سنکوپ

[poune]

دكتر ماه‌منير محمدي
متخصص قلب و عروق، استاديار دانشگاه آزاد اسلامي

علل و راه حل سنکوپ

وقتي خون به مغز نمي رسد...

هنگامي كه فرد به هر دليلي دچار كاهش‌ فشارخون مي‌شود، جريان خون به مغزش كاهش مي‌يابد و به‌طور موقت هوشياري‌اش را از دست مي‌دهد. به اين حالت اصطلاحا «سنكوپ» مي‌گويند. بيمار معمولا بعد از چند ثانيه يا چند دقيقه هوشياري‌اش را به‌دست مي‌آورد. اين حالت ممكن است مكرر و به‌علت ابتلا به بيماري رخ دهد. در هر حال همه بيماراني كه دچار سنكوپ مي‌شوند، بايد معاينه شوند...


سنكوپ، بيشتر در اثر خستگي مفرط، درد شديد، گرسنگي، ايستادن طولاني‌مدت، فشارهاي روحي‌- رواني، حضور در محيط‌هاي شلوغ، محيط گرم، مصرف الكل، خونريزي، اجابت مزاج يا هنگام خونگيري در آزمايشگاه اتفاق مي‌افتد. اين حالت ممكن است ناگهاني رخ دهد يا با علايم اخطاردهنده باشد. علايم هشدار عبارتند از: سياهي رفتن چشم، احساس سنگيني و گيجي‌سر، احساس گرما، تعريق، ضعف و تاري ديد.


انواع سنکوپ

سنكوپ انواع مختلفي دارد كه عبارتند از:

وازوواگال: شايع‌ترين نوع سنكوپ است و در حالت نشسته يا ايستاده اتفاق مي‌افتد. با تپش‌قلب شروع‌ مي‌شود و بعد هوشياري كاملا از بين مي‌رود. نشانه‌هاي پيش‌‌سنكوپ باعث مي‌شوند بيمار فرصت پيدا ‌كند بنشيند تا از سقوط ناگهاني و آسيب به اعضاي بدنش جلوگيري شود. بعضي از افراد بيهوش مي‌شوند و بدون حركت روي زمين مي‌افتند اما گروهي ديگر هوشياري‌شان را كاملا از دست نمي‌دهند و حتي صحبت‌هاي‌ ديگران را مي‌شنوند. به‌طور كلي همه بيماران مبتلا رنگ‌پريده هستند و فشارخون پايين و نبض ضعيف دارند.

نشانگان سينوس كاروتيد: اين نشانگان بيشتر در مردان بالاي 50 سال و در اثر وضعيت نامناسب سر و گردن هنگام اصلاح‌ صورت يا چرخاندن بيش از حد سر هنگام دنده عقب‌رفتن با ماشين يا فشار ناشي از محكم‌ بستن يقه پيراهن كه باعث مي‌شود سينوس كاروتيد گردني تحريك و يك لحظه فرد دچار كاهش ضربان‌قلب و در نتيجه كاهش خونرساني به مغز و افت سطح هوشياري ‌شود، رخ مي‌دهد.

افت فشارخون وضعيتي: وقتي فردي ناگهان از حالت خوابيده بلند مي‌شود و مي‌ايستد، دچار كاهش ناگهاني فشارخون مي‌شود كه همان «افت فشارخون وضعيتي» (ارتواستاتيك) نام دارد. اين حالت در افرادي رخ مي‌دهد كه به‌علت بيماري، مدت‌هاي طولاني در بستر مانده‌اند. البته تعريق زياد، اسهال، استفراغ، خونريزي و مصرف داروهاي مدر و داروهاي گشادكننده عروق نيز از ديگر علت‌هايي است كه باعث وقوع اين نوع سنكوپ مي‌شود.

سنكوپ در اثر بيماري: برخي بيماران مانند مرداني كه دچار بزرگي پروستات هستند (فشار پروستات روي مجراي ادراري و مشكل در دفع آن)، مبتلايان به اختلال‌هاي مري (نوشيدن مايعات شيرين و سرد و تحريك‌ گيرنده‌هاي عصبي موجود در مري) و بيماران مبتلا به يبوست مخصوصا مسن، ممكن است سنكوپ را تجربه كنند. البته اين حمله‌ها به ندرت اتفاق مي‌افتند.

سنكوپ ناشي از اشكال در ضربان‌قلب: اگر تعداد ضربان‌قلب در يك فرد سالم 30 ضربه در دقيقه يا بيشتر باشد (در حالت خوابيده)، جريان خون به مغز كاهش نمي‌يابد ولي اگر به كمتر از 30 ضربه در دقيقه برسد، برون‌ده قلب كاهش مي‌يابد و هوشياري از بين مي‌رود. در ضربان‌قلب بالاي 180 نيز نداشتن هوشياري را در بيماران مشاهده مي‌كنيم اما اگر بيمار كم‌خوني، مشكل عروق مغزي يا بيماري قلبي داشته باشد، ضربان‌قلب بين 30 تا 180 هم ممكن است دچار كاهش سطح هوشياري (سنكوپ) شود.

سنكوپ ناشي از تنگي دريچه آئورت: بيماران دچار تنگي دريچه آئورت، بايد هنگام ورزش بيشتر دقت كنند زيرا در ورزش‌هاي فيزيكي، عضلات نياز بيشتري به خون و اكسيژن دارند و خون در اندام‌ها تجمع مي‌يابد. تنگي آئورت مانع افزايش بيشتر خونرساني مي‌شود و در نتيجه مغز با كمبود جريان خون روبرو خواهد شد و بيمار هوشياري‌اش را از دست مي‌دهد.

سنكوپ در اثر آمبولي ريوي: اگر لخته‌خون بزرگي وارد ريه شود، عروق آن مسدود مي‌شوند و برون‌ده قلبي كاهش مي‌يابد و بيمار دچار تنگي‌نفس و درد قفسه‌سينه و در نهايت سنكوپ خواهد شد.

در ميان همه موارد ذكر‌شده 3 مورد وجود دارد كه بايد از سنكوپ افتراق داده شوند:

پانيك: يك نوع حمله اضطرابي كه در آن فرد احساس مي‌كند به‌شدت به هوا نياز دارد. ضربان‌قلبش بالا مي‌رود، تندتند نفس مي‌‌كشد و با درازكشيدن يا تغيير وضعيت بهبود نمي‌يابد. گاهي هم احساس گيجي و منگي مي‌كند. بيمار تمام نشانه‌هاي پيش‌سنكوپ را بروز مي‌دهد ولي اين حالت در علم پزشكي سنكوپ محسوب نمي‌شود.

هيستري: افراد مبتلا، دچار بيماري‌هاي روحي‌- رواني هستند و بيشتر قصد دارند نظر اطرافيان را به خود جلب كنند. فشارخون و رنگ پوست كاملا طبيعي است و علايم سنكوپ را ندارند.

تشنج: تشنج با انقباض‌هاي عضلاني مكرر و طولاني‌ توام است. بيشتر بيماران هوشياري‌شان را از دست مي‌دهند و مدت زمان بيهوشي نيز طولاني‌ است و برگشت‌ هوشياري هم آهسته انجام مي‌شود. ممكن است برخي از آنها نيز بي‌اختياري ادرار، گيجي، سردرد و خواب‌آلودگي را بعد از تشنج داشته باشند. اين نشانه‌ها در بيماراني كه دچار حمله سنكوپ شده‌اند، ديده نمي‌شود.

هفته نامه سلامت

[poune]

نگاه دوم
دكتر حميدرضا بنكدار
متخصص قلب اينترونشنال الكتروفيزيولوژيست
استاديار دانشگاه علوم پزشکي تهران
طـرز تـشـخـيـص عـلـت اصـلـي سـنـكوپ

پزشكان براي بررسي دقيق‌تر و مشخص شدن علت اصلي سنكوپ، از روش تشخيصي «تست تيلت» استفاده مي‌كنند. «تست تيلت» سرپايي انجام مي‌شود و بيماران بايد چند ساعت قبل از انجام اين آزمايش، ناشتا باشند...

لباس راحت و گشاد بپوشند و حتما همراه داشته باشند. پزشك بايد در مورد داروهايي كه بيمار مصرف مي‌كند، آگاه باشد. براي انجام اين تست، تخت‌هاي مخصوصي وجود دارد كه به كمربند و تجهيزات ايمني مجهز هستند. در قسمت انتهايي تخت، يك تخته نصب شده تا پاي بيمار روي آن قرار گيرد و هنگام حركت تخت، تعادل حفظ شود. همچنين براي امنيت بيشتر، بايد بيمار از ناحيه سينه، ران و ساق پا به تخت بسته شود. الكترودهايي براي پايش ضربان قلب و اندازه‌گيري فشارخون به فرد وصل مي‌شود تا هنگام انجام تست، ضربان قلب و فشارخونش ثبت شود و سرم قندي هم براي مواقعي كه ممكن است تزريق دارو نياز باشد، به بيمار وصل مي‌شود. به بيماران توصيه مي‌شود در هر مرحله از تست در صورت وجود علايمي مانند سرگيجه، حالت تهوع، سياهي چشم، تعريق، خشکي دهان و گزگز اندام‌ها پرستار را مطلع كند. تست تيلت 4 مرحله دارد: مرحله اول: مرحله استراحت است و بيمار بايد حدود 20 دقيقه روي تخت دراز بكشد و در همين حين فشارخون و ضربان قلبش ثبت مي‌شود، مرحله دوم: مرحله غيرفعال است و شيب تخت از صفر درجه به 70 درجه (سر به سمت بالا) تغيير داده مي‌شود. لازم است بيمار به مدت 45 دقيقه در همين وضعيت باقي بماند، مرحله سوم: مرحله فعال که 15 دقيقه طول مي‌كشد و در صورتي انجام مي‌شود كه بيمار دچار سنكوپ نشده باشد. در اين مرحله شيب تخت در همان حالت باقي مي‌ماند و به بيمار دارو مي‌دهند و هر 2 دقيقه نيز فشار بازويي كنترل مي‌شود، مرحله چهارم: اگر بيمار دچار سنكوپ شود، بلافاصله تخت به حالت صفر درجه برگردانده و اقدام‌هاي درماني انجام مي‌شود ولي اگر هيچ عارضه‌اي در طول تست تيلت ديده نشود، نتيجه تست منفي است و بيمار مرخص خواهد شد.

بيماران حين انجام تست دچار حالت‌هاي متفاوتي مانند تهوع، بي‌قراري، استفراغ، تعريق شديد، بي‌اختياري ادرار و به‌ندرت مدفوع و سرگيجه مي‌شوند اما اين علايم بدون سنکوپ به عنوان نتيجه مثبت تست دانسته نمي‌شود. اگر نتيجه تست مثبت باشد، فشارخون و ضربان قلب بيمار را حدود يک ساعت کنترل مي‌كنند. در صورت ادامه افت فشار، به بيمار مايعات وريدي تزريق مي‌شود. پس از اينکه فشارخون و ضربان قلب بيمار به وضعيت عادي خود بازگشت، براي جلوگيري از حمله‌هاي مجدد سنكوپ، بايد اين موارد را قبل از ترخيص به او آموزش داد: نوشيدن آب بيشتر از قبل يعني 8-7 ليوان بيشتر؛ پوشيدن جوراب واريس تا بالاي زانو؛ خودداري از ايستادن يا نشستن طولاني‌مدت؛ خودداري از قرار گرفتن در مکان‌هاي شلوغ و پرازدحام؛ اضافه کردن نمک به غذا (با نظر پزشک) و انجام ورزش‌هاي تيلت ترنينگ که بعد از تست آموزش داده مي‌شود.

اين 7 توصيه را جدي بگيريد

1.بيمار را در حالت درازكش قرار دهيد تا حداكثر خونرساني به مغز انجام شود. سر او را به يك طرف بچرخانيد تا از عقب‌افتادن زبان كه باعث انسداد راه هوايي مي‌شود، جلوگيري كنيد.

2.لباس‌هاي تنگ بيمار را درآوريد و آرام روي صورت او آب سرد بپاشيد.

3.تا زماني كه بيمار كاملا هوشياري‌اش را به دست نياورده، به هيچ‌وجه به او نوشيدني ندهيد. اجازه ندهيد سريع بلند شود زيرا ممكن است حمله ديگري اتفاق افتد.

4.خودسرانه اقدام نكنيد. گاهي اعضاي خانواده و اطرافيان به محض اينكه با چنين بيماري مواجه مي‌شوند، اقدام‌هاي غيرضروري مثل ماساژ قلبي و تنفس مصنوعي را انجام مي‌دهند در حالي كه عمل احيا فقط بايد به‌وسيله افراد آموزش‌ديده انجام شود. البته در حالت سنكوپ، تنفس كاملا برقرار است و بيمار نيازي به احيا ندارد.

5.اگر مدام دچار سنكوپ مي‌شويد، از فعاليت‌هايي مثل كوهنوردي، شناكردن به تنهايي، بالارفتن از نردبان، رانندگي و كار با ماشين سنگين اجتناب كنيد و محرك‌هايي كه باعث سنكوپ مي‌شود، شناسايي كنيد‌ تا از بروز سنكوپ بعدي جلوگيري شود.

6.اگر دچار افت فشارخون وضعيتي مي‌شويد، موقع برخاستن از بستر آرام و مرحله به مرحله عمل كنيد. ابتدا از حالت درازكش به نشسته و بعد از اندكي وقفه بايستيد.
حركت دادن پاها قبل از برخاستن هم كمك مي‌كند تا خون از پاها به سمت بالا جريان يابد.

7.در صورت بروز هرگونه سنكوپ به پزشك مراجعه كنيد تا بررسي كلي و دقيق‌تري روي شما انجام شود.

هفته نامه سلامت