اصطلاحات غار و معرفی غارهای ایران

[*FATIMA*]

با سلام خدمت تمام دوستان گرامی .
در این تاپیک قصد داریم تمام عارهای ایران رو معرفی کنیم ولی قبلش بهتره تعاریفی از غار و غارشناسی ارائه بدیم و بعد سراغ غارهای ایران بریم.
پس مثل همیشه یاعلی

غار و انواع آن
غار :
فضایی زیرزمینی است که در فرآیندی طبیعی زایش یافته و به خارج از پوسته زمین راه پیدا کرده است ، مانند غار روداَفشان ، و یا به دست انسانها در دل دیواره های کوهستانی یا درون زمین ساخته شده است ، مانند دژ صخره پُل مون و نهانگاه اَصله .
چاه :
فضایی است که در جهت گسل های عمودی و در فرآیندی طبیعی پدید آمده ، ماه چاه اُریه ، و یا به دست انسان ها حفر شده است ، مانند چاه قلعه بندر نزدیک آرامگاه سعدی .
چاه غار :
اگر برای دستیابی به فضای غار ابتدا از یک چاه عبور کنیم و سپس وارد فضای غار شویم ، به این پدیده چاه غار می گوییم ، مانند چاه غار بَگلیجه .
نویسنده : مصطفی سلاحی

[*FATIMA*]

دسته بندی غارهای ایران از دیدگاه چگونگی پدید آمدن آنها
1/غارها و چاه های آهکی - اسید ساخته
پوسته زمین مانند شیشه طلق داری است که ضربه ای به آن وارد آمده و ترک دار شده است . این ترک ها در تمامی جهات پوسته پراکنده اند . در ایجاد این ترک ها دو عامل نقش اساسی دارند : الف / عملکرد نیروهای درونی زمین ب/ عملکرد عوامل فرسایش . وجود گاز دی اکسید کربن در فضا و در رویه سطحی زمین از یک طرف ، و بارش باران از طرف دیگر ، سبب زایش کربنیک اسید میشود ، رخته باران های اسیدی بنا به قوه جاذبه به درون درزها و ترک های موجود در پوسته ، در صورت وجود کانی های آهکی سبب انحلال کلسیم کربنات غیرمحلول و تبدیل آن به کلسیم بی کربنات محلول میشود .
آب محتوی کربنیک اسید بر اثر نیروی جاذبه به سوی مرکز زمین حرکت میکند ، از درون درزها و گسل های متقاطع درونی میگذرد ، و با حل کردن آهک مسیر در خود سبب ایجاد مجراهایی به هم پیوسته ، که مقاطع آنها طی زمان های طولانی بازتر و گشادتر میشوند ، به شکل چشمه در بیرون پوسته آفتابی میشود . تداوم تماس آب اسیددار جاری با سطح داخلی مجراها ظرف میلیون ها سال ، تحت شرایط آب و هوایی خاص ، فضاهای تهی وسیعی را ایجاد میکند . چشمه ای که آب آن حاصل تجمع آب مجراهای درونی است ، چشمه غارساز نامیده میشود . هر غار ممکن است یک یا چشمه غارساز داشته باشد . نقطه آغاز زایش غارها و چاه های آهکی اسید ساخته ، در مرتفع ترین بخش آنها و جدیدترین بخش هر غار ، در گودترین نقطه آن قرار دارد . زایش هر غار اساساً از بالاترین بخش به سوی گودترین محل صورت میگیرد . زیرا رخنه آب محتوی اسید ، از بالا به پایین و در جهت نیروی جاذبه است ضمن آنکه حجیم ترین بخش غار معمولاً زیر اصلی ترین گسل زایش می یابد .
2/ غارهای آهکی - تاریخی
آن دسته از غارهای آهکی هستند که موقعیت ویژه زیستی دارند و به وسیله انسان های گذشته دستخوش تغییراتی شده و به عنوان سکونتگاه و یا دژ دفاعی مورد استفاده قرار گرفته اند . ویژگی این غارها وجود چشمه آب در کنار آنهاست ؛ مانند غار کرفتو ، و یا ساخت آب انبار درون آنها برای ذخیره کردن آب ؛ مانند غار هیزج .
3/ غارهای قرسایش ساخته
آن دسته از غارها هستند که عامل اصلی زایش آنها فعالیت های بیرونی طبیعت یا فرسایش است . این غارها ممکن است در کانی های آهکی زایش یابند ؛ مانند غار اردل ، و یا در کانی های آتش فشانی به وجود آیند ؛ مانند غار ایوب
4/ غارهای ماگما ساخته
ان دسته از غارها هستند که بر اثر بالا آمدن توده ای ماگما (کانی های گداخته) از درون زمین و هم جواری آن با بخش های آهکی پوسته ، آزاد شدن اکسیژن و کربن موجود در کربنات کلسیم پوسته ، بر اثر حرارت و فشار موجود در ماگما ، و در نتیجه ایجاد فضایی درون پوسته و راه یابی فضای ایجاد شده به بیرون شکل گرفته اند . نمونه این پدیده در غار کان گوهر دیده میشود .
5/ چاه های آهک ساخته
این دسته از غارها ، چاه هایی هستند که بر اثر رسوب گذاری چشمه های واقع در حوالی گسل های فعال ، با آبدهی نسبتاً بالا در کانی های آهکی زایش یافته اند . آب این چشمه ها دارای بیکزبنات کلسیم فوق اشباع است . همین که این چشمه ها به بیرون از بستر خود میرسند ، طی فرآیندی خاص ، آهک محلول در خود را رسوب میدهند و با گذر زمان به تدریج به ارتفاع خروجگاه خود می افزایند . برخی از آنها که آبدهی فراوانی داشته اند ، سکوهایی بزرگ مانند تخت سلیمان را در خروجگاه خود آفریده اند . برخی دیگر که آبدهی کم تری داشته اند ، مخروطی میان تهی مانند دیوزندان تخت سلیمان را به وجود آورده اند .فرآیند زایش چاه های آهک ساخته ، از پایین به سوی بالا و معکوس فرآیند زایش چاه های آهکی اسید ساخته است . از چاه های آهک ساخته فعال میتوانیم دلی او نزدیک همدان و چشمه تخت سلیمان و چمن گلی در اطراف تکاب را نام ببریم . عمر چشمه سازنده برخی از آنها هم به پایان رسیده است ، مانند غارهای دیو زندان و چاه برنجه در تکاب و باباگرگر نزدیک همدان
6/ دژ صخره ها
آن دسته از غارها هستند که به دست انسان ها در دل صخره سنگها کنده شده و در مواقع خطر به عنوان دژ دفاعی مورد استفاده قرار میگرفته اند . از این نوع دژها در سراسر ایران از شمال ، مانند دژ ضخره های پل مون تا جنوب ، مانند دژ صخره چله خانه در برازجان فراوان است .
7/ نهانگاه ها
این دسته از غارها را گذشتگان در دشت ها و یا زیر تپه ها ساخته اند. این نهانگاه ها دارای شبکه ای پیچیده از راهروها و چاه های کم عمق مرتبط به هم و تعدادی اتاق برای سکونت موقت بوده اند . این نهانگاه ها محل مخفی شدن افراد یک منطقه در زمان حمله بیگانگان و یا عبور آن ها از منطقه بوده اند . از ویژگی این غارها وجود چاه آب درون آنها برای مصرف پنهان شدگان بوده است . این نوع نهانگاه ها در سراسر ایران ، به ویژه بخش غربی ، فراوان وجود دارند . مانند نهانگاه اصله .
8/نیایشگاه ها
آن دسته از غارها هستند که به دست انسان ها و برای انجام اعمال آیینی ، در دل صخره ها یا درون کوه ها ساخته شده اند ، مانند نیایشگاه نیاسر نزدیک کاشان و نیایشگاه کوکان نزدیک فریدون شهر .
9/ قرارگاه های انسان های غارنشین
شامل کلیه غارهایی است که انسان های اولیه در آن ها به طور موقت یا برای مدت زیاد زندگی کرده اند . هنوز هم در اطراف و داخل آن ها اشیاء و ابزار غیر فلزی یافت میشود .
نویسنده : مصطفی سلاحی

[*FATIMA*]

انواع غارسنگ
1/ چکنده یا استالاکتیت
به تمامی غارسنگ هایی که بر اثر چکیدن آب از سقف غار و تشکیل عمودی آن در زیر سقف پدید می آیند ، چکنده گفته میشود . زمانی که آب محتوی بیکربنات کلسیم از منافذ سقف به شکل چکه به فضای غار راه می یابد ، به علت تماس با هوای درون غار و تغییر فشار ، بخشی کوچک از آن بخار ، و به ازای آن ، جزئی ناچیز دی اکسید کربن از قطره آب آزاد میشود ، و در این فرآیند ، جزئی بسیار کوچک کربنات کلسیم در محل جدایی قطره از سقف رسوب میکند . به سبب تداوم این فرآیند ، طی میلیون ها سال چکنده هایی بسیار زیبا و گوناگون در سقف غار تشکیل میشوند . چکنده ها اشکال گوناگونی دارند اما بیش تر آنها به شکل مخروط هایی هستند که قاعده شان به سقف چسبیده و رأس آنها به سوی کف غار است .. طول چکنده ها گاهی به چند متر میرسد .گاهی چکنده ها به شکل گل کلم زایش می یابند ؛ در این صورت به آنها گل کلمی گفته میشود . از شکل های دیگر چکنده ها ، چکنده هایی به شکل توده ای نخود یا توده ای سوزن هستند . در بین غارهای ایران ، غار کتل خور مجموعه ای از انواع چکنده ها را داراست .

2/ چکیده یا استالاگمیت
به تمامی غارسنگ هایی که در کف غارها و بر اثر فرآیند غارسنگ سازی زایش می یابند ، چکیده گفته میشود . باقی مانده قطره آب محتوی بیکربنات کلسیم از نوک چکنده ها جدا میشوند و به سوی کف غار در نقطه مقابل چکنده سقوط میکند . در مسیر سقوط باز هم مقدار کمی از آب قطره تبخیر ، و در نتیجه بخشی از دی اکسید کربن آن آزاد میشود و قطره به محض رسیدن به کف غار جزئی کوچک از کربنات کلسیم خود را در محل برخورد با کف غار رسوب میدهد . تداوم این فرآیند ظرف میلیون ها سال چکیده ای گوناگون را در کف غار پدید می آورد . چکیده های زایش یافته دارای شکل های مختلف نخودی ، قارچی ، اسفنجی و خوشه ای هستند . بیش ترین و بارزترین چکیده ها به شکل مخروط هایی هستند که قاعده آنها به کف غار چسبیده و رأس آنها به سوی سقف غار است . در میان غارهای ایران ، غار کتل خور ، غنی ترین چکیده ها را داراست . پیوسته در مقابل چکیده ای در کف غار ، ممکن است چکنده ای قابل ملاحظه در سقف موجود نباشد ، چنان که در مقابل چکیده هایی غول پیکر غار کهک ، که در بین غارهای ایران طویل ترین مخروط های چکیده را دارد ، چکنده ای قابل ملاحظه به چشم نمیخورد .

3/ ستون
گاهی چکنده از بالا و چکیده از پایین ، طی مدت زمان طولانی به هم میرسند و پدیده ای زیبا به نام ستون تشکیل میدهند .
4/ آبشارسنگ
گاهی آب محتوی بیکربنات کلسیم بعد از خروج از منافذ واقع در سطوحی از دیوار غارها که شیب مثبت دارند ، به حالت لغزش به سمت پایین جاری میشود . در این حالت بر اثر فرآیند غار سنگ سازی جزئی از کربنات کلسیم ، که شرایط مناسب برای جدایی آن از آب محتوی بیکربنات کلسیم فراهم شده است ، در مسیر جریان آب رسوب میکند و پدیده زیبایی روی دیوار غار به وجود می آورد . به این پدیده به علت شباهت به آبشار در حال ریزش ، آبشارسنگ گفته میشود . طویل ترین آبشارسنگ در غار بگلیجه و زیباترین و پهن ترین آن در غار کهک زایش یافته است .

5/ غارسنگ های کریستالی
گاهی بیکربنات کلسیم فوق اشباع ، در پاره ای از بخش های غار تحت فرآیند کریستال سازی قرار میگیرد و کریستال هایی با شکل های گوناگون و بسیار زیبا تشکیل میشود که نمونه های آن در غار کتل خور و بخش هایی از چاه های هوایی بگلیجه دیده میشود .

نویسنده : مصطفی سلاحی

[*FATIMA*]

فضاهای تشکیل دهنده یک غار
دهلیز :
راهرویی است که باید از آن خمیده یا خزیده عبور کنیم
دالان :
راهرویی است که پهنای آن به اندازه دست هی باز شده یک انسان و بلندی آن در حدی است که بتوانیم به طور ایستاده از آن بگذریم
تالار :
به فضاهای وسیع با سقف های بلند گفته میشود .
دخمه :
فضایی است نسبتاً کوچک با ابعادی دست کم نزدیک به 2 متر . دخمه فقط یک راه ورودی دارد و باید از همان راه ورودی خارج شویم .
نویسنده : مصطفی سلاحی

[*FATIMA*]

باباجابر

موقعیت
غار باباجابر در استان اصفهان ، در 53 کیلومتری جنوب غربی شهر دلیجان ، و یک کیلومتری روستای جودان واقع است .
معرفی
غار باباجابر در دامنه شمالی کوه باباجابر قرار گرفته و رودخانه لعل بار ، از شاخه های اصلی قم رود ، از پایین آن میگذرد .
ساختمان
غار دارای دو دهانه و در ارتفاع 1700 متری از سطح دریاست . دهانه شرقی ، بالای یک پرتگاه 6 متری قرار دارد و ورود از این دهانه به غار مشکل است . دهانه غربی بر بالای یک پرتگاه 3 متری قرار دارد و برای ورود به آن باید سنگ نوردی کنیم .به علت حفاری دهانه غار و رها کردن آوارهای حاصل از حفاری ، 10 متر نخست دالان ورودی از خاک های نرم رسی پوشیده شده و عبور از آن با لغزیدن و گردوخاک فراوان همراه است .دالان وروردی پس از 10 متر فاصله از دهانه ، حالت طبیعی پیدا میکند و با شیب 45 درجه ادامه می یابد . این دالان شیب دار با عرض 3 تا 10 متر و ارتفاع 2 تا 5 متر ، به طول 100 متر امتداد دارد . در این مسیر ، فرآیند غار سنگ سازی صورت نگرفته و مسیر فاقد غار سنگ است . در سه بخش این دالان ایوان هایی برای سکونت به صورت سنگ چین ساخته شده اند .انتهای دالان 100 متری ، دهلیزی تنگ به شکل افقی قرار گرفته که از سنگ های ریزشی پوشیده شده است . این دهلیز چند پرتگاه دارد و از مشکل ترین معبرهای غار است . در دهلیز ریزشی یاد شده ، فعالیت های غار سنگ سازی صورت گرفته و سنگ های ریزشی آن پوشیده از چکیده های نخودی و میخ مانند هستند . احتمالاً ریزش در زمان های بسیار دور صورت گرفته است زیرا با وجود کمبود کانی های کربناتی در سقف ، حجم تشکیلات آهکی ، که به صورت چکیده بر روی سنگ های کف ایجاد شده اند ، قابل ملاحظه است .بخش اصلی غار ، تالاری دایره ای به قطر 35 متر و ارتفاع حداکثر 20 متر است که بعد از دهلیز قرار دارد و 100 متر از دهانه غار پایین تر است . سقف وسط تالار ریزش کرده ، سکویی بزرگ به وجود آورده ، و چکیده ای بزرگ روی سکو به وجود آمده است . جلوی چکیده یک گودی کاملاً صیقلی وجود دارد که احتمالاً محل اجرای مراسم آیینی بوده است . دیواره های تالار پوشیده از چکنده های گل کلمی هستند . به این تالار تعدادی دهلیز متصل است که چندان طولانی نیستند .
ویژگی
با توجه به وجود چند ایوان در دالان اول ، که محل سکونت انسان ها بوده ، و وجود سفال های شکسته ، به ویژه پیه سوز در تالار انتهای غار ، قرار دادن دو نردبان برای سهولت عبور از دو پرتگاه دالان برای رسیدن به انتهای آن ، وجود چاله سنگ صیقلی روی سکو و نزدیک چکیده بزرگ و کهن تالار ، میتوانیم نتیجه بگیریم که احتمالاً تالار غار در روزگار باستان از مکان های مقدس بوده و مراسمی در آن اجرا میشده است .
نویسنده : مصطفی سلاحی

[*FATIMA*]

بورِنیک

موقعیت
غار بورنیک در استان تهران ، در 135 کیلومتری شرق شهر تهران ، 23 کیلومتری جنوب غربی شهر فیروزکوه ، و 6 کیلومتری روستای هرانده واقع است .
معرفی
غار بورنیک در انتهای یکی از دره های منشعب از دره طولانی و وسیع هرانده قرار دارد . از ژرفای دره ، رودخانه پرآب نمرود جریان دارد که از شاخه های اصلی حبله رود است . آب نمرود از حوضه وسیع دامنه شمالی کوه قره داغ و دامنه های کوه میشینه مرگ سرچشمه میگیرد . نام غار از دو کلمه "بور" و "نیک" تشکیل شده است . "بور" تغییر شکل یافته کلمه "بار" جهت سهولت تلفظ در اضافه شدن به کلمه "نیک" است . "بار" به معنی ساحل ، کنار ، و جای امن است . همانند کاربرد کلمه "بار" در رودبار . بنابراین بورنیک یا بارنیک ؛ یعنی محل امن خوب ، که به دلیل موقعیت خاص محل غار کلمه ای پرمعناست . غار محل امنی برای زندگی و پناه گرفتن بوده است . دهانه غار از دید پنهان و به رودخانه نزدیک است . به همین دلیل ، برای سکونت در مواقع خطر و زندگی در دوره غارنشینی ، محلی مناسب بوده است .
ساختمان
دهانه غار با ابعاد 10*15 متر و ارتفاع 6 متر ، در فاصله 1950 متری از سطح دریا قرار دارد . غار از 3 تالار عظیم تاقدیسی تشکیل شده که در سقف هر کدام ، شکاف (گسل) اولیه مولد غار به خوبی نمایان است .
تالار نخست یا تالار بیرونی ، محوطه ای بزرگ به ابعاد 40*50 متر و ارتفاع 8 متر است و با سنگ چین کردن کف شیب دار آن در گذشته ، دو دیوان که با یکدیگر 2 متر اختلاف سطح دارند ، ساخته شده است . این تالار سکونتگاه اصلی غار بوده و وجود آثاری مانند سفال های شکسته از دوره های تاریخی مختلف در آن نشان میدهد که از مراکز اصلی زندگی انسان ها از دوره غارنشینی به بعد بوده است . در گوشه راست تالار ، دیواره دروازه دار سنگ چین شده ای جلو یک دهلیز ساخته شده که احتمالاً محل نگهداری احشام بوده است . در گوشه چپ تالار ، دهانه ای به عرض 8 متر و ارتفاع 10 متر ورودی تالار دوم یا تالار اصلی غار است .
تالار دوم یا تالار اصلی غار محوطه ای به ابعاد 30*60 متر و ارتفاع 15 تا 20 متر است و کف آن با شیبی تند به سمت پایین میرود . این تالار دارای دالانی نسبتاً طولانی در انتها و دالانی دیگر به سوی تالار سوم است . در ابتدا و سمت چپ تالار نیز راهرویی رابط این تالار و تالار سوم غار است .
دالان انتها و سمت راست تالار دوم ، به طور متوسط 5 متر عرض و 6 متر ارتفاع دارد و طول آن 40 متر است و در انتهای آن یک چاه به عمق 5 متر و یک دهلیز به طول 6 متر وجود دارد . در دالان یاد شده فعالیت های غارسنگ سازی صورت گرفته است و دیوارهای ان پوشیده از چکنده های گل کلمی و نخودی شیری و صورتی رنگ اند .
طول دالان رابط تالارهای دوم و سوم غار ، که در انتهای دو تالار یاد شده قرار دارد ، حدود 30 متر است . دالای دیگری که ابتدای تالارهای دوم و سوم غار را به هم متصل میسازد ، 10 متر عرض و 4 متر ارتفاع دارد . تالار سوم غار به ارتفاع 12 متر و ابعاد 55*20 متر ، از ابتدا تا انتها یک شیب تند سنگلاخی و لغزنده دارد . انتهای آن دهلیزی قرار دارد که پس از 8 متر به تالاری پر از پرتگاه ختم میشود . عمق بعضی از پرتگاه ها 20 متر است و این بخش غار از سنگ های ستونی و چکنده های مخروطی و کف آن پوشیده از چکیده هاست . در گوشه ای دیگر از این تالار ، دالانی به طول 20 متر و عرض 5 متر قرار دارد . کف آن سطحی صاف دارد که احتمالاً محل اختفای ساکنان غار در مواقع خطر بوده است .
عمیق ترین بخش غار در تالار سوم و مقابل دهلیز رابط پایینی بین دو تالار ، حدود 60 متر پایین تر از سطح دهانه غار است .
طول شعبه اصلی غار حدود 500 متر است .
جاذبه های گردشگری
مناظر بهشت گونه دره هرانده که با بهره جویی و بذل و بخشش آب نمرود به وجود آمده ؛ از مناطق بسیار زیبا و دیدنی رشته کوه های البرز است که ناشناخته مانده . این گردشگاه گرانبها بر سر راه غار قرار دارد .
دره های مستقر بر سر راه غار دیدنی و زیبا هستند . رنگ کانی های دامنه راست دره محل استقرار دهانه غار در بیننده احساس عظمتی وصف ناپذیر ایجاد میکند .
وجود تخته سنگ های عظیم در کف تالارهای نخست و سوم غار که روی بعضی از آن ها پوشیده از لایه های خاک رس مرطوب و لغزنده و سطح اکثر آن ها پوشیده از چکیده های نخودی و میخ مانند است ، از ویژگی های غار بورنیک است و در سایر غارهای ایران چنین وضعیتی کم تر دیده میشود .
وجود دیوارهای پوشیده از چکنده های گل کلمی و نخودی سفید و صورتی رنگ ، زیبایی خاصی به غار بخشیده است .
ارزش های تاریخی و باستان شناسی غار بر ارزش های زمین شناسی و تفریحی آن می افزایند و غار بورنیک را به سرمایه ای ملی و ماندگار تبدیل میکنند .







نویسنده : مصطفی سلاحی

[*FATIMA*]

پیر هشتاد

موقعیت
در فاصله 10 کیلومتری فریدون شهر ، روستای چغیورت قرار دارد و از آن جا تا چشمه و بیشه زار هشتاد ، 2 کیلومتر جاده خاکی کشیده شده است . پس از یک ساعت راه پیمایی از بیشه زار ، به آخرین چشمه و تک درختی میرسیم که نزدیک به چهار دیواری ورودی غار هستند . گویا غار در گذشته مأوای مردی وارسته و تارک دنیا بوده است و به این سبب نام پیر را بر آن نهاده اند . این احتمال نیز وجود دارد که درون غار همانند غار باباجابر مراسم آیینی اجرا می شده است . از این رو ارزش های آیینی خود را حفظ کرده و از دید مردم منطقه مکانی مقدس است .
ساختمان
غار در درون سنگ های کنگلومرایی زایش یافته است . با عبور از چاهی به عمق 3 متر وارد دالانی به طول 20 متر میشویم ، دالان در انتها به دو بخش تقسیم میشود . بخش سمت راست با تالاری کوچک شروع و در ادامه به چند دهلیز ختم میشود . بخش سمت چپ از تالاری با سقف کوتاه تشکیل شده است که در وسط آن ستونی زیبا قرار دارد . انتهای تالار به یک دالان و سپس به چند دهلیز ختم میشود و غار پایان میگیرد . طول مجموعه تالار و دالان ها حدود 200 متر است و اکثر بخش های آن پوشیده از غارسنگ های گل کلمی هستند .
ویژگی
ظاهر غار و موقعیت آن نشان میدهد که محل سکونت غارنشینان بوده و از این رو دارای ارزش ویژه است .





نویسنده : مصطفی سلاحی

[*FATIMA*]

تُرنگ

موقعیت
غار ترنگ به فاصله 70 کیلومتری شهر بافت و در استان کرمان قرار دارد . فاصله دهانه غار از روستای ترنگ حدود یک ساعت راه پیمایی است و مسیر آن از کنار رودخانه و بند کنترل سیلاب روستا میگذرد . ارتفاع غار از سطح دریا حدود 2200 متر و ارتفاع روستا از سطح دریا 2000 متر است .

معرفی
غار ترنگ درون کوهی به ارتفاع حدود 3400 متر با حوضه آبگیری وسیع در جهت گسلی تقریباً عمودی پدید آمده و با توجه به پدیدار شدن چشمه های پرآب بهاره از گستردگی وسیعی برخوردار است .
ساختمان
غار از تعدادی دالان باریک ، چاه ، و تالارهایی با اندازه متوسط تشکیل شده است که همگی زیر گسل اصلی قرار دارند و بیشتر فضاهای تهی در یک راستا و زیر یکدیگر واقع شده اند . توالی فضاها چنین است که با عبور از دالانی به طول چند متر از دهانه به چاهی که میله آن مایل و شیب آن حدود 75 درجه است می رسیم . چاه به دالانی منتهی میشود که یک سر آن به سوی اعماق غار می رود و بعد از چند متر چاه مایل دیگری به عمق حدود 7 متر قرار دارد که انتهای آن بسته است . سقف این چاه در گذشته محل زندگی خفاش ها بوده است . روستاییان توده انباشته شده از فضله آنها را به بیرون منتقل می کرده اند که به عنوان کودی غنی در کشاورزی مورد استفاده قرار می گرفته است . دنباله همون دالان در جهت مقابل و به سوی بیرون غار ادامه یافته است که بعد از چند متر به دومین چاه مایل با شیب 80 درجه میرسد . در انتهای دومین چاه ، دالانی به طول حدود 2 متر قرار دارد ، که به شکافی با دهانه حدود 70 سانتیمتر منتهی میشود و زیر آن پرتگاهی به عمق 8 متر قرار دارد . این شکاف ، سقف تالاری است که زیر آن قرار دارد . کوهنوردان کرمانی این بخش و شکاف آن را "شکم دریده" نامیده و برای رسیدن به انتهای پرتگاه ، پلکانی فلزی و محکم ، که اندازه آن حدود 8 متر است ، در محل دریرگی نصب کرده اند . طول و عرض تالار 7*15 متر و ارتفاع آن حدود 8 متر است . دو دالان در دو انتهای تالار شکم دریده قرار دارند که یکی از آنها به یک چاه هوایی ختم میشود و دیگری ادامه می یابد و به تالاری کوچک ، که زیستگاه خفاش هاست ، می رسد . سپس چاهی دیگر سر راه قرار دارد که با عبور از آن ابتدا به تالار چکیده ها می رسیم ، سقف تالار چکیده ها پوشیده از چکنده هایی شیری رنگ و موج دار است و در کف آن چند چکیده ستبر قرار دارند . در انتهای تالار چکیده ها دو دهانه چاه وجود دارد که هر دو به تالارهای مملو از آب غار راه دارند . با عبور از مقابل تالار چکیده ها مهم ترین بخش غار ، که به نام فرشته آب و باروری و تقدا در فرهنگ باستان ایران ، "آناهیتا" نامیده شده است ، می رسیم . تالار اناهیتا شامل 3 بخش است :
1/ بخش خشکی که با پرتگاهی به عمق 5 متر به لبه تقسیم آب می رسد .
2/ سمت چپ که گودالی پر از آب است و گودال آناهیتا نام دارد .
3/ تالار سمت راست که نهر آناهیتا از سمت راست آن خارج و وارد دهلیز و یا تالار سمت چپ میشود

ویژگی
غار ترنگ در کوهی کنگلومرایی پدید آمده است که سنگ دانه های هم گون آن به سبب انحلال در آب اسیددار راه یافته به درون درزها و گسل ها شکل گرفته اند ، بیش ترین ماده تشکیل دهنده سنگ ها ، نوعی ملات آهکی آبی رنگ است . غارسنگ های آن تماماً شیری رنگ اند و به نظر می رسد در محلی دیگر ساخته و به جاهای فعلی چسبانده شده اند . وجود این غارسنگ ها نشان دهنده زایش غارسنگ بعد از زایش فضاهای اصلی غار است . از دیگر ویژگی های غار این است که احتمالاً یکی از طولانی ترین غارهای آبی ایران است که تا به حال مورد بازدید کوهنوردان ایرانی قرار نگرفته است . تقدیر غار ترنگ چنین بوده است که تا امروز نهر آناهیتا انتهای غار باشد ، اما با بستن خروجی نهر به وسیله توری های محکم فلزی و با استفاده از قایق های مناسب و دیگر وسایل ، بی تردید راه این غار آب بزرگ بر روی همگان ، به ویژه کوهنوردان ، باز خواهد شد

.







نویسنده مصطفی سلاحی

[*FATIMA*]

رود افشان

موقعیت
غار رودافشان در استان تهران ، به فاصله 103 کیلومتری شهر تهران ، و 62 کیلومتری شهر فیروز کوه و در دامنه روبه روی روستای رود افشان واقع شده است . دهانه این غار در انتهای قیفی بسیار بزرگ قرار دارد .
معرفی
نگاه دهانه غار به سوی شمال است . رودخانه دائمی دُلی چای در ژرفای دره زیبایی ، که غار در دامنه شرقی آن قرار گرفته ، جاری است . این رود ، آب دریاچه هویر را ، که حاصل ذوب برف چال های بخش شمال شرقی رشته کوه قره داغ است ، به رودخانه حبله رود می برد .
ساختمان
دهانه اصلی غار در ارتفاع 1915 متری از سطح دریاست . دهانه به شکل یک نیم بیضی به قطر بزرگ 60 متر و قطر کوچک 10 متر است . بعد از دهانه تالار بزرگ قرار دارد ، که تا ابتدای دیوار سنگ چین باستانی غار 140 متر ، عرض آن 95 متر و ارتفاع آن 40 متر است . در شیب بخش پایین کف تالار بزرگ تعدادی سکوی دست ساز قرار دارد که نشان می دهند زمانی انسان ها در این غار زندگی می کرده اند . پس از دیوار سنگ چین تالار بزرگ ، سه راه وجود دارد . یک راه به دالان و دهلیز جنوبی ختم می شود و راه دیگر به دالانی منتهی به دروازه غربی تالار چکیده های مخروطی خوشه انگوری است . این بخش از غار با داشتن چکیده های مخروطی و چکنده های گل کلمی رنگارنگ از زیباترین تالارهای غار است و تعدادی دخمه و دالان کم عمق و پوشیده از غارسنگ در اطراف آن وجود دارد . از این بخش و به سوی جنوب وارد دالان بزرگ می شویم . پس از طی 70 متر از ابتدای دالان به پای معبد آناهیتا می رسیم . برای ورود به درون معبد به سنگ نوردی در مسیری 3 متری نیاز داریم . معبد آناهیتا دخمه ای بسیار زیباست . کف آن گودال آبی است که از چشمه ای با آبدهی کم ، منشأ می گیرد . ستونی که در مرکز گودال اب قرار دارد و غارسنگ های دیگر این دخمه زیبایی بی مانندی به ان داده اند . عمیق ترین نقطه غار در گذشته ریزش کرده است و برای رسیدن به انتهای غار باید از روی این سنگ ها بگذریم .
ویژگی
غار رودافشان چند چهره گوناگون دارد . تالار بزرگ فاقد گسل اصلی و سقف آن صاف و بدون هر نوع چکنده است . به نظر می رسد در گذشته دور شاخه ای از رود دُلی چای پیش از جای گرفتن در بستر کنونی وارد درزهای آهکی غار شده و با ایجاد خوردگی در مسیر خود این تالار بسیار بزرگ را ساخته است . دالان بزرگ ، فعال ترین بخش غار است . در مسیر آن چکنده ، چکیده ، ابشارسنگ و ستون هایی زایش یافته که مانند غارسنگ های غارکهک هستند . مجموع مسیرهای اندازه گیری شده در نقشه های غار برابر 1637 متر است . در حال حاضر با برق کشی و نورپردازی در گوشه و کنار غار ، رودافشان تبدیل به یک غار گردشگری و بسیار دیدنی شده است .











نویسنده : مصطفی سلاحی

[*FATIMA*]

سراب

موقعیت
غار سراب در 87 کیلومتری شمال همدان و در نزدیکی روستایی به همین نام واقع شده است . دهانه غار در کنار دریاچه جلو غار ، واقع در یک کیلومتری روستای سراب ، در ارتفاع 2200 متری از سطح دریا ، و به سوی شمال و مشرف به دریاچه است .
معرفی
در گویش مردمان ساکن غرب ایران ، هر جا آب های فرو رو حاصل از بارندگی از مجراهای به هم پیوسته در تشکیلات آهکی به صورت چشمه خارج شوند ، نامیده می شود . مانند سراب نیلوفر و بیستون در کرمانشاه و گیان و گاماسیاب در نهاوند . شاید علت نامگذاری غار و روستای آن ، سراب جلو غار باشد . قبل از وقوع زمین لرزه فارسینج در حوالی سنقر در استان کرمانشاه در سال 1336 ، آب نهر سراب جلو غار چرخ دو آسیاب را در دامنه کوه سراب می چرخاند ، اما پس از زمین لرزه ریزش دهلیزهای انتقال آب باعص کور شدن منافذ قدیمی و خروج آب از منافذ جدید در دامنه های دیگر حوزه آبگیر منطقه شد و چرخ آسیاب ها از حرکت باز ایستاد . این در حالی بود که سطح ایستابی در غار تغییر نکرده و مماس با سقف غارسنگ ساخته باقی مانده بود . غار و دریاچه جلو آن در گذشته از مکان های مورد احرتام بوده اند و مراسم آیینی در انجا انجام می شده است ؛ چنان که آثار دیوار دایره مانندی نزدیک نخستین خروجی آن وجود داشت و در گودبرداری دریاچه برای استحصال آب بیش تر نیز قوچی طلایی از میان گل و لای بیرون آمد . هنگامی که نگارنده و یکی از کوه نوردان همدان در سال 1344 سرگرم مطالعه غار برای ذخیره سازی آب آن بودیم ، قدحی مفرغی به قطر 30 سانتیمتر ، با نقش های زیبا و به رنگ سبز در گودال نخست غار به وسیله روستاییان مددکار ذخیره سازی آب ، از داخل گل و لای به دست آمد که متأسفانه بر اثر کشمکش بر سر تصرف آن تکه تکه شد .
ساختمان
غار در زیرگسلی به طول حدود 1000 متر زایش یافته است . پایه غار ، از سنگ آهک و سنگ های دگرگون تشکیل شده است . بخش بالایی که آهکی بوده بر اثر نفوذ و عبور آب اسیددار تحلیل رفته و پایه شیستی آن باقی مانده است . غار از نوع غارهای باریک است و به هیچ وجه برای گردش گری مناسب نیست و اگر ترکیب آن دستکاری شود ، به یک کانال طولانی و بی جاذبه تبدیل می شود . غار از تعدادی تالار دریاچه ای ، دالان و دهلیز تشکیل شده است که سبب گردش آب فوق اشباع از کلسیم بیکربنات در آن ها و جذب کلسیم کربنات، به علت قانون جاذبه مولکولی ، همگی دارای لبه های پیش آمده قرنیزمانند هستند . در بعضی بخش های دریاچه ها ، که دیوارها به هم نزدیک بوده اند ، این لبه های قرنیز مانند به هم رسیده و پلی آهکی تشکیل داده اند که هم در زیر گسل اصلی و هم گسل های فرعی ، که دالان ها را می سازند ، دیده می شوند . در حقیقت می توانیم بگوییم غار از دو طبقه تشکیل شده است که طبقه زیرین به وسیله همین سقف آهکی و لبه های آهکی قرنیز مانند از طبقه بالا جدا می شود . در بازدید از غار ، غارنورد باید بخشی از راه را با قایق ، بخشی از آن را با استفاده از لبه قرنیزی و گیره های موجود روی دیوار ، و اندکی از مسیر را هم با استفاده از پل ها طی کند . در بخش هایی از غار باید وسایل قایق رانی و سایر لوازم را از دهلیزهای تنگ عبور دهیم و خزیده از آن ها بگذریم . در بخش انتهایی غار دریاچه ای به ابعاد 15*20 متر واقع شده است . درون دریاچه تعدادی جزیره دایره مانند وجود دارد که بخشی از آن ها داخل آب هستند و منظره ای بسیار زیبا پدید آورده اند . به این بخش ، تالار مرجان ها گفته می شود . در تالار مرجان ها چند دهلیز مسدود وجود دارد که در یکی از آنها اسکلت رسوب گرفته چهارپایی کوچک با جمجمه گرد ، احتمالاً شغال ، یافت شد که برای نمایش از غار خارج و تحویل هیئت کوه نوردی آن زمان (1342) شد . اسکلت رسوب گرفته دیگری برای نمایش در همان محل باقی ماند . هر دو جانور از سوراخ های مرتبط با بیرون وارد غار شده بودند و دیگر بازگشت برای آنها غیرممکن شده بود . دریاچه مرجان ها از طریق دالانی مملو از آب به دریاچه مدور دیگری به ابعاد 20*25 متر می پیوندد که عمقی در حدود 10 متر دارد . این بخش از غار به وسیله دالانی ریزشی و پرپیچ و خم دوباره به تالار مرجان ها وصل می شود . این دالان بسیار ریزشی و تهدیدآمیز است و عبور از آن باید حداکثر دو نفره انجام گیرد . درون غار فعالیت های غار سنگ شازی رخ داده اما به علت وجود آب ، مقدار چکیده کم است . در پل آهکی نزدیک تالار مرجان ها تعدادی چکیده به شکل مخروط ناقص دیده می شوند ، علت ناقص بودن آنها نبود چکنده در بالاست . به علت سرعت زیاد ، آب محتوی کلسیم کربنات از منافذ موجود در سقف رها و پخش شده و فرصت مخروط سازی از بین رفته است . در سقف تالار مرجان ها تعدادی چکنده شبیه نی قلیان دیده می شود . در مجموع ، غارسنگ هایی زیبا از ابتدا تا انتهای غار وجود دارند که شکوهی بی نظیر به این غار نسبتاً باریک داده اند .

ویژگی
با توجه به پایه غار که از نوع سنگ های دگرگونی است و نیز با توجه به حوضه آبگیر کم وسعت غار و مقدار آبدهی چشمه های اطراف آن ، هم زمان ، فرایندی مشابه آن چه سبب زایش غار علی سرد شده در مورد غار سراب نیز پیش آمده است . به این ترتیب که آب چشمه ای ماگمایی به همراه گازهای حاصل از فعالیت گسلی درونی در منطقه از درزهای درونی به بالا نفوذ کرده ، عمل آهک خوری انجام گرفته ، هم زمان آب محتوی کلسیم بیکربنات محلول از غار خارج شده و فضای کنونی را ساخته است . آب های فرو رو ناشی از بارندگی هم به نوبه خود درورن درزها و سوراخ های کارستی سطح کوه نفوذ کرده و علاوه بر ساختن فضاهای بالایی سبب زایش غارسنگ های غار شده اند . ویژگی دیگر غار این است که احتمالاً طول دالان های غار بیش از طول دالان ها و تالارهای کنونی است که باید با دقت بیشتر در بازدیدها و حتی شکستن بعضی از پل ها راه ورود به بقیه بخش های غار را باز کنیم.












نویسنده مصطفی سلاحی
تهیه و تنظیم : سایت علمی نخبگان جوان