وقتی خشم زمین فوران می‌کند(2)

[مسافر007]

همان طور که در قسمت قبل نیز گفتیم بر اثر فعل و انفعالات درون زمین در شرایطی خاص مواد مذاب (ماگما) با دمایی تاحدودی 1200 درجه سانتی‎گراد در مناطقی از زمین که معمولاً به صورت ارتفاعات و مخروطی شکل می‎باشند به همراه گازهای داغ فوران کرده و به بیرون می‎ریزند.

جریان مواد آتشفشانی از قطعات و صخره‎های بیرون آمده از کوه آتشفشان تشکیل شده است. این مواد پس از تعلبیق بر لایه‎ای از گاز و گرد و غبار، با سرعتی معادل چند صدکیلومتر در ساعت بر دامنه کوهها سرازیر گشته و اغلب تا فاصله 10 کیلومتری محل وقوع را در بر می‎گیرد.گرمای این مواد تاحدی بالا است که در سر راه خود همه چیز را می‎سوزاند و نابود می‎کند، فوران سنگ یا مواد مذاب از درون زمین وجریان آن در محیط زیست از جمله وقایعی است که با آلودگی منابع اصلی حیات یعنی هوا، آب، خاک و نیز تخریب ساختمان‎ها، مزارع و تلفات انسانی همراه می‎باشد.

قسمتهای مختلف آتشفشان

دودکش : مجاری ایست که گدازه از آن عبور کرده و به سطح زمین می‌رسد و رابطی بین مخزن ماگما و سطح زمین می‌باشد. گاهی دودکش با مواد مذاب پر می‌شود. دودکش ممکن است ساده باشد و از مجاری متعددی تشکیل شده باشد که مجاری اصلی را دودکش اصلی و و انشعبات دیگر آن را دودکش‌های فرعی می‌نامند.

دهانه : انتهای دودکش یعنی در جایی که گدازه به سطح زمین می‌رسد دهانه نامیده می‌شود. اگر دودکش‌های فرعی داشته باشیم دهانه‌های فرعی هم به وجود می‌آیند. معمولاً در محل دهانه چاله‌ای به نام کراتر به وجود می‌آید که ممکن است کراتر کامل یا ناقص باشد.

مخروط : بعد از بیرون ریختن گدازه‌ از دهانه آتشفشان با سرد شدن گدازه‌ها مخروط به وجود می‌آید. قطر مخروط‌ها مختلف هستند برخی ممکن است بسیار وسیع باشند. (نوع کالدرا)

سوزن یا گنبد : گاهی گدازه درون دودکش را پر می‌کند بر اثر فشار گازهای درون ماگمای زیرین مواد مذاب سرد شده درون دودکش را بالا آورده و شکلی به صورت سوزن یا گنبد را پدید می‌آورد. (نوع پله)

انواع مخروط :

مخروط‌های گدازه‌ای : جنس این مخروط از گدازه که ‌ بسیار سیال می‌باشد، است و دامنه‌ای با شیب ملایم دارد.

مخروط‌های مرکب : (استراتوولکان) :جنس آنها از طبقات متناوب گدازه و مواد آذرآواری می‌باشد. اگر مواد خروجی آتشفشان فقط مواد آذرآوری باشد تشکیل مخروط نمی‌دهد.

جریان مواد آتشفشانی از قطعات و صخره‎های بیرون آمده از کوه آتشفشان تشکیل شده است. این مواد پس از تعلبیق بر لایه‎ای از گاز و گرد و غبار، با سرعتی معادل چند صدکیلومتر در ساعت بر دامنه کوهها سرازیر گشته و اغلب تا فاصله 10 کیلومتری محل وقوع را در بر می‎گیرد

فوران های آتشفشانی

فورانهای آتشفشانی معمولا براساسی شکل دهانه ای که از آن فوران صورت می گیرد، محل قرار گیری دهانه در کوه آتشفشان، شکل و نوع مخروط آتشفشانی و بالاخره خصوصیات عمومی فوران (آرام یا شدید – انفجاری یا غیر انفجاری) طبقه بندی می شوند.

گدازه های اسیدی به علت درصد Sio2 بالا و درجه حرارت نسبتا پایین دارای گرانروی (ویسکوزیته) بالا و سیالیت پائین بوده و در نتیجه به صورت انفجاری همراه با مواد پرتابی می باشد. اما در گدازه های بازیک به علت درصد Sio2 پائین و درجه حرارت نسبتا بالا، گرانروی پائین بوده و سیالیت افزایش می یابد و در نتیجه مواد پرتابی با مقدار کم و فوران آرام انجام می شود .

انواع فوران

نوع هاوایی:

این نوع آتشفشان به شکل گنبدی می باشد و بیشتر مخروط آن از گدازه رقیق با ضخامت زیاد و گسترش کم است. ارتفاع این نوع آتشفشان نسبتا کم است. از دهانه آن اغلب گدازه های بازیک با سیالیت بالا و مواد پرتابی کم، بیرون می ریزد.

به علت وجود میزان کم گاز در گدازه این نوع آتشفشان، فوران جریانی در آن دیده می شود.ماگمایی که به سطح می رسد، معمولا به صورت فواره یا چشمه های گدازه ای خارج می شود. این نوع آتشفشان در جزایر هاوایی به تعداد زیاد یافت می شود. در جزیره ایسلند نیز از این نوع آتشفشان یافت می شود.

نوع استرومبولی:

در آتشفشان های نوع استرومبولی ماگمای نسبتا رقیق با ترکیب بازیک و مواد پرتابی کم تا زیاد می باشد که مواد پرتابی به صورت ریتمی از اسکوری های ملتهب‏، لاپیلی و بمب می باشد. عمده فعالیت این نوع آتشفشان در ساحل غربی ایتالیا دیده شده است. فعالیت های آرام استرومبولی از دهانه های باز صورت می گیرد و گدازه های نسبتا سیال در افق های بالایی مجرای آتشفشان وجود دارند.
به علت گرانروی بالای ماگما، خروج گاز زیادتر از انواع ماگماهای سیال نوع هاوایی صورت می گیرد.فوران های طولانی مدت استرومبولی می تواند مخروطهای مختلط را تشکیل دهد، در حالی که فوران های کوتاه مدت معمولا مخروط های اسکوری دار را تشکیل می دهند. خاکستر در این نوع آتشفشان کم بوده و به هنگام انفجار تولید ابرهای سبک وزنی را می کند.شیب مخروط این نوع آتشفشان از شیب آتشفشان نوع هاوایی خیلی بیشتر است.

نوع وولکانو:

در نوع وولکانو، گدازه های خمیری شکل، دهانه آتشفشان را مسدود می کند و مانع خروج گازها و بخارات می شود. پس از آن که فشار گازها و بخارات بر اثر تراکم زیاد شد، انفجارات شدید تولید می کند. بر اثر انفجار، ذرات مواد مذاب با فشار به خارج رانده شده و بر اطراف پرتاب می شوند و تولید ابرهای ضخیم و وسیعی از خاکستر را می کنند. این ذرات خاکستر، پس از سرد شدن در اطراف دهانه آتشفشان ریخته شده و تولید مخروطی از خاکستر می کند.

این نوع مخروط آتشفشانی اغلب دارای دو شیب است که یکی به طرف دهانه و دیگری به طرف خارج است گدازه مذاب در آن ها به صورت روانه، خیلی کم و نسبتا محدود است.

یک کوه آتشفشان ممکن است مدتی به شکل یک نوع و مدتی دیگر به شکل نوعی دیگر آتشفشانی می کند. چنان که آتشفشانی کوه وزوو و اتنا. گاهی از نوع استرومبولی و زمانی از نوع وولکانو می باشد.

نوع پله:

در آتشفشان نوع پله که در جزیره مارتینیک قرار دارد، مجرای آتشفشانی به وسیله گدازه بسیار لزج و خمیری شکلی مسدود می شود و در نتیجه گازها و بخارات برای خود سوراخ و راهی در دامنه و پهلوی کوه پیدا می کنند. ابرهای سوزان در این نوع آتشفشان تقریبا شبیه نوع وولکانو می باشند ولی شدت خروج آنها از دهانه زیادتر است. به علاوه، حرکت آنها موازی با سطح زمین و گاهی مایل با آن است، در حالی که در نوع وولکانو این حرکت به صورت قائم می باشد.

در آتشفشان نوع پله، اغلب مواد مذابی که خیلی غلیظ و خمیری شکل هستند با فشار زیاد از دهانه خارج می شوند و به شکل سوزنی در دهانه کوه منجمد می شوند که به این مواد منجمد شده در دهانه کوه، سوزن پله می گویند.

نوع کومولوولکان یا کوپول:

مخروط این نوع آتشفشان به شکل گنبد است که به یک طرف بیشتر متمایل است. این نوع آتشفشان در شرایطی تقریبا مشابه نوع پله ایجاد می شود. قطعات بزرگی از سنگ، که از دهانه این نوع آتشفشان خارج می شود، ممکن است دارای سطوح صیقلی یا مخطط باشند.
وقتی خشم زمین فوران می‌کند


منبع:هوپا