سنگ کلیه

[ساناز فرهیدوش]

سنگ کلیه یک بیماری نسبتا شایع در تمامی جوامع از جمله جامعه ما است. تا دو دهه قبل تنها درمان سنگ های کلیوی عمل جراحی بود که در آن پهلوی بیمار به اندازه 10 سانتی متر شکافته می شد و سنگ خارج می گردید. از خصوصیات سنگ های ادراری (سنگ کلیه، سنگ حالب، سنگ مثانه) عود آن ها است. بیماری که تحت عمل جراحی قرار گرفته بود ممکن بود که به دنبال عود سنگ مجددا تحت عمل جراحی قرار گیرد و هر بار که عمل تکرار می شد سخت تر و پر عارضه تر بود. اگر بیمار سنگ حالب داشت، عمل جراحی حساس تر بود و به علت قطر اندک حالب، امکان ایجاد تنگی حالب پس از عمل جراحی وجود داشت.
در دو دهه گذشته با یشرفت تکنولوژی تغییرات شگرفی نیز در علم پزشکی در تشخیص و درمان بیماری ها اتفاق افتاد. امروزه به کمک تکنولوژی های پیشرفته، بیماری ها را با سرعت و با دقت کافی می توان تشخیص داد و در بسیاری از موارد روش های درمان غیرتهاجمی جایگزین روش های تهاجمی و جراحی شده اند، یکی از این پیشرفت های شگرف، ابداع دستگاه سنگ شکنی برون اندامی برای درمان سنگ های ادراری بود. این دستگاه از خارج از بدن امواج شوکی جهت شکستن سنگ به سنگ می تاباند؛ بدین علت اسم آن را دستگاه سنگ شکن برون اندامی گذاشته اند که در مقابل دستگاه سنگ شکن درون اندامی است که موضوع فعلی بحث ما نیست. اختراع دستگاه سنگ شکن انقلابی در درمان سنگ های ادراری ایجاد کرد و جایگزین روش جراحی شد که خیلی پرعارضه بود. دستگاه سنگ شکن در دهه 1980 در کشور آلمان ساخته شد و پس از آن استفاده از آن در دنیا عمومیت پیدا کرد.
اکنون درمان با سنگ شکن شایع ترین روش درمان سنگ های کلیه در سرتاسر دنیا شده است. مراکزی که دو دهه قبل نسبت به تهیه این دستگاه اقدام کردند، نسل قدیمی دستگاه را دارند. نسل های جدیدتر دستگاه هم موثرتر بوده و هم درد کمتری ایجاد می کنند. مکانیسم عمل این دستگاه بر این استوار است که دستگاه با کمک یک تکنسین، سنگ ادراری را پیدا کرد و امواج شوکی را از خارج از بدن به سنگ شلیک می کند و منجر به خرد شدن سنگ می گردد. امواج شوکی که به سنگ داده می شوند دارای شدتهای مختلف هستند که از ولتاژ پایین شروع شده و رفته رفته ولتاژ افزایش می یابد تا سنگ خرد شود. ممکن است برای خرد شدن سنگ 3000-2000 شوک لازم باشد. اگر جنس سنگ سفت نباشد، به راحتی می شکند. اگر جنس سنگ خیلی نرم باشد تبدیل به پودر می شود. اگر جنس سنگ سفت باشد، سنگ یا نمی شکند و یا این که به قطعات درشت می شکند. عمل سنگ شکنی نیازی به بی هوشی و بستری شدن ندارد و سرپایی انجام می شود. نسل های جدید دستگاه سنگ شکن هم اندازه کوچک تری دارند و هم این که سنگ را به طور موثرتری می شکنند.
در رابطه با درمان سنگ های ادراری توسط دستگاه سنگ شکن دانستن موارد زیر الزامی و کمک کننده است:
1. تمامی سنگ های کلیوی قابل شکستن با دستگاه سنگ شکن نیستند. ایده آل آن است که اندازه سنگ کوچک تر از 15 میلی متر (5/1 سانتی متر) باشد؛ بنابراین افرادی که سنگ کلیه دارند نبایند منتظر شوند که اندازه سنگ آن ها بیشتر شود. میزان موفقیت سنگ شکن برای سنگ های کلیوی زیر 15 میلی متر روی هم رفته 85 درصد است.
2. هر قدر اندازه سنگ کلیه بزرگ تر باشد، قطعات ناشی از شکستن بیشتر شده و درد بیمار بیشتر می شود. باید پس از سنگ شکن به بیمار کمک کرد که هم درد وی کمتر شود و هم این که قطعات سنگ را بتواند دفع کند.
3. اگر سنگ از کلیه خارج شود از شانس موفقیت سنگ شکن کاسته می شود. هر قدر سنگ در حالب در طول حالب پایین‌تر بیاید از احتمال موفقیت سنگ شکن کاسته می شود، طوری که در حالب تحتانی به کمتر از 50 درصد می رسد. اگر اندازه سنگ کلیه بزرگ تر از 6 میلی متر باشد شانس دفع آن از طریق حالب کمتر می شود و این گونه سنگ ها معمولا نیاز به روش های تهاجمی همراه با بی هوشی برای خارج کردن پیدا می کنند.
4. فردی که سنگ بزرگ تر از 5 میلی متر در داخل کلیه دارد، بهتر است آن را سنگ شکن کند؛ چون اگر این سنگ از کلیه خارج شود هم بیمار مبتلا به درد شدید می شود و هم شانس موفقیت سنگ شکن کاهش می یابد و ممکن است نیاز به عمل جراحی پیدا کند. علاوه بر آن با گذشت زمان به اندازه سنگ افزوده می شود. امروزه بسیاری از سنگ های حالب را که نمی توان سنگ شکن کرد، می توان با سنک شکنی درون اندامی درمان نمود ولی آن، هم یک اقدام تهاجمی است و هم نیاز به بیهوشی و بستری شدن در بیمارستان دارد و همیشه نیز موفقیت آمیز نیست، ضمن این که هزینه بیمار افزایش می یابد.
5. معمولا بیمارانی که با سنگ کلیه به اورژانس یا پزشک مراجعه می کنند در اورژانس به آن ها سرم تزریق شده یا توصیه می شود که مایعات زیاد استفاده کنند. اگر این اقدام نسنجیده صورت گیرد، ممکن است برای بیمار مشکل ساز شود. مثلا با تزریق سرم یا مصرف مایعات زیاد، سنگی به اندازه 1 سانتی متر از کلیه به طرف خارج رانده و در حالب گیر می کند. این بیماران هم دردشان شدیدتر می شود و هم این که سنگ کلیه از دسترس سنگ شکن خارج می گردد. مصرف مایعات در بیماران مبتلا به سنگ ادراری خیلی کمک کننده است ولی اگر نابجا تجویز شود ممکن است مشکل ساز باشد.
6. بعضی از بیماران را نمی توان سنگ شکن کرد، عمده ترین آن ها عبارتند از: خانم های حامله و بیمارانی که از داروهای ضدانعقادی مثل آسپرین و وارفارین استفاده می کنند. در خانم های حامله باید در صورت امکان منتظر شد که زایمان انجام شود و در بیمارانی که داروهای ضدانعقادی مصرف می کنند می توان با مشورت پزشک معالج موقتا دارو را قطع و بیمار را سنگ شکن نمود. تمامی خانم هایی که در سن حاملگی هستند و دارای سنگ ادراری بوده و قصد حامله شدن دارند، حتما باید قبل از حامله شدن تکلیف سنگ ادراری خود را روشن کنند و گرنه در حین حاملگی دچار مشکلات عدیده خواهند شد