معماری ایرانی

[زهره 0319]

معماری ایرانی دارای ویژگی هایی است که در مقایسه با معماری کشورهای جهان از ارزش و رمز و رازی مختص به خود برخوردار است. این ویژگی چون طرحی متناسب ،هندسه ای بدیع ،تناسباتی موزون ،سازه ای دقیق و خلاقیت هایی نو و بالاخره تزییناتی گوناگون که هر یک در عین سادگی معرف شکوه معماری این سرزمین است.
معماری ایرانی دارای ویژگی هایی است که در مقایسه با معماری کشور های جهان از ارزش و رمز و رازی مختص به خود برخوردار است . این ویژگی چون طرحی متناسب ،هندسه ای بدیع ،تناسباتی موزون ،سازه ای دقیق و خلاقیت هایی نو و بالاخره تزییناتی گوناگون که هر یک در عین سادگی معرف شکوه معماری این سرزمین است.
هنر باغ سازی یکی از کهن ترین هنر های ایرانیان است که دارای سنت های ارزشمند و قدرتی معنوی است و به بهترین وجه به سمت شمال –جنوبی جهت گیری می شود. شکل باغ در ایران از دیرباز تا کنون با طبیعت و میزان آب تناسبی کامل داشته ،بنابراین از دیرباز باغ ها به شیوه های گوناگون ساخته شده است.
با روی آوردن ایرانیان به دین اسلام ،جها ن بینی اسلامی باعث ترویج باغ سازی ایرانی در تمام نقاط ایران شد، لذا ایرانیان بهشتی را در این عالم طرح کردند که با خصوصیات این دنیا مطابقت دارد اما تصویری از آخرت را تداعی می کندو بالا خره می توان اذعان داشت که باغ ایرانی مزین به نظم و تناسب ،برخوردار از حرمت و محرمیت ،منزه از بیهودگی و افراط و تفریط ،مساعد با قناعت و صرفه جویی و مجهز به پایداری است.
فرهنگ ایرانی انسان را جدا از طبیعت نمی داند بلکه او را همراه با سیر عناصر طبیعت و جز لاینفک آن و دل سپردن به طبیعت و استفاده از مناظر طبیعی را علاوه بر اینکه پی بردن به آیات و نشانه ها ی خدا می بیند ،موجب حظ بصر و نشاط روان آدمی می داند . از این رو معماری وهنر ایران به شدت طبیعت گرا است . این اصل در باغ ایرانی سبب به وجود آمدن فضاهای نیمه باز مانند ایوان و کوشک شده است پیوند دهنده فضای طبیعت و بخش ساخته شده می باشد.
مهم ترین مشخصه باغ ایرانی که آن را در یک نگاه از باغ های دیگر ملل متمایز می سازد، هندسه حاکم بر آن است ،چراکه طرح کالبدی آن بر اساس ساختار هندسی بسیار دقیق ،حساب شده و منحصر به فرد شکل یافته است که در آن به طور عمده از اشکال مربع و مستطیل استفاده می شود.
باغ ایرانی در عین وحدت در خطوط کلی ،هندسه و مصالح اجرایی ،دارای تنوع فضایی بی نظیری است. تنوع فضایی باغ با تعریف فضاهای مستقل از هم از طریق محدود سازی ،تنظیم فاصله دید ،بهره گیری از اشکال هندسی ،طرح کاشت ،ترکیب بندی های متفاوت از گونه‌های گیاهی ،کارکرد های فضایی آب ،بهره گیری از مصالح و امثال آن نمود پیدا می کند. محور های اصلی ، محور های فرعی ،کرت‌ها ،انواع حوض‌ها و فضاهای ساخته شده نشان از یک نظم و وحدت سازی در کلیت باغ می دهند.








هندسه حاکم بر باغ سازی ایرانی

عناصر اصلی شکل دهنده هندسه باغ های ایرانی را می توان در موارد زیر خلاصه نمود:

1-گستردگی دید:

محوری در باغ ایرانی وجود دارد که در طول بزرگتر آن کشیده شده است . این محور ستون فقرات باغ و مکان استقرار عناصر مهم کارکردی و شکل دهنده منظره اصلی آن است . پدید آوردن فضای تأمل از طریق مواجهه انسان با فضای بی انتها و ساخت و پرداخت منظره بی کران و لایتناهی در عرصه محدود تفرج ،طلب نشاط ،سر خوشی و رهایی از قید های روزمره است . ساماندهی محور اصلی از طریق ایجاد پرسپکتیو های تشدید شونده و تکیه بر ایجاد عمق در فضا صورت می گیرد : خیابانی کشیده تا افق ،بدنه ای از درختان که عمق دید را فراهم می آورد ،جوی آب که تا انتها امتداد یافته ،باغچه های پای درختان و هر عنصر دیگر در جهت تشدید پرسپکتیو ساماندهی می شود . همچنین شیب طبیعی زمین ،موقعیت مناسبی را برای قرار گیری کوشک در نقطه مرتفع فراهم می سازد که تأثیر از معنای فردوس در بهشت شداد می باشد . تفاوت زاویه دید انسان در جهت بالاتر و پایین تر از خط افقی باعث می شود که نزدیک به نظر آید و ناظر را به ادامه مسیر ترغیب کند . برعکس هنگامی که فرد از کوشک نگاه می کند ،فاصله طولانی تر به نظر می آید و به باغ وسعت بیشتری می دهد . همینطور که یکی از اصول معماری ایران درونگرایی بوده است ، باغ ها نیز از این امر تبعیت کرده و دور تا دور آن با دیوار محصور بوده است . علاوه بر عمارت یا کوشک اصلی ،بنای سردر هم وجود داشته است که در راستای محور اصلی قرار داشته است و محل پذیرایی محسوب می شده است.

2-محورهای آب:

هنرمند باغ ساز ایرانی در تفسیر خود از باغ به مثابه مکان مقدس ، پیش از همه به سراغ گرد آوری نماد های قدسی می رود که آب در میان آن ها نقش مهم تری دارد . مهم ترین مسأله برای حیات بخشیدن به باغ ،رساندن آب از نقاط دور دست به آنجا بوده که با حفر چاهها و قنات ها این مشکل حل شده است . آب قنات در جوی ها و جدول های منظم قرار گرفته ،با گذر از رگ و شریان اصلی باغ به نحوی به نهر ها و جدول های فرعی جریان پیدا می کند . این روش آبیاری در طراحی باغ تأثیر گذار بوده است یا به عبارت دیگر طراحی باغ بر اساس گذر آب و تقسیم بندی باغچه ها و به وجود آوردن محور های اصلی و فرعی شکل گرفته است.









3-هندسه مستطیلی:

توجه به اشکال هندسی و ایجاد اشکال مربع برای ساده نشان دادن اجزا باغ و تعیین محل دقیق کاشت درختان به گونه ای که ردیف درختان از هر طرف دیده شود ،دارای اهمیت خاصی بوده است .مداخله انسان در طبیعت در باغ ایرانی به صورت تحمیل هندسه ویژه هنر ایرانی ، که منشأ آن شناخته نشده به ساختار محیط است . در واقع باغ ایرانی در هر جا که مقدور بوده ،مستطیلی از زمین را به خود اختصاص داده است.
















4-تقارن :

اصل تقارن کامل ترین شکل تعادل به شمار می رود . در باغ ایرانی به وفور از این اصل استفاده شده است . کوشک های ساخته شده ،متقارن بوده و بر روی محور یا مرکز تقارن واقع اند . اوج قرینه سازی را می توان در در محورهای اصلی دید.در محور اصلی، حتی درختان ،درختچه ها و گل ها نیز قرینه کاشته شده اند . باغ های مستطیلی بسته به مکان قرار گیری کوشک ،یک یا دو محور تقارن و پلان های مربع اغلب چهار محور تقارن دارند.

5- مرکزیت

اصل مرکزیت بیشتر در کوشک ها دیده می شود . خصوصاً کوشک هایی با طرح هشت بهشت . این اصل در پلان مربع با وجود کوشک در محل تقاطع محور ها در اوج خود می باشد.