصر مطرح كرده است.

اين روزها علم هوش‌مصنوعي مدرن از نظريه فازي بهره فراواني مي‌برد. انديشه متعالي او قفلي را كه سال‌ها بر چارچوب علوم بشر باقي مانده بود، شكست و دريچه‌اي شد به سوي جهان پيچيده و ناشناخته‌اي كه انسان معاصر هنوز در تكاپوي شناختنش است. نام او بر پيشاني تاريخ علم همواره جاويدان خواهد بود.