عجایب موزه جواهرات ملی

[Almas Parsi]

عجایب موزه جواهرات ملی


این موزه تا قبل از انقلاب فعالیت داشته و بعد از آن تعطیل و دوباره در 1369 برای عموم بازگشایی شد. جواهرات مهم این موزه الماس دریای نور، تخت طاووس یا تخت خورشید، تخت نادری و کره جواهر نشان است.

موزه جواهرات ملی با مساحتی حدود 1000 مترمربع مجهز به سیستم ایمنی است که توسط آلمانی ها ساخته است. تاریخچه جمع آوری و نگهداری جواهرات در ایران، از دوره حکومت صفویه آغاز می شود.


تا قبل از صفویه، جواهرات گران بهایی در خزانه دولتی وجود نداشته و پادشاهان صفوی بیش از دو قرن به جمع آوری جواهرات پرداختند. حتی کارشناسان دولت صفوی، جواهرات را از بازارهای هند و عثمانی و کشورهایی مانند فرانسه و ایتالیا خریداری می کردند و به اصفهان، پایتخت حکومت، می آوردند.


در پایان سلطنت شاه سلطان حسین و با ورود محمود افغان به ایران، خزاین دولت با حمله افغان ها غارت شد و مقداری از آن ها که به وسیله محمود افغان به اشرف افغان منتقل شده بود، پس از ورود شاه تهماسب دوم به اصفهان، به چنگ نادر افتاد و از خروج آن ها از ایران جلوگیری شد.


بعدا نادر برای پس گرفتن آن قسمت از جواهرات که به هندوستان منتقل شده بود، نامه هایی به دربار هند نوشت، اما جواب نامساعد شنید. پس از لشکرکشی نادر به هند، محمدشاه گورکانی مبالغی نقدینه، جواهر و اسلحه تسلیم نادر کرد. اما بخشی از اموال و خزاینی که نادر از هندوستان به دست آورده بود به ایران نرسید و در راه بازگشت به ایران از میان رفت.


نادر پس از بازگشت به ایران، مقدار قابل ملاحظه ای از جواهرات را به رسم ارمغان برای امرا و حکام و شاهان کشورهای همسایه فرستاد. همچنین مقداری از اشیای نفیس و مرصع را به آستان حضرت امام رضا (ع) تقدیم کرد و مقداری را نیز به سپاه خود بخشید.


در سال 1160 پس از قتل نادر، احمد بیگ افغان ابدالی، از سرداران نادر، دست به غارت جواهرات خزانه نادر زد. از جمله گوهرهایی که از ایران خارج شد و هرگز بازنگشت، الماس معروف کوه نور بود. این الماس در سال 1266 به ملکه ویکتوریا اهدا شد.


در دوران قاجار مجموعه جواهرات جمع آوری و ضبط شد و تعدادی از جواهرات بر تاج کیانی، تخت نادری، کره جواهرنشان و تخت طاووس نصب گردید.

در سال 1316، قسمت عمده جواهرات به بانک ملی ایران منتقل شد و پشتوانه اسکناس و بعدا وثیقه اسناد بدهی دولت به بانک بابت پشتوانه اسکناس قرار گرفت.خزانه فعلی در سال 1334 ساخته و در سال 1339 با تأسیس بانک مرکزی ایران افتتاح و به این بانک سپرده شد.


معرفی چند شاهکار موزه جواهرات

الماس دریای نور




دریای نور، زوج الماس معروف کوه نور است و هر دو از قدیمی ترین جواهرات شناخته شده جهان می باشند. این الماس صورتی رنگ، یکی از بزرگترین الماسهای شناخته شده جهان است.

تاریخچه این الماس به اساطیر و افسانه ها می رسد. نقل است که بر دسته شمشیر افراسیاب نصب بوده و رستم آن را در جنگ با تورانیان تصاحب نموده است. در حمله امیر تیمور به غارت رفت و به دست محمدشاه هند رسید. این الماس به همراه زوج دیگرش کوه نور (که اکنون روی تاج ملکه انگلستان نصب شده است) توسط نادر شاه افشار در جنگ با هند به دست آمده و در سال 1739 میلادی به ایران آورده شدند. ظاهرا محمد شاه به هنگام تسلیم به نادر آن را در عمامه خود مخفی نموده که توسط سربازان یافته می شود.


دریای نور پس از قتل نادر به نوه او شاهرخ میرزا (آخرین پادشاه افشار) رسید و سپس به دست امیر علم خان خزیمه و بعد به محمد حسن خان قاجار و بعد به لطفعلی خان زند و سر انجام به دست آغا محمدخان قاجار افتاد. ناصرالدین شاه معتقد بود که این جواهر یکی از گوهرهای تاج کورش بزرگ بوده است. او برای تولیت این گوهر قیمتی منصبی مخصوص قرار داده بود.

این جواهر در زمان محمد علی شاه و هنگام شکست وی از مشروطه خواهان به سفارت روسیه برده شد که خوشبختانه به همت مشروطه خواهان بازپس داده شد.


تاج کیانی





تاج کیانی تاج مخصوص سلاطین قاجار است که به دستور فتحعلی شاه ساخته شد و مورد استفاده سلاطین بعدی از نسل وی قرار گرفت. با انقراض ساسانیان، شاهان ایران دیگر هیچگاه از تاج به این شکل استفاده ننموده بودند و طی آن دوران تاج بصورت جقه بوده است. عناصر به کار رفته در این تاج الماس، زمرد، یاقوت و مروارید می باشد.


تخت نادری




تخت نادری نام اریکه سلطنتی است که به دستور فتحعلی شاه قاجار توسط جواهر سازان و صنعتگران ایرانی ساخته شده است. این تخت مرصع و میناکاری شده شامل 22 هزار سنگ و جواهر قیمتی است که برای اردوکشی به چمن سلطانیه زنجان در 9 قطعه مجزا ساخته شد.

تخت نادری از نظر شکل و ترکیب و تزیینات زیباتر از تخت طاووس است. پشت انداز آن با ترنج و جواهرات درشت و خوش رنگش آن را مجلل تر نشان می دهد.

در دو طرف پشت انداز تخت که مانند دم طاووس چتر زده و در بالا دارای تاجی است، نقش دو اژدهای پیچ خورده یا سمندر قرار دارد که دم آنها به شکل سر عقاب یا طوطی درآمده است، و نظیر همین دو اژدها در دو طرف پله اول تخت نیز دیده می شود که در این جا دارای پا بود و به سطح و دیواره پله چسبیده اند.

در دیواره عمودی پله اول تخت، نقش شیری، برجسته کاری شده که بدن آن همچون پوست پلنگ خالدار و جواهر نشان شده است. در دو طرف تخت نیز در داخل ترنج های اسلیمی مشبک، نقش دو طوطی میناکاری شده مشاهده می گردد.


کره جواهرنشان




پنجاه و یکهزار و سیصد و شصت و شش قطعه جواهر نصب شده بر روی یک کره سی و چهار کیلوگرمی به قطر 66 سانتیمتر از طلای ناب. این کره در سال 1291 خورشیدی به دستور ناصرالدین شاه توسط گروهی از جواهرسازان ایرانی به سرپرستی ابراهیم مسیحی از جواهرات پیاده ای که در خزانه موجود بود، ساخته شده است. وزن خالص طلای به کار رفته در این کره 34 کیلوگرم و وزن جواهرات آن 3656 گرم است. تعداد کل جواهراتی که در روی کره نصب شده، بالغ بر 51366 قطعه است.


اقیانوس ها و دریاها زمردنشان و آسیا مرصع به یاقوت و لعل، ایران مرصع به الماس، اروپا مرصع به یاقوت، آفریقا مرصع به یاقوت سرخ و کبود و آمریکای شمالی و جنوبی، استرالیا مرصع به یاقوت و لعل است و خط استوا به وسیله الماس نشان داده شده و دو حلقه زرین ساده که در روی آن ها گل های الماس نشان نصب شده، به طور متقاطع کره را در میان گرفته است. پیدا کردن کشورها در آن مشکل است و ظاهرا سازنده، مهارت کافی در نقشه کشی نداشته است.


بر روی کره القاب ناصرالدین شاه منبت و الماس نشان شده است. در این کره، کوه دماوند با یاقوت درشتی مشخص و شهر تهران با یاقوت معروفی به نام اورنگ زیب نمایان است.

تخت طاووس




تخت طاووس که در آغاز تخت خورشید نام داشت، یکی از تخت های جواهر نشان سلطنتی ایران است که به مباشرت حاجی محمدحسین خان صدر اصفهانی (نظام الدوله)، صدر اعظم فتحعلی شاه و به فرمان فتحعلی شاه در سال 1216 هجری قمری توسط جواهر سازان اصفهان ساخته شد.از سال 1224 قمری، از نخستین شب ازدواج فتح علی شاه با طاووس تاج الدوله (که نه ساله بود) بر روی این تخت، تخت به نام وی، تخت طاووس نامیده شد.


بنابراین این تخت با تخت طاووسی که نادرشاه افشار به همراه جواهرات کوه نور و دریای نور از نبرد هندوستان با خود به ایران آورد تفاوت دارد. تخت طاووس نادر با مرگ وی توسط غارتگران تخریب و به یغما برده شد.


تصاویری از موزه جواهرات ملی ایران

منبع : بانکی