گرافیتی، دیوارنگاره‏ ای غیر رسمی

[M@hdi42]

گرافیتی، دیوارنگاره‏ ای غیر رسمی

در طول تاریخ هنر همواره مباحثی خارج از جریان‏های رسمی وجود داشته ‏اند؛ هنرهای سرکش و متمرد که پشت حصار کلیساها، به عنوان بخشی از کلکسیون‏ها یا در گالری‏ها جایی نداشته‏اند، بلکه جایگاه آن‏ها در خیابان بوده است. گرافیتی بر اساس ماهیت اعتراضی و انتقادی خود در این دسته جای می‏گیرد. در طول تاریخ، از زمانی که رومی‏ها خط‏خطی‏هایی به عنوان یادگاری در مناطق فتح شده‏شان از خود بر جا می‏گذاشتند تا امروز که هنرمندانی چون بنکسی در صدر اخبار دنیا مطرح می‏شوند؛ هنر گرافیتی مسیر پر فراز و نشیبی را طی کرده‏است. در بخش عمده‏ای از این مسیر، هنرمند گرافیتی دستخوش ممنوعیت‏ها و تهدیدِ پیگردها و مجازات‏های قانونی بوده ‏است. به نظر می‏رسد، برای بعضی از این هنرمندان خلاف قانون بودن عمل‏شان، از جذابیت‏های آن به شمار می‏رفته و بخشی از انگیزه‏ی ایجاد اثر گرافیتی محسوب می‏شده است.

هنر خیابانی در ذات و ماهیت خود؛ مستقل از پیام و محتوایی که می‏تواند در برداشته باشد، عملی اعتراضی است و به نوعی با وندالیسم یا همان تخریب اموال عمومی پیوند می‏خورد. ریشه‏های جامعه شناختی و روان‏شناختی این جریان قابل تأمل و بررسی است. این که چگونه فرد یا گروهی در جامعه به حدی از نارضایتی می‏رسند که دست به خط خطی کردن و آسیب رساندن به اموال عمومی می‏زنند.

تعریف گرافیتی:

گرافیتی به تصویر کردن نقش‏ها، اشکال، حرف‏ها، نشانه‏ها، نمادها، الگوها و کلمه‏‏ها بر روی دیوارها و یا هر مکان عمومی‏ای که بتوان از آن به عنوان مکانی برای نوشتن، نقاشی، کنده‏کاری و خط‏کشی کردن استفاده کرد، گفته می‏شود.


آن دسته از دیوارنوشته‏ها یا نقاشی‏هایی که با انگیزه‏‏ای شخصی و بدون مجوز رسمی روی در و دیوار شهرها و اماکن عمومی کشیده می‏شود، گرافیتی نام دارد. این کار تقریباً در همه‏ جای دنیا با منع قانونی مواجه است؛ به همین خاطر باید با سرعت و به صورت پنهانی، دور از چشم پلیس اجرا شود.


به عنوان ابزار، معمولاً اسپری یا رنگ پاش و قلم موها بیشترین کاربرد را در ترسیم گرافیتی دارند. بعضی از این آثار با ماژیک یا گچ هم قابل اجرا هستند. هم‏چنین سطح دیوارها تنها محل اجرای کارهای گرافیتی نمی‏باشد، بلکه هر مکانی که بتوان روی آن نقشی انداخت و در دیدرس رهگذرین قرار داشته باشد، مثل بدنه‏ی اتوموبیل، واگن‏های مترو، کف خیابان، روی سنگ و صخره و ...، پتانسیل اجرای اثر را برای هنرمند گرافیتی دارد.

سرگذشت گرافیتی:

در اوایل دهه‏ی 60 میلادی گرافیتی عبارت بود از نوشته‏های ساده‏ای که بر روی متروها کشیده می‏شدند. این آثار چندان موفق نبودند و مردم از آن‏ها به عنوان خط خطی یاد می‏کردند. اما پس از مدتی تغییراتی توجه رهگذران را جلب نمود زیرا آن‏ها رفته رفته زیباتر شده بودند. هنرمندان گرافیتی کار شروع به ایجاد گروه کردند و با هم به رقابت پرداختند. این جریان باعث شد که فضای دلگیر متروها تبدیل به محیطی گرم شود و قطارها مانند نمایشگاهی متحرک در شهر حرکت کنند. امروزه از آن دوران با عنوان عصر طلایی گرافیتی یاد می‏کنند.


در سال 1973 میلادی جنون گرافیتی به قدری رشد کرد که تقریباً تمام دیوارهای شهر نیویورک پوشیده از نقاشی شد و نگاره‏های درخشان، عظیم و رنگارنگ که حتی در مواردی پنجره‏ها را می‏پوشاندند پدید آمد. گرافیتی به اوج خود رسیده بود. در این زمان قانونی در منع گرافیتی به تصویب رسید. سازمان حمل و نقل نیویورک که از این سبک کار به تنگ آمده بود با بی‏رحمی تمام شروع به پاک کردن نقاشی‏ها از سطح شهر کرد. از این زمان جریان هنری که جوانان برای بیان احوال خود به راه انداخته بودند وارد دوران رکود شد. در واقع دوران طلایی گرافیتی در آوریل 1974 میلادی به پایان رسید.


در اوایل دهه‏ی 80 هنرمندان گرافیتی دوباره آغاز به کار کردند، اما این بار تصمیم گرفتند که آن را در نمایشگاه‏ها به معرض نمایش بگذارند. از میان هنرمندان مطرح این سبک می‏توان به ژان- میشل باسکه و کیت هرینگ اشاره کرد. البته هنوز هم هنرمندان گرافیتی کاری وجود دارند که با نام مستعار کارهای خود را بر روی دیوارها به نمایش بگذارند


گرافیتی و دیوار برلین:

در اواسط دهه‏ی 80 میلادی بسیاری از نقاشان شروع به نقاشی بر سطح غربی مشهورترین دیوار جهان بعد از دیوار چین یعنی دیوار مرزی برلین کردند. این دیوار بتونی سفید رنگ سه متر و شصت سانتی‏متر ارتفاع داشت و البته نقاشی بر سطح شرقی آن ممنوع بود. هنرمندانی چون کیت هرینگ با خود اندیشیدند که این بزرگ‏ترین بوم جهان است و نباید فرصت نقاشی بر روی آن را از دست داد. به این ترتیب در طی سالیان، بسیاری از نقاشان مشهور و گم‏نام بر روی دیوار برلین نقاشی کردند.


از نقاشی‏های دیوار برلین محافظت نمی‏شد و دوباره روی نقاشی‏های آن آثاری خلق شدند. پس از سقوط دیوار در سال 1989 میلادی قسمت عمده‏ای از آن تخریب شد. اکنون نیز هنرمندانی هستند که بدون اجازه‏ی رسمی بر دیوار برلین نقاشی می‏کنند، اما هیچ کس دیگر اجازه‏ی نقاشی روی آثار قبلی را ندارد و از آن‏ها مانند موزه‏ای زیبا برای آیندگان محافظت می‏شود.

انواع اصلی سبک‏های شناخته شده:

1. امضازنی :

امضایی به سبک خاص، که معمولاً در اماکن عمومی و روی انواع سطوح به شکلی سریع نقاشی می‏شوند. امضازنی ساده‏ترین اثری است که روی دیوارها دیده می‏شود. هر چند این نوع گرافیتی از اولین انواع آن محسوب می‏شود اما امروزه در جامعه‏ی هنر شهری به تنهایی وجهه‏ی هنری و خوبی ندارد و به نوعی با وندالیسم پیوند می‏خورد


2. تروآپ :

تروآپ طرحی است با اندازه‏ی بزرگ که از یک یا چند رنگ زمینه‏ی ساده و سریع و خط محیطی با قطر 5 تا 20 سانتی‏متر اجرا می‏شود. این آثار می‏توانند بسیار زیبا و خلاقانه اجرا شوند.

3. اثر :

اثر از غنای بصری بیشتری برخوردار بوده و از لحاظ زیبایی شناسی قابل بررسی می‏باشد. این نوع گرافیتی معمولاً از رنگ‏های بسیاری تشکیل شده و از کنار هم گذاشتن خلاقانه‏ی حروف تصویری زیبا و گاهی ناخوانا را ایجاد می‏کنند.

4. استنسیل :

به آثاری گفته می‏شود که در آن با استفاده از تکنیک شابلون سازی کار را اجرا می‏کنند. می‏توان شابلون‏ها را تک رنگ یا در چند لایه‏ی رنگی طراحی نمود. امروزه ساختن شابلون‏های چندرنگ با استفاده از نرم‏افزارهای کامپیوتری از قبیل فوتوشاپ و ایلاسترایتور امری ساده است و این در حالی است که هنرمندان گاه با خلاقیت خود می‏توانند از همین تکنیک ساده استفاده‏ای بدیع و هنری را به معرض نمایش بگذارند.

5. پوستر چسبانی:

پوسترها آثاری هستند که از قبل روی کاغذ اجرا می‏شوند و سپس توسط هنرمند روی دیوار یا سطوح دیگر چسبانده می‏شوند. همانند پوسترهای تبلیغاتی اما این بار با قصد بیان هنری و نه تبلیغات. به این دلیل که هنرمند گرافیتی باید در کمترین زمان و با حداقل میزان جلب توجه، اثر خود را اجرا نماید؛ گاهی اوقات زمان کافی جهت اجرای مستقیم اثر بر سطح دیوار یا با استفاده از شابلون‏ها وجود ندارد. در نتیجه معمولاً کار را روی مقوا یا کاغذ آماده نموده و آن‏ را در محل مورد نظر می‏چسباند.



6. برچسب :

برچسب‏ها که اغلب روی در ورودی منازل مسکونی با استفاده‏ای تبلیغاتی دیده می‏شوند می‏توانند وسیله‏ای برای تکثیر و نمایش اثر هنری باشند از این روست که طی 3 دهه‏ی اخیر برچسب زنی یکی از محبوب‏ترین سبک‏های هنر شهری در جهان به شمار می‏آید.

منبع: سازمان زیباسازی شهر تهران