ستاره سهیل شدی! راه گم کردی ...

[طلیعه طلا]

ایجاد بانک آسیب های اجتماعی

سویه دیگر نگاه «نباتی» معطوف به جوان بودن جامعه و مشکلات بیکاری، وسع کم و نداشتن امکانات نسبی معیشتی به عنوان فقر

اقشاری از مردم که به دفعات نیز از زبان مسئولان مربوطه و کارشناسان اقتصادی و علوم اجتماعی مطرح شده است از یک سو و از

طرف دیگر نبود آموزش بنیادین خانواده و خلأ برنامه ریزی های منسجم است.


بنابراین فاکتورها، انجام آن ها رهنمون های موثر و لزوم ایجاد بانک اطلاعات آسیب های اجتماعی با توجه به حمایت و ارتقاء سطح ادراک افراد و...

جامعه را نیاز ناگزیر می داند.

وی همچنین تاثر و دامنه ریزش های ناشی از عدم انسجام پایدار مراودات مودت آمیز بین افراد جامعه را به مسئله عدم سازش های کانون برخی

زندگی های مشترک ربط می دهد و با اشاره به این که یک سوم جمعیت کشورمان بین ۲۵-۱۵ سن دارند، ۳۲.۶ درصد زیر ۱۵ سال

و ۴.۵ درصد از جمعیت کشور بالای ۶۰ سال هستند، می افزاید: «بررسی های انجام شده نشان می دهند در هر خانواده ایرانی یک

تا دو جوان بیکار و در هر سه خانواده یک نفر بین ۲۹-۲۰ سال سن وجود دارد. از سوی دیگر بیش از یک سوم زیر خط فقر شدید هستند

و متاسفانه سالانه ۱۸ درصد اضافه می شود. این شرایط باعث نقش انگیزشی در کاهش روابط خانوادگی خواهد شد.» و در ادامه این

علت و معلول ها، به عنوان یک نکته مهم به منظور ساماندهی اساسی به مشکلات مذکور به ویژه چالش های اجتماعی،

پیشنهاد چاره را در آن می بیند که یک مقام اجرایی ارشد مسئولیت کنترل آسیب های اجتماعی را عهده دار شود چرا که به باور او

ناهماهنگی بین مجریان و نبود

تعاریف مشخص از آسیب های اجتماعی باعث شده است برنامه ریزی ها به صورت تشریفاتی و سلیقه ای باشند.

[طلیعه طلا]

صرف وقت بیشتر برای تربیت فرزندان

کارشناس ارشد تعلیم و تربیت اسلامی، در صحبت های خود همچنین با توجه دادن موضوعات موصوف و چالش های پنهان و آشکار، خانواده ها را مکلف

به صرف وقت بیشتر برای امر تربیت فرزندان خود می کند ضمن آن که جوان ها و بچه ها به بازی، تفریح و معنویت انسانی نیاز دارند. در دنیای آنان هم نحوه

روابط اجتماعی و حسن رفتار نقش دارد. «نباتی» در مبحث سنت و مدرنیته، می گوید: «ما در نهج البلاغه - کلام امام علی«ع»- می خوانیم که فرزندان تان را

برای زمان خودشان تربیت کنید نه این که عقاید خودمان را تحمیل کنیم.» حال اگر بخواهیم مفاهیم فکری و عقیدتی خودمان را نسبت به فرزندان انتقال دهیم

می باید در بیان این مفاهیم از قالب های جدید استفاده کنیم که مورد علاقه بچه ها است. شهید باهنر در این زمینه نکته ای ظریف گفته است:

«تربیت را از جایی آغاز کنیم که دانش آموز (فرزند) می خواهد و به جایی ختم کنیم که مکتب می خواهد.» ما متاسفانه در تقابل فرهنگی به این نکته توجه نمی کنیم

و در بحث روابط اجتماعی مقوله ای خاص نداریم. الان به صورت مقطعی و حاشیه ای انجام می شود. ساختار منسجم و عزم ملی وجود ندارد.»

از قاب زندگی پرهیاهو بیرون آییم و در فضای باز کوچه های آشنایی عبور کنیم و بوی یأس شوق دیدار پدر، مادر، خواهر، بزرگتر و دوستان شفیق را به جان کشیم

و از لذت حضور و نگاه های سرشار از عطر بودن ها و دیدن ها، زندگی را ترجمه ای دیگر کنیم...

مطلع عمر و زندگانی، محبت، همدلی و همگرایی است... و لحظه ای، آنی فکر کنیم به اتاق و خانه می رویم که خالی از عزیزی است که صبح دیدیم زندگی توقف می کند.

از در و همسایه می پرسیم... خدا را شکر، رفته سری به مادربزرگ بزند اما همین بی اطلاعی، یک آن مثل آوار شده بود که زندگی از لحظه ها روز و ماه و سال و عمر می شود.

لحظه های دیدار و حضور را قدر بدانیم...

[طلیعه طلا]

سادگی ها در پیچ و خم های زندگی

کنار خیابان فرعی در یک منطقه جنوبی شهر بساط خرده فروشی خود را گسترانده است. «حشمت الله» می گوید که در ماه به برخی از خانواده های اقوام و

آشنایانش سرمی زند: «چشم به خویش و قوم بخورد، مهربانی ها هم بیشتر می شود. اگر با کسی ارتباط نداشته باشی احساس غریبی می کنی.

حتماًکه نباید در پس دیدارها شام و هزینه های تعارفی باشد با یک استکان چای هم می توان دیدارها را تازه کرد.»

خانم مرشدی که خود را خانه دار معرفی می کند معتقد است: «برخی از افراد به بهانه های مختلف جمع های خانوادگی خود را محدود می کنند،

این گروه آسیب پذیرند و باید نگاه و رفتار خود را تغییر دهند. وقتی انسان- که اجتماعی است- خود را محدود کند دایره مشکلات او گسترده تر می شود و در این

حالت احساس تنهایی می کند.»

وی می گوید: «باید خود را مکلف به انجام دیدارها کنیم. وقتی رفت و آمدها را گسترش دهیم به اصطلاح رفتارها هم ساده تر می شود و به تدریج برخی از بایدها

یا افه های امروزی زندگی خود به خود حذف می شود.»

[طلیعه طلا]

تکرار لحظات خاطره انگیز

در یکی از باغ های تولید گل و گیاه با «رضا جوکار» مردی سالمند که در انتهای دفتر گلخانه نشسته است، سرصحبت را باز می کنم.

او با اشاره به وضعیت ترافیک و آلودگی هوا می گوید که کمتر توان حضور در جمع های خانوادگی را دارد اما تاکید می کند که حضور در این محافل روحیه افراد را تغییر می دهد.

نقبی به گذشته و خاطرات خود می زند: «مردم در رفت و آمدها از مشکلات همدیگر با خبر می شدند. به رفع نیاز هم تا آنجا که دستشان می رسید، کمک می کردند.

دور هم می نشستند و درد دل می کردند، راضی می شدند. اما الان دیر به دیر سراغ هم را می گیرند. راه ها هم دور شده چون شهر بزرگ شده است.

آدمی که از دود و ترافیک حالش به هم می خورد، اگر بخواهد راحت و زود به خانه قوم و فامیل سر بزند مجبور است با آژانس برود که هزینه دارد.»

پسر او بالای شهر ساکن است. بیشتر اوقات از طریق تلفن حال و احوال وی را جویا می شود.

[طلیعه طلا]

روابط خانوادگی تحت تأثیر پدیده های اقتصادی

یک مدرس دانشگاه و پژوهشگر فرهنگی در خصوص علل کاهش روابط های حضوری بین خانواده ها، آشنایان به تأثیر تکنولوژی و فناوری مدرن

در مراودات مردمی و چگونگی نقش آفرینی اقتصاد در پروسه رفت و شدهای اجتماعی اشاره می کند.

«فیروز رازنهان» معتقد است که در سطح کلان تعاملات اجتماعی و رفتاری- بین افراد یک جامعه- باید فضای تاریخی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی

و سیاسی حاکم بر آن جامعه را نیز مورد توجه قرار داد: «بنابراین دگرگونی و تغییر معنی دار در هر یک از ابعاد فوق موجب تأثیرگذاری بر موضوع مورد بحث می شود.»

وی در این باره به ارائه مثالی می پردازد: «وقتی فشار اقتصادی یا تورم در جامعه شدید می شود مردم تحت تأثیر این عوامل، رفتارهای خود را

تغییر می دهند مسافرت ها و خرید کالاهای لوکس عموماً کم می شود. همچنین در شرایط تورمی میزان خرید کالاهای سرمایه ای در همه

جوامع کاهش پیدا می کند.

البته مراودات در جامعه ما کمتر شده است. وقتی مقطع زمانی اخیر را با سال های قبل مقایسه می کنیم متوجه روند نزولی میزان رفت و آمدهای خانوادگی می شویم. »

وی در پاسخ به این سؤال که آیا کاهش مراودات طبیعی بوده یا صرفاً منحصر به جامعه ایرانی است؟ می گوید که اگر نگاه عمیق تری به جامعه

داشته باشیم متوجه شباهت زیادی بین خلق و خوها و ارزش ها و الگوهای رفتاری جامعه ایرانی با برخی از جوامع می شویم.

یعنی برای شناخت خود در تراز ملی نیازمند شناخت دیگران در همین سطح می باشیم. اگر جوامع همگن با جامعه خودمان را بشناسیم

آنگاه می توانیم درباره قواعد و روندهای نسبتاً کلی و عام در مورد جوامع به بحث بنشینیم.

وی با بیان این که در غرب عامل فردگرایی منجر به این شده که افراد به ملاحظات، نیازها و انتظارات جمع نگاهی بسیار محدود و خاص

داشته باشند و نسبت به دیگران کمتر حساسیت نشان دهند می گوید: «در واقع آن ها دچار خطای خودشیفتگی فرهنگی خود می شوند.»

به طور کلی جامعه ما از نظر فرهنگی به کشورهایی همچون مالزی، هند و ترکیه بسیار نزدیکتر است یعنی آن که از منظر منشور فرهنگی طیف مفروضات،

ارزش ها و الگوهای رفتاری این جوامع با جامعه ما شباهت های بسیاری دارد هرچند این امر به معنی نادیده پنداشتن تفاوت ها نیست.

[طلیعه طلا]

یرانی جمع گراست

راز نهان» می افزاید: «واکاوی لایه های زیرین فرهنگی، حاکی از آن است که جامعه ما یک جامعه جمع گرا است. فرهنگ جمع گرایی یعنی آدم ها هویت

خودشان را با اتکا به دیگران تعریف می کنند. در چنین جامعه ای خانواده ها دارای تعلق خاطر بیشتر و متعلق به گروه های اجتماعی گسترده تر

بوده و البته میزان مراودات اجتماعی و فرهنگی بسیار بالاتر از جوامع فرد گراست. اما برعکس، در کشورهای فردگرا افراد به جای تکیه بر دیگران،

بیشتر بر توانایی ها و داشته های خود وابسته اند. به عنوان نمونه وقتی از خانواده صحبت می شود، ذهنیت و تعریف یک ایرانی یا یک شرقی از

خانواده عموماً شامل خانواده خود، پدر و مادر و حتی برادر و خواهر نیز است در حالی که ذهنیت فردگراهای غربی به همسر و فرزندان

محدود می شود. بنابراین، بچه ها در خانواده ما حتی زمانی تحصیلات عالیه، شغل و امکان زندگی مستقل دارند

باز به عنوان یک عضو از خانواده محسوب می شوند و بایستی با خانواده و در جمع «خانواده» زندگی کنند.

در جوامع فردگرا، خانواده ها یک خانواده کوچک اصطلاحاً خانواده های هسته ای با اعضای بسیار محدود شامل پدر و مادر و بچه های

زیر سن قانونی و یا فاقد استقلال مالی هستند، تعریف شده است. در این جوامع میزان مراودات افراد در مقایسه با جوامع جمع گرا

همچون جامعه ما، بسیار محدودتر است و دامنه ملاحظات عاطفی و رفتاری- اجتماعی افراد به گروه محدود اعضای خانواده و جمع محدودی از

دوستان ختم می شود.
»
از این «مدرس و پژوهشگر فرهنگی» درباره نقش سیستم های ارتباطاتی همچون تلفن همراه، پیامک، اینترنت و ... در کاهش ارتباطات اجتماعی- خانوادگی

می پرسم که چنین پاسخ می دهد:«توسعه سیستم های ارتباطی در مقیاس ملی و جهانی به عنوان بخشی از جریان کلان تغییرات همه جانبه و شتابان و

توسعه اقتصادی- اجتماعی قابل تعریف است. همانگونه که بنا به ماهیت ارتباطات شبکه ای، پویا و همه جانبه که با توسعه کشورها

فراگیر و عمومی می شود و همچنین محوری شدن تقسیم کار اجتماعی که افراد ناگزیرند به عنوان جزیی از یک مجموعه یا گروه تخصصی

فعالیت کنند و در نتیجه از نظر جغرافیایی از خانواده، اقوام و دوستان فاصله بگیرند، در این شرایط ماهیت، کیفیت و شکل ارتباطات اجتماعی

نیز تغییر می کند. یعنی ارتباطات چهره به چهره جای خود را به ارتباطات غیر مستقیم همچون ارسال پیامک، ایمیل، کارت تبریک یا تسلیت

حداکثر تماس تلفنی می دهد.»

نگاه و نظر «راز نهان» در پروسه اقتصادی ونقش آن در رفت وآمدهای فامیلی - خانوادگی، معطوف به نتایج انجام یک مطالعات طولی مرتبط

فرهنگ و اقتصاد می شود.

او در این باره می گوید:«یک نتیجه مسلم و اجتماعی وجود دارد و آن این که همراه با تحولات و توسعه اقتصادی، رفتارهای اجتماعی و فرهنگی جامعه تغییر پیدا می کند.

یعنی به عنوان یک پیامد طبیعی حرکت از اقتصاد سنتی به اقتصاد صنعتی و مدرن به تغییر در ارزش ها به ویژه (ارزش های ابزاری که تابع زمان،

مکان و موضوع هستند.) و به تبع آن، الگوهای رفتاری - هنجاری جامعه می انجامد. »

وی به عامل زمان در دو اقتصاد سنتی و مدرن و اهمیت و نقش متفاوت آنها اشاره می کند و می گوید:«در اقتصاد سنتی یا جامعه سنتی،

زمان از انعطاف پذیری و ارزش پایین تری برخوردار است زیرا در اقتصاد سنتی، سرعت و کیفیت تبدیل نهاده ها به محصول، بسیار کم است.

در نتیجه، جابه جایی در زمان مقیاس ساعت و روز و یا گاهی هفته، هیچ آسیبی به فرآیند تولید وارد نمی کند. به علاوه تقسیم کار در

جوامع سنتی از نوع ساده و مکانیکی است، برخلاف تقسیم کار در جوامع صنعتی و مدرن که نوع تقسیم کار اجتماعی و ارگانیک است.

در جامعه سنتی، وابستگی های وظیفه ای، محدود است اما در جوامع مدرن، وابستگی ها شدید و شبکه ای است.

بنابراین هرچه جامعه به طرف مدرن شدن حرکت می کند، عامل زمان دقیقتر و ارزشمندتر می شود. لذا توسعه اقتصادی بنابه نوع مولفه ها و مختصات خود،

وابستگی کاری و وظیفه ای را توسعه می بخشد و از میزان سایر وابستگی ها از جمله وابستگی های اجتماعی و خانوادگی بالاخص

نسبت به شرایط با توسعه اقتصادی، کمتر می کاهد.»

[طلیعه طلا]

سالمندان نیازمند ارتباطات عاطفی اند

در جمع های خانوادگی و نزد اقوام ایرانی جایگاه سالمندان بسیار قابل احترام است. متاسفانه بروز شکل گیری برخی پدیده های غربی سبب شده

تا برخی از خانواده ها به بهانه های مختلف والدین پیر و مسن خود را از جمع های جوانان خانواده و فامیل دور کنند. سالمندان به عنوان نقطه قوت و

همراه اعتماد و اطمینان بخش جوانان را باید جدی تر گرفت.

راز نهان در این باره می گوید:«پدر و مادری که سن و سالی از آن ها گذشته است به شدت نیازمند مراودات اجتماعی بالاخص با گروه های اجتماعی ویژه ای که

خود از اعضای آن و دارای پیوندهای اجتماعی و عاطفی قوی باشند، هستند. چنین پدر و مادری، هر چند که از رفاه اقتصاد نسبی برخوردار باشند چنانچه از حمایت های

عاطفی و اجتماعی گروه ویژه خود برخوردار نباشند، احساس ناکامی، انزوا و عدم رضایت می کنند. هرچه این ارتباطات از ناحیه فرزندان ونسل جدید کاهش پیدا کند،

این احساس و ناکامی بیشتر تشدید می شود» و سپس می گوید:«شاید اصلی ترین نمود ضرورت مراودات اجتماعی رضایت بخش در ایران، نقش برجسته و ممتاز

خانواده در فرهنگ ایرانی در مقایسه با کشورهای غربی و شرقی دیگر است که حتی این پیوند و وابستگی عاطفی، اجتماعی و خانوادگی به نادیده گرفتن بسیاری

از اخلاقیات در رفتار با دیگران خارج از حلقه گروه و خانواده و دوستان منجر می شود.»

وی در مورد تاثیر اقتصاد در روابط موصوف نیز به دو مولفه دیگر اشاره دارد که از یک سو حاکی از اتفاقی است که در سال های اخیر به

واسطه اهمیت مباحث اقتصادی موجب شده نقش حلقه دوستان که کارکردی عمدتاً بده و بستانی - حمایتی، رابطه ای و اطلاع رسانی

دارد بسیار پررنگ تر از گذشته شده است و از دیگر سو بخش خانوادگی گروه خودی که قبلاً اقوام و وابستگان نسبتاً دور را هم شامل

می شد، محدودتر و حساب شده تر می شوند.

[طلیعه طلا]

دید و بازدیدها را جدی بگیریم

از این مدرس و پژوهشگر فرهنگی، سوال می کنم: با این تحلیل ها، تعاریف و سنجش ها، و این روند کاهنده تعامل و روابط بین خانوادگی و اجتماعی،

چه نسخه ای لازم است تا برای جامعه ایرانی در این مقطع زمانی تجویز شود؟

«راز نهان» می گوید:«بخشی از این تعاملات ریشه در مختصات فرهنگ ملی - اجتماعی ما دارد، بعد انسانگرایی، بافت ارتباطاتی و جمع گرایی - گروهی قوی،

تقویت کننده این موضوع هستند. جوامع شرقی همچون جامعه،گرایش به تعاملات اجتماعی دارد. در این جامعه شرقی پدیده ای به نام حیثیت، آبرو و یا انتظارات

هنجاری- اجتماعی وجود دارد که افراد به شدت به آن حساس هستند.»

وی معتقد است که مراودات اجتماعی و روابط خانوادگی رابطه ای مستقیم و مثبت با احساس کامیابی ها و رضایت مندی اززندگی در جامعه ایرانی دارد

البته نباید از تبعیت آن با مقتضیات فردی، اجتماعی، اقتصادی و ... افراد غافل ماند.

حسن آقایی
روزنامه کیهان