مريخ سياره اندوگين

[spacescience]

سياره اي اندوگين

6 نوامبر سال 2009 – يكي بود يكي نبود ، تقريبا 4 ميليارد سال پيش ، مريخ گرم و مرطوب و بسيار شبيه به زمين بود. آب مايع در رود خانه هاي طويل در سطح مريخ جاري و روان بودند و به دريا هاي كم عمق سرايز مي شدند. لايه هاي جوي مريخ بسيار ضخيم بود كه باعث مي شد اين سياره گرما را درون خود نگه دارد و حتي شايد موجودات ميكروبي بر روي آن زندگي مي كردند و دانشمندان بر اين باورند كه با آغاز مسير جديد بسوي مريخ دومين سياره داراي حيات مناسب در همسايگي خودمان، سياره زمين وجود دارد. اما اينكه چگونه اين سياره زير و رو شد معلوم نيست؟ و امروز شاهد سياره اي سرد و خشك هستيم كه ديگر رودخانه اي ندارد و دريا ها از بين رفته اند. جو آن نازك شده و اگر ميكروبهايي در سطح مريخ هنوز وجود داشته باشد ، احتمالا در جايي زير گرد و خاك اين سياره سرخ زندگي خود را سپري مي كنند. بالا:دانشمندان معتقدند كه ممكن است روزي در مريخ آبشارهايي در پرتگاه ها و صخره هاي شيب دار در منطقه Echus Chasma وجود داشته است.مريخ داراي چشم انداز هاي بسياري مثل اين يكي است كه خشك شده اند ، به نظر مي رسد كه در گذشته هاي دور داراي آب فراوان بوده اند. اما چه اتفاقي براي اين سياره سرخ رنگ افتاده است؟ چرا مريخ خشك و يخ زده است؟ اين سوالاتي است كه دانشمندان را به فكر فرو برده است و بدنبال كشف حقيقت هستند. اما شايد در سال هاي اخير به اين سوالات به ظاهر عجيب و غريب با فرستادن مدار گرد جديد ناسا MAVEN برسيم. بروس جاكوسكي مدير ارشد و محقق MAVEN در دانشگاه كلرادو در بولدر مي گويد: هدف مدارگرد جديد اين است كه به پردازش و جستجوي مسئلي از قبيل چه چيزي باعث تغييرات در شرايط جوي و آب و هواي مريخ شده است بپردازد ؟ و شايد يكي از راه ها براي رسيدن به اين سوال همين باشد. دانشمندان معتقدند كه مريخ با ارزش ترين دارايي خود را از دست داده است : جوي ضخيم كه آن از دي اكسيد كربن بود. CO2 در جو مريخ ( درست مانند جو سياره خودمان زمين ) يك گاز گلخانه اي بوده است. لايه اي ضخيم از گاز CO2 و ديگر گازهاي گلخانه اي مي توانسته شرايط را براي تنظيم درجه حرارت و فشار بيشتر اتمسفر مورد نياز مريخ را فراهم آورد و از بخار شدن و انجماد آب مايع يا جامد جلوگيري نمايد. در طي چهار ميليارد سال گذشته مريخ بسياري از لايه هاي جوي خود را از دست داده است و دانشمندان تئوري هاي گوناگوني را براي چگونگي از بين رفتن جو مريخ مي دهند و اين كه چگونه اين اتفاق رخ داده است؟ شايد با برخورد سيارك ها جو مريخ به اهتزاز در آمده و اگر اينگونه باشد يكي از اسفناك ترين بلا ها در فضا رخ داده است يا شايد ممكن است در طي چندين ميليون سال ذراتي كه با باد هاي خورشيدي پخش مي شوند بندرت جو را از بين برده اند.اما سطح سياره ممكن است CO2 را جذب كرده باشد و آنرا مانند كربنات در خود نگه داري مي كند. اين تنها يكي از توضيحات متعدد و محتمل كه براي آنچه بر روي سياره سرخ اتفاق افتاده است مي باشد. در نهايت هيچ كس نمي داند كه تمام گاز CO2 از روي اين سياره خاكي كجا رفته است؟ نحوه طراحي و اولين ماموريت MAVEN بدين صورت است كه منابعي براي كمك به درك درست دانشمندان از فرار CO2 و ديگر گاز هاي گلخانه اي پيدا كند. اين كاوشكر يكسال زميني طول مي كشد تا در مدار خود قرار گيرد. مدار آن بيضوي شكل كه در پايين ترين نقطه (فاصله با سطح مريخ 125 كيلومتر) و در بالاترين نقطه 6000 كيلومتر فاصله خواهد داشت. اين پهناي مداري باعث مي شود كه مدارگرد MAVEN كامل ترين نمونه گيري ها را از جو زمين در تمام فواصل داشته باشد. در اين مدار، ابزار هاي مدارگرد MAVEN در مقطعي بدنبال يون و مولكول هاي بخشي از جو مريخ مي رود و براي اولين بار در فضا MAVEN بطور كامل جريان هاي گاز CO2 و موكولهاي ديگر را آزمايش و مستند سازي مي كند. با اين عمل دانشمندان به چگونگي و نحوه از بين رفتن جو مريخ را متوجه مي شوند و مي فهمند كه اين كار طي چه مدت زمان بطول انجاميد است و آنها مي توانند شرايط امروز را با 4 ميايارد سال گذشته مقايسه و نمونه سازيهايي انجام دهند.دانشمندان بر اين باورند كه اين كاوشگر نقش بسيلر مهمي را در مدار سياره سرخ ايفا مي كند. اما اگر كمي تفكر كنيم متوجه آن مي شويم كه جو مريخ آسيب پذير است زيرا اين سياره فاقد ميدان مغناطيسي است. همان طور كه مي دانيد ميدان مغناطيسي زمين دور تا دور زمين را در فضا پوشانده و مانند يك حباب محافظتي مانع ورود باد هاي خورشيدي به داخل جو مي شود. مريخ تنها در مناطق ناهمگون و ناهموار بصورت پراكنده داراي ميدان مغناطيسي مي باشد كه ناحيه بسيار كو چك از مريخ را در بر مي گيرد كه عمدتا اين اتفاق در نيمكره جنوبي افتاده است و بقيه جو بطور كامل در معرض باد هاي خورشيدي قرار مي گيرد.پس جو مريخ با روندي كند فرسايش يافته و جو در مناطقي كه در معرض آسيب بوده از بين رفته است.

در بالا: از دست رفتن جو مريخ مي تواند باعث ايجاد مكانيسم هاي پيچيده اي شود. MAVEN مجهز به 8 سنسور مختلف براي حل هر گونه سوال و شبه و سردر گمي طراحي شده است.

يكي از دانشمندان بنام ديويد برين از دانشگاه بركلي كاليفرنيا برخلاف احتمال ممكن كه در بالا توضيح داده شده پيشنهاد جديدي را ارئه نمود. وي اذعان كرد كه ممكن است اين رشته هاي مغناطيسي كوچك به از بين رفتن جو مريخ و افزايش سرعت آن كمك كرده باشند. اين دانشمند مي گويد: بادهاي خورشيدي ممكن است با شدت و ضربه زيادي به اين خطوط مغناطيسي برخورد نموده و آنرا تحت فشار قرار داده و باعث منحرف شدن اين ميدان ها شده باشد و همزمان با اين بادها مقدار بسيار زيادي را از جو مريخ را با خود كنده و حمل كرده است. اگر چنين باشد داشتن يك ميدان مغناطيسي با مشتقات جزئي بسيار خطرناك تر از نداشتن هيچ ميدان مغناطيسي مي باشد. اين تئوري در يكي از داستان هاي علمي ناسا در سال 2008 با موضوع ( Solar Wind Rips Up Martain Astrosphere )كه در مقاله بعدي در اين موضوع به بحث خواهيم پرداخت. شواهدي از فضاپيماي MGS مريخ در پشتيباني از نظريه برين پيدا شد اما ما به اندازه گيري هاي دقيق تري نياز داريم كه بايد تا فرستادن MAVEN بايد صبر كنيم. اين مدارگرد قرار است سال 2013 پرتاب شود. اين ماموريت يك گام يزرگ به سوي درك انچه در مريخ اتفاق افتاده از زماني كه گرم و مرطوب بود تا چگونگي به پايان رسيدن آن و نحوه سرد و خشك شدن اين سياره سرخ خواهد بود.بعد از تمام اين سال ها شايد اين مدارگرد بتواند فصل پاياني اين داستان فراموش نشدني از غضه سياره را بنويسد.

گردآوري: عليرضا صفدري