مديريت هزينه در شرايط رقابتي، چرا و چگونه؟

[h.jabbari]

مقدمه:
پيشرفت سريع و شگرف تکنولوژي همراه با افزايش روز افزون رقابت در بازارهاي جهاني، مديران واحدهاي اقتصادي از جمله بانکها را ناگزير به ارائه خدماتي مطلوب به مشتريان و در عين حال با كمترين بهاي تمام شده نموده است. اين انتظارات، الزامات بيشتري را از لحاظ تامين اطلاعات موردنياز مديران، براي سيستم حسابداري[1] ايجاب مي كند. فراهم نمودن اين اطلاعات مستلزم داشتن سيستمي کارآمد با نگاه به شرايط رقابتي و اوضاع اقتصادي، ممکن است. بسياري از واحدهاي انتفاعي، سيستم هاي سنتي هزينه يابي خود را با "سيستم هاي مديريت هزينه"[2] جايگزين مي کنند. در سيستم مديريت هزينه، هزينه هر يک از فعاليتها، اندازه گيري شده و هزينه هاي بدون ارزش افزوده، مشخص و زمينه تقليل و حذف آنها فراهم مي گردد. تاکيد بر سيستم مديريت هزينه موجب مي شود تا محصولات و خدماتي با کيفيت برتر و کمترين بهاي تمام شده ممکن توليد و ارائه گردد، در اين صورت توان رقابت واحدهاي انتفاعي افزايش خواهد يافت. در مقاله حاضر سعي گرديده ضمن معرفي مزاياي حسابداري مديريت، مديريت هزينه در شرايط رقابتي نيز بررسي گردد.

در موسسات انتفاعي انجام توليد و ارائه خدمات مستلزم صرف هزينه هاي ثابت و متغير مي باشد، اينکه توليد کالاها و ارائه خدمات به چه قيمتي صورت گيرد تا ضمن حفظ سهم بازار، سودي معقول نيز براي موسسه کسب گردد سوالي است که پاسخ به آن نيازمند شناخت روشهاي هزينه يابي است.
بسياري از واحدهاي اقتصادي بتدريج از ديدگاه حسابـــــداري بهاي تمام شده سنتي فاصله مي گيرند و به ايجاد "سيستم مديريت هزينه" تمايل نشان مي دهند. هدف اصلي از ايجاد مديريت هزينه، کاهش بهاي تمام شده خدمات (هزينه هاي ثابت و متغير) جهت کمک به افزايش سودآوري است. اهداف مهمي مانند سودآوري، رشد سهم بازار، خودكفايي مالــــــي، حداقل كردن بهاي تمــام شده، تنوع محصولات و خدمات، افزايش كيفيت محصولات و خدمات ارائه شده و...... در موسسات انتفاعي كه به طور مكرر مورد تاکيد مديران و متخصصان مالي قرار مي گيرند به نحوي با مديريت هزينه در ارتباط مي باشند. يکي از ابزارهاي نوين جهت تحقق اهداف فوق سيستم محاسبه بهاي تمام شده کالاها و خدمات بر مبناي "هزينه يابي مبتني بر فعاليت" [3] است، اين سيستم از طريق بازنگري اطلاعات مالي (ترازنامه اي وسود و زياني) موسسه، شناسايي فعاليتهاي اصلي، تعيين هزينه عملياتي هريک از فعاليت ها، انتخاب عوامل ايجاد هزينه و محاسبه هزينه هاي عملياتي مربوط به هر يک از موضوعات هزينه، نسبت به ارائه اطلاعات به مديران اقدام مي کند. از طرف ديگر و بر خلاف گذشته که از حسابداران به عنوان محاسبه کنندگان اعداد و ارقام ياد مي کردند، امروزه عدم وجود حسابداري مديريت در موسسات انتفاعي دور از ذهن بنظر مي رسد، بطوريکه ارائه راهکارهاي گوناگون جهت مديريت کردن هزينه ها به يکي از مهمترين وظايف آنها تبديل شده است.
اهداف مديريت هزينه
سيستم مديريت هزينه نوعي سيستم برنامه ريزي و كنترل است كه هدفهاي زير را دنبال مي كند:
1 - اندازه گيري بهاي تمام شده منابعي كه در راه انجام فعاليتهاي اصلي واحد اقتصادي مورد استفاده قرار مي گيرد.
2 - تشخيص و حذف اقلامي از هزينه كه ارزش افزوده ايجاد نمي كنند.
3 - تعيين كارايي و اثربخشي فعاليتهاي اصلي انجام شده در واحدهاي اقتصادي.
4 - تشخيص و ارزيابي فعاليتهاي جديدي كه مي تواند عملكرد آينده سازمان را بهبود بخشد.
چون وظيفه مديريت، حصول اطمينان از دستيابي به هدفهاي تعيين شده است، در كوششهايي كه به منظور دستيابي به هدفهاي فوق صورت مي گيرد، معمولاً مديــــران در چهار نوع فعاليت اصلي درگير مي شوند.
1- تصميم گيري 2- برنامه ريزي 3- رهبري فعاليتهاي عملياتي 4– كنترل.
براي انجام هر يك از فعاليتهاي چهارگانه، مديريت نيازمند اطلاعات است، اين اطلاعات مي تواند از منابع مختلفي نظير اقتصاددانان، متخصصان مالي، كاركنان بخش هاي فروش، بازاريابي، توليد، خدمات وحسابداران به دست آيد.
ارائه اطلاعات فوق و مديريت هزينه جز با برقراري يک سيستم پيشرفته حسابداري مديريت که شامل طراحي و استفاده از روشهاي مختلف حسابداري در داخل سازمان باشد، امکان پذبر نيست. حسابداري مديريت را نمي توان مجموعه اي از قواعد ثابت به حساب آورد بلکه روشهاي آن به منظور دستيابي به هدفهاي سازمان از طريق بهبود و تصميم گيري توسط مديران و کارکنان آن است. نياز به اطلاعات معمولاً نيروي محرکه حسابداري مديريت محسوب مي شود. اطلاعات حسابداري مديريت براي دو منظور اصلي "تسهيل تصميم گيري" و " اثر بر تصميم گيري" فراهم مي آيد. چون در مقام مقايسه با حسابداري مالي، حسابداري مديريت رشته اي جديد در حسابداري است و با توجه به اختلافاتي که بين موسسات اقتصادي وجود دارد، بايد خود را با ويژگي ها و نيازمنديهاي سازمان مربوطه تطبيق دهد.
نظر به اينکه دو عامل اصلي تغييرات تکنولوژي و رقابتهاي جهاني بر عملکرد سازمانهاي امروزي اثري فوق العاده دارد و چنانچه سازماني خود را با اين دو عامل هماهنگ و همراه نکند در بلندمدت از رقبا عقب خواهد ماند، توجه اي ويژه به مديريت هزينه جهت افزايش سودآوري و باقي ماندن در صحنه رقابت ضروري بنظر مي رسد. به اين جهت براي اينکه سازمان ها در چنين محيط هاي پويايي فعاليت نمايند به سيستم حسابداري مديريت نيازي مبرم داشته و درک مفاهيم آن نيز مستلزم شناخت سازمان و نيروهاي موثر آن است.
اهداف حسابداري مديريت
1- تامين اطلاعات موردنياز مديران براي تصميم گيري و برنامه ريزي.
2- کمک به مديران در رهبري و کنترل فعاليتهاي عملياتي.
3- انگيزش مديران و کارکنان براي فعاليت در راستاي اهداف سازمان.
4- سنجش و ارزيابي عملکرد واحدهاي تابعه
اطلاعات حسابداري مديريت غالباً از طريق وظيفه جلب توجه مي کند براي مثال فرض کنيد که هزينه هاي ثابت و متغير ارائه خدمات به صورت دستي به نحوي چشمگير بيش از مبلغ بودجه باشد، به عبارتي ديگر انجام خدمات از اين طريق مقرون به صرفه نبوده و مي بايست راههايي جديد جستجو شود. اطلاعات حسابداري مديريت به مديران کمک مي کند که ساختار تصميم را تعيين کنند، به اين ترتيب هزينه هاي ارائه خدمات از دو طريق "دستي" و "رايانه اي" محاسبه و جهت اخذ تصميم در اختيار مديريت قرار داده مي شود. اين شاخه از حسابداري از يک سو گذشته نگر و از طرف ديگر آينده نگر است، اينکه محصولات و خدمات به چه هزينه اي به بازار عرضه شوند تا ضمن رقابت با رقبا، سودي معقول نيز براي موسسه کسب گردد نشان از آينده نگري اين سيستم مي باشد.
با توجه به اينکه بخش هاي خدماتي در اقتصاد فعلي کشور در حال رشد و گسترشي سريع است، به موازات آن تکنيکهاي حسابداري مديريت نيز بايد با توجه به نيازهاي اطلاعاتي واحدهاي فعال در اين بخش مورد ارزيابي مجدد قرار گرفته و با اين نيازها هماهنگ شوند. تفاوت اساسي بين موسسات خدماتي و توليدي آن است که اغلب خدمات همزمان با توليد به مصرف مي رسند، به بيان ديگر نمي توان خدمات را همانند کالاها در انبار نگهداري کرد، اما بسياري از تکنيکهايي که براي اندازه گيري بهاي تمام شده و سنجش عملکرد واحدهاي توليدي ابداع شده، در بخش خدمات نيز با موفقيت بکار گرفته شده است، پس در راه توسعه روشهاي حسابداري مديريت، همواره بايد نيازمنديهاي واحدهاي مختلف بخشهاي خدماتي نيز مد نظر قرار گيرد.
سيستم هاي اطلاعاتي حسابداري و ارتباط آن با مديريت هزينه
امروزه با ايجاد تحول در سيستم‌هاي توليد و خدمات، مديريت با پيچيدگي و تغييراتي شديد روبرو شده بنحوي که به تنهايي نمي‌تواند نسبت به محيط خود در سازمان شناختي كافي داشته باشد. به همين دليل ضرورت پيدا كرد كه سيستمي بوجود آيد كه مديريت را در امر شناسائي مشكل، تعيين اهداف، شناسايي دقيق مسئله، تعريف راه حلهاي ممكن، ارزيابي اين راه حلها، انتخاب يك راه حل بهينه، اجرا، كنترل و ارزيابي آن كمك كند. نقش حسابداري مديريت عبارت از تهيه و ارايه اطلاعات مرتبط و سودمند براي كمك به مديريت در برنامه‌ريزي فعاليتها، اعمال كنترل مديريت و تصميم گيري عقلائي در جهت تحقق اهداف سازمان است. البته صرف ارايه اطلاعات نمي‌تواند مديريت را در انجام وظايف خود ياري كند بلكه اطلاعات ارايه شده بايد داراي ويژگيهايي باشد كه مديريت از آن در فرآيند تصميم‌گيري استفاده کند. بنابراين سيستم اطلاعاتي حسابداري مديريت با هدف كمك به مديران در امر تصميم‌گيري بوجود آمد و همگام با گسترش و پيچيده شدن سيستم توليد، و ارائه خدمات، رشد و گسترش پيدا كرده است . بديهي است تلفيق سيستم اطلاعاتي حسابداري با اهداف و روشهاي مديريت هزينه، روندي فزاينده در جهت کاهش هزينه ها و کمک به افزايش سودآوري را در پي خواهد داشت.
نتيجه گيري:
هم اکنون بسياري از افراد و موسساتي که ارتباطي تنگاتنگ با مشتريان داشته و خواستار کسب سودي بيشتر مي باشند به اين نتيجه رسيده اند که کاهش هزينه هاي توليد و ارائه خدمات، رابطه اي مستقيم با افزايش سودآوري دارد. يکي از راههاي کاهش هزينه هاي فوق، گذر از سيستم حسابداري سنتي به سوي حسابداري مدرن است، آنجايي که حسابداران به عنوان متخصصين ارزش افزوده، خط دهنده اصلي سياست هاي مالي بوده و از روشهايي چون حسابداري مديريت و مديريت نمودن هزينه ها، مي توانند سهمي اساسي در افزايش سودآوري داشته باشند. از طرف ديگر امروزه مفهوم بازار محدود به يک منطقه خاص نبوده و جهاني محسوب مي شود. رقابت شديد در سطح بين المللي، اغلب موسسات توليدي و خدماتي از جمله شرکتها، بانکها و.... را وادار مي سازد که محصولات و خدمات خود را با کيفيت عالي و کمترين بهاي تمام شده به بازار عرضه کنند. علاوه بر اين الزاماتي جديد همانند موافقتنامه "سازمان تجارت جهاني"[4] مي تواند دليلي محکم جهت استفاده از روشهاي مديريت هزينه باشد.
منابع و مآخذ :
1- شباهنگ، رضا. حسابداري مديريت. 1378. انتشارات سازمان حسابرسي.
2- عالى ور عزيز و رضا شباهنگ- حسابدار صنعتى (برنامه ريزى و كنترل)، 1370. سازمان حسابرسى- جلد سوم
3- رئيسي، ابراهيم. مديريت هزينه. ماهنامه علمي آموزشي تدبير. شماره 136، شهريور ماه 1382
4- Cooper,Robin and Robert Sokaplan- Cost Management- Avilable in www.thomson.com/estore/detail. Financial Reporting & Management.

---

[1]. Accounting System
Cost Management System .[2]
[3]. Activity Based Costing
[4]. Would Trade Organization