جیرفت تمدنی خاموش اما کهن

[آبجی]

کشف این کتیبه ها در کنار آثار عظیم معماری که از نشانه های تمدن پیشرفته در عصر باستان محسوب می شود ، نشان می دهد ساکنان جیرفت در آن زمان دارای حکومت مقتدر و نظام اقتصادی قوی بوده اند. مدتها تصور می شد که کهن ترین تمدن جهان در سومر عراق پای گرفته است ; اما کشف یک زیگورات (معبد) با قدمت بیش از پنج هزار سال ، آثار سنگی بسیار و همچنین کتیبه های آجری به خطی ناشناخته از منطقه جیرفت ایران۱ باعث شد باستان شناسان درباره ی دانسته ها و ادعاهای پیشین خود تجدید نظر کنند.تمدن بین النهرین قدیمی تر و وسیع تر بوده است و مطالعات و کاوش ها نشان می دهد که جیرفت بزرگ ترین مرکز تجاری جهان بوده است". شرایط مطلوب آب و هوایی در جیرفت و وجود انواع محصولات کشاورزی موجب شد تمدنی در این منطقه شکل بگیرد که در دوره باستان بهشت جهان محسوب می شده است".

ظرف استوانه ای سنگی به ارتفاع ۱۰ سانتیمتر ; روی این ظرف
سنگی نقش ساختمان معبد و دروازه ی ورودی شهر حک شده است.

کتیبه ای به خط ناشناخته۲
محل کشف : محوطه ی باستانی جیرفت

آنان با بررسی دوباره ی کتیبه هایی که از پیش در مناطق مهم باستانی کشف شده بودند، سعی کردند اطلاعات بیشتری درباره ی این تمدن عظیم و ناشناخته به دست آورند و در نهایت پس از تحقیقات فراوان ، به تعدادی کتیبه دست یافتند. در یکی از این اسناد که از خرابه های شهر اوروک (در جنوب بین النهرین) به دست آمده است ، داستان کشمکش میان پادشاه سومر با فرمانروای سرزمین ثروتمندی به نام ارت۳ ثبت شده بود و در کتیبه دیگر ، پادشاه سومری سعی کرده بود با گذر از شهر شوش و ۷ رشته کوه ، به سرزمین ارت حمله کند. بررسی دقیق ِ این کتیبه ها و آثار کشف شده این فرضیه را به اثبات نزدیک می کند که شهر افسانه ای و گمشده ی ارت که در شرق ایران قرار داشته ، به احتمال زیاد همان شهر جیرفت است.

پلاک های سنگی با نقش انسان عقرب نما , مار و عقاب ; نماد هایی از افسانه ها و باورهای مردم باستانی جیرفت

از آثار کشف شده در حوزه ی تمدن جیرفت می توان به ظروف و پلاک های سنگی با نقوش بسیار ظریف از موجوداتی چون عقاب ، عقرب و پلنگ اشاره کرد که نظیر آنها در هیچ یک از محوطه های باستانی جهان کشف نشده است۴. شاید ادامه ی اکتشافات و تحقیق روی آثار کشف شده ، باستان شناسان به این نتیجه برسند که از این پس به جای بین النهرین عراق ، می بایست جیرفت ایران را مهد کهن ترین تمدن بشری در جهان نامید !

نقوش روی این ظروف سنگی زیبا , با سنگهای گرانبهایی چون فیروزه , لاجورد و عقیق تزیین شده است.
محل کشف آثار : جیرفت ; قدمت : هزاره ی پنجم تا سوم پیش از میلاد

از دیگر مناطق باستانی کشورمان که احتمالا ارتباط نزدیکی با تمدن جیرفت داشته است ، می توان به شهر سوخته در استان سیستان و بلوچستان اشاره کرد. در این شهر کهن که حدود پنج هزار سال پیش به خاطر آتش سوزی مهیب یا خشکسالی متروک شده ، آثار بسیاری کشف شده است.
از جالبترین این آثار می توان به جام سفالی کوچکی اشاره کرد که روی آن پنج تصویر پیاپی از یک بز در حال حرکت ترسیم شده است۵.با چرخاندن جام ، نقاشی متحرکی از این بز کوهی را می بینیم که با دو پرش بر بالای درختی می جهد و از برگ آن تغذیه می کند!

نخستین پویانمایی (انیمیشن) جهان بر ظرف سفالین کشف شده از شهر سوخته در استان سیستان و بلوچستان.
قدمت : هزاره ی سوم پیش از میلاد
محل نگهداری : تهران - موزه ی ایران باستان
________________________________________
پانوشت ها :
۱- محوطه ی باستانی جیرفت در استان کرمان (جنوب شرقی ایران) و نزدیک به شهر جیرفت ، به طول 400 کیلومتر و در حاشیه ی رودخانه ی هلیل رود شناسایی شده و به نظر می رسد در حدود 7هزار سال پیش ، مرکز نخستین تمدن بزرگ و باشکوه جهان بوده است.
۲- کشف این کتیبه ها در کنار آثار عظیم معماری که از نشانه های تمدن پیشرفته در عصر باستان محسوب می شود ، نشان می دهد ساکنان جیرفت در آن زمان دارای حکومت مقتدر و نظام اقتصادی قوی بوده اند.
۳- در این داستان حماسی که در اوایل هزاره ی دوم پیش از میلاد و به خط میخی سومری روی یک لوح سفالی نگاشته شده ، چنین آمده است : روزی انمرکار (پادشاه شهر اوروک) با فرستادن نماینده ای ، از حاکم ارت می خواهد تا استادان و سنگ های گرانبها را برای ساخت معبد به اوروک بفرستد. حاکم ارت هم در ازای فرستادن سنگ ها ، از پادشاه اوروک تقاضای غله می کند. انمرکار غله را می فرستد اما حاکم ارت از فرستادن سنگ ها سر باز می زند. 10 سال بعد ، انمرکار دوباره قاصدی به سرزمین ارت می فرستد و تقاضای خود را تکرار می کند. عاقبت دو پادشاه به تفاهم می رسند و حاکم ارت ، هنرمندان و سنگ های زینتی را به سومر می فرستد.
متن این کتیبه بیانگر آن است که حدود پنج هزار سال پیش ، میان بازرگانان ارت و بین النهرین ارتباط پیوسته ای وجود داشت و هنرمندان چیره دست ارت در ساخت کاخ ها و معابد به سومری ها کمک کرده اند.
۴- متاسفانه طی چند سال اخیر ، حفاران غیر مجاز و قاچاقچیان اشیای عتیقه ، بسیاری از آثار کشف شده در این محوطه ی باستانی را که جز میراث ملی ما ایرانیان محسوب می شدند و ارزش بسیار زیادی در شناخت سابقه ی تمدنی کشورمان داشتند ، از کشور خارج کرده و با بهای اندکی به موزه داران بزرگ دنیا فروخته اند.
۵- هنرمندان ایرانی تلاش می کنند تا تصاویر نقاشی شده روی این سفال را به عنوان نماد آسیفای بین المللی (انجمن فیلمسازان انیمیشن جهان) به ثبت برسانند.


گردآوری : گروه فرهنگ و هنر سیمرغ.
منبع:کهن دیار - مجموعه آثار ایران باستان در موزه های بزرگ جهان - نوشته ی بهنام محمد پناه - انتشارات سبزان