یأجوج و مأجوج

[آبجی]

يأجوج و مأجوج قرآن کريم هنگامي که داستان ذوالقرنين بيان مي­کند در ادامه آن مي­گويد ذوالقرنين در سفر سوم خود، به تنگه‏اى ميان دو کوه رسيد و با قومى روبه رو شد که زبان نمى‏دانستند. آن قوم از فتنه و فساد قوم يأجوج و مأجوج به ذو القرنين شکايت کردند و از وى خواستند که ميان آن­ها و آن قوم سدّى ايجاد کند تا آن­ها از تهاجم آن قوم در امان باشند. آن­ها گفتند که حاضرند هزينه اين کار را هم پرداخت کنند.

ذو القرنين پيشنهاد ساختن يک سدّ را پذيرفت؛ ولى کمک مالى آنان را نپذيرفت و گفت: آن­چه خدا به من داده است براى من بهتر است و از آنان خواست که با نيروى انسانى به او کمک کنند و گفت قطعه‏هاى آهن بياورند و با آن، ميان دو کوه را پر کرد و دستور داد که با کوره‏ها بر آن بدمند و آنان دميدند و آهن کاملاً سرخ شد، سپس به شکاف‏هاى آن مس گداخته ريختند و چنان سدّ محکمى ايجاد شد که يأجوج و مأجوج نتوانستند از آن عبور کنند و ذوالقرنين شادمان از اين موفقيت گفت: اين رحمت پروردگار من است. وقتى وعده او فرا رسد، آن سدّ درهم ريخته مى‏شود و وعده پروردگار من حق است.(1)

به طورى که مورّخان و مفسران گفته‏اند، منظور از آن تنگه، تنگه‏اى است که در کوه‏هاى قفقاز وجود داشت، همان­جايى که رشته کوه‏هايى ميان درياى خزر و درياى‏ سياه مانند يک ديوار طبيعى کشيده شده و جنوب و شمال را قطع مى‏کند و فقط يک تنگه در ميان آن وجود دارد که امروز به تنگه داريال معروف است و در نزديکى تفليس و ماوراى قفقاز قرار دارد. هم اکنون نيز بقاياى ديوار آهنى در اين نواحى هست و مسلماً بايد همان سدّ کورش باشد. در سدّ ذوالقرنين گفته مى‏شود که آهن زياد به کار رفته و ميان دو کوه ساخته شده است، معبر داريال هم ميان دو کوه بلند واقع شده و اين سدّ نيز که آهن زيادى در آن ديده مى‏شود، در همين درّه وجود دارد.(2)

شايد بتوان گفت که مورّخان‏ تقريباً اتفاق نظر دارند که سدّ يأجوج و مأجوج در شمال ايران و در منطقه قفقاز است و ذوالقرنين آن را براى مهار کردن اقوام وحشى شمال که يأجوج و مأجوج ناميده مى‏شدند بنا کرد.

درباره يأجوج و مأجوج هم سخنان بسيارى گفته شده است. ظاهر اين است که آن­ها اقوامى وحشى بودند که در شمال درياى خزر زندگى مى‏کردند و از منطقه قفقاز به سوى آذربايجان و ايران سرازير مى‏شدند و تاخت و تاز و غارتگرى و کشتار مى‏کردند. اين اقوام را يونانيان «سيت» يا «سکا» مى‏ناميدند و آن­ها همان قوم «منگوک» يا «منچوک» يا «منغول» بودند که اصل آن­ها از مغولستان در شمال شرقى دنياى آن روز بود. ظاهراً اين اقوام از سواحل شمالى درياى خزر عبور مى‏کردند و از ناحيه قفقاز به سوى ايران سرازير مى‏شدند.(3)

هرودوت مى‏گويد: قبايل سيت از بند قفقاز آمده و آبادى‏هاى دامنه را به غارت مى‏گرفتند.(4)

با توجه به اين که در عهد عتيق و جديد نام گوگ و مگوگ در نسخه عبرى و جوج و مأجوج در ترجمه فارسى آمده است و آن­ها قومى شرور معرّفى شده‏اند، نبايد ترديد کرد که دو کلمه يأجوج و مأجوج که در قرآن آمده ريشه عبرى دارند و درست کردن اشتقاق عربى براى آن­ها صحيح نيست و اين که بعضى‏ها اين کلمه را از «اجّ النار» به معناى شعله‏ور شدن آتش مشتق دانسته‏اند، نظرى نادرست است.

مطلبى که در اين­جا باقى مى‏ماند و تأمل بيش­ترى را مى‏طلبد، اين است که در آيه آخر از آيات مربوطه به ذوالقرنين از زبان او سخنى نقل شده که از آن چنين بر مى‏آيد که اين سدّ تا قيامت که روز وعده الهى است پابرجا خواهد بود و در آن هنگام درهم کوبيده خواهد شد و يأجوج و مأجوج تا قيامت با اين سدّ مهار شده‏اند.

همچنين در آيه ديگرى از قرآن کريم چنين مى‏خوانيم: تا وقتى که يأجوج و مأجوج گشوده شوند و آنان از هر بلندى به شتاب بيرون آيند و آن وعده راست (رستاخير) نزديک شود. پس ناگهان ديدگان کافران خيره شود.» (5)

از اين آيه فهميده‏اند که يأجوج و مأجوج تا نزديکى روز قيامت بسته شده‏اند و در آن هنگام باز خواهند شد و از هر سوى سرازير خواهند شد.


پی نوشت:
1 . مضمون آيات 93-98سوره کهف.
2 .کورش کبير، ابو الکلام آزاد ، ص 279
3 . همان، ص 273.
4. تاريخ هرودوت، ج 1، ص 104.
5 . انبياء؛ آيه96- 97.