اطلاعات کاملی پیرامون پرتو درماني

[poune]

پرتو درماني يكي از روشهاي درماني در دانش پزشكي براي درمان سرطان است. در جريان پرتو درماني با استفاده از اشعه يا پرتوهاي داراي انرژي زياد ( پرتو يونيزان ) سلولهاي بيمار يا مشكوك را از بين مي بريم.
پرتو درماني مي تواند مانند ساير درمان ها براي بيمار عوارضي داشته باشد. خوشبختانه اكثر عوارض گذرا و قابل كنترل مي باشند.
عوارض جانبي پرتو درماني:
مشكلاتي كه بعنوان عوارض پرتو درماني در حين درمان ممكن است پيش آيند گرچه ناخوشايند مي باشند ولي غالبا عوارض حاد يا خطرناك نبوده و با گذشت زمان از بين مي روند ( چند هفته پس از اتمام درمان ).
بروز عوارض به نحوه درمان و منطقه درماني و ميزان تحمل بدن بيمار و مقادير پرتو ( دوز راديوتراپي ) بستگي دارد. بسياري از بيماران در حين درمان هيچگونه عوارض جانبي ندارند و براحتي به فعاليت هاي روزمره زندگي خود مي پردازند.
درمان در نواحي مختلف بدن عوارض متفاوتي خواهد داشت. شدت اين عوارض به نحوه درمان و منطقه درماني بستگي دارد ولي ممكن است علايم عمومي نيز در جريان پرتو درماني پيش آيند مثل احساس خستگي، رخوت و افسردگي.

آيا عوارض جانبي در همه بيماران ديده مي شود؟

خير – عوارض از فردي به فرد ديگر متفاوت است. برخي هيچگونه عارضه اي در حين درمان ندارند و برخي مشكلات ناشي از عوارض درمان را نشان مي دهند.

خستگي دوران درمان:
تعدادي از بيماران چند هفته پس از شروع درمان احساس خستگي و ضعف مي كنند و ميزان فعاليت روزمره خود را كاهش مي دهند. علل خستگي در دوران درمان عبارتند از:
مصرف انرژي زياد در بدن، اضطراب ناشي از بيماري، رفت و آمدهاي روزانه براي درمان و اثرات پرتودرماني به سلولهاي سالم و بافت هاي طبيعي بدن.
اگر از عارضه خستگي ناراحت هستيد مي توانيد طي مدت درمان فعاليت خود را محدودتر كرده و بيشتر استراحت نموده، مدت خواب شبانه را افزايش داده و در صورت نياز چند استراحت كوتاه روزانه داشته باشيد و در ضمن سعي كنيد براي انجام كارهاي روزمره از افراد خانواده كمك بگيريد.
عوارض پوستي منطقه درمان:
در حين درمان پوست منطقه درمان حالت خشكي و خارش پيدا مي كند نكته مهم آنست كه با خاراندن يا ساييدن يا هر تحريك محيطي منطقه درمان را آزرده نكنيد. از هيچ پودر، پماد و يا كرم در اين منتطقه استفاده نكنيد. در صورتيكه شدت علايم پوستي زياد باشد مي توان با احتياط از روغن سبك مخصوص بچه استفاده كرد. تغييرات پوست بصورتهاي شبيه آفتاب سوختگي، قرمز يا تيره تر شدن پوست ظاهر مي شوند. حتي الا مكان از تابش مستقيم اشعه آفتاب به منطقه درمان پرهيز كنيد.
اكثر اين علايم در چند هفته پس از درمان از بين مي روند. ممكن است تيرگي پوست مدت زيادتري باقي بماند. اگر علايم پوستي شدت يابند و سطح پوست ترشح پيدا كرده يا تاول و زخم ايجاد شود فورا به پزشك معالج خود اطلاع دهيد.
لباسهاي نخي و خنك و حتي الامكان گشاد بپوشيد.
از منطقه درماني علامت گذاري شده حفاظت نماييد و مراقب باشيد با تعريق علايم پاك نشود.
از خاراندن، مصرف دارو و پودر يا مواد آرايشي و نيز شستشوي منطقه درمان حتي الامكان بپرهيزيد.
شستشوي منطقه درمان دو اشكال ايجاد مي كند:
الف – غالبا واكنش پوستي ناشي از درمان تشديد مي شود.
ب – علايمي كه براي تعيين منطقه درمان روي پوست كشيده شده اند پاك مي شوند.
بطور كلي توصيه مي شود براي نظافت، منطقه درمان را با آب ولرم خيس كرده و با حوله نرمي آرام خشك كنيد.
از مصرف مواد آرايشي، عطر و لوسيون در منطقه درمان خود داري كنيد.
ريزش مو:
ريزش موهاي منطقه درمان با شدت هاي متفاوتي رخ مي دهد. پرتو درماني موضعي بر روي موهاي ساير نقاط بدن اثري نخواهد داشت. در اكثر موارد رويش مو پس از درمان رشد طبيعي خواهد داشت ولي ميزان رويش مجدد مو به منطقه درماني و مقدار اشعه داده شده بستگي دارد. در اكثر موارد ريزش مو ترميم نمي شود.
شما مي توانيد منطقه درمان ( مثلا سر ) را با كلاه يا هر پوشش دلخواه بپوشانيد برخي بيماران تا رويش مجدد مو از كلاه گيس استفاده مي كنند.
بي اشتهايي:
ممكن است در دوره پرتو درماني دچار بي اشتهايي شويد. تغييرات ايجاد شده در سلولهاي سالم مي تواند سبب بروز تهوع، درد معده، تغييرات چشايي و تغيير در طعم غذاها و اختلال در بلع و يا ساير مسائل گردد كه در نتيجه بيمار دچار بي اشتهايي مي شود.
بيماراني كه پرتو درماني خارجي مي شوند نبايد براي چند هفته دچار اختلال تغذيه باشند. حتي اگر ميل به غذا نداريد سعي كنيد حتي الامكان مواد پروتئيني و كالري را به ميزان لازم به بدن خود برسانيد.
اختلال تغذيه و بي اشتهايي مي تواند با كاهش قدرت بدني شما، ترميم بافتهاي سالم تخريب شده را به تاخير اندازد. يكي از نكات مهم براي ادامه درمان مصرف غذاي كامل و كافي مي باشد تا بتوان درمان و عوارض آن را تحمل نمود.
بيماراني كه ميزان تغذيه و وضع جسمي بهتري دارند درمان را به مراتب بهتر تحمل مي كنند.
با توجه به نكات زير مي توانيد در بهبود تغذيه بكوشيد:
· قبل از هر وعده غذايي كمي قدم بزنيد تا اشتهاي شما بيشتر شود.
· هر موقع احساس گرسنگي كرديد غذا ميل كنيد حتي اگر وقت شام يا ناهار نباشد. حتي مي توانيد در طول روز به جاي سه وعده غذاي حجيم به دفعات غذاي سبك بخوريد.
· محيط مناسبي براي غذا خوردن بوجود آوريد. مي توان از نور كم، موسيقي مناسب و رنگ هاي شاد براي سفره و وسايل تغذيه يا هر وسيله و محيطي كه سبب افزايش اشتها شود استفاده كرد.
· از غذاهاي متنوع و مطلوب خودتان استفاده كنيد.
· اگر از مصاحبت افراد يا دوستان لذت مي بريد سعي كنيد با آنها غذا بخوريد.
· از نوشيدنيهايي كه دوست داريد همراه غذا استفاده كنيد.
· در صورتيكه واقعا بي اشتها باشيد و حجم غذاي مصرفي شما كم باشد بهتر است از مواد غذايي پر كالري مانند كره يا مارگارين، سوپهاي مخلوط با مواد مغذي و كرم هاي غليظ شده لبني استفاده كنيد.
· اگر ميل به غذاهاي جامد نداريداز مايعاتي كه حاوي مواد پر انرژي مثل پودر شير، ماست، تخم مرغ، عسل يا مواد مغذي آماده مي باشند استفاده كنيد.
· اگر درحين جويدن يا بلع غذا دچار درد مي شويد بهتر است از غذاهاي نرم و مايعات استفاده كنيد.
· يكي از مهمترين عوامل بي اشتهايي بيماران، اضطراب و ترس ناشي از بيماري است. با حفظ آرامش روحي خود مي توانيد سلامت جسمي، نشاط و اشتهاي بيشتري داشته باشيد
اثرات پرتو درماني در خون:
گاهي پرتو درماني مي تواند سبب كاهش برخي عناصر خوني مانند گلبولهاي سفيد يا پلاكتها شود. گلبولهاي سفيد در برابر عفونت هاي مختلف بدن نقش دفاعي دارند و پلاكتها نيز در انعقاد خون موثرند.
غالبا در جريان پرتو درماني از شما آزمايش ساده خون ( اندازه گيري گلبولهاي خون و پلاكت ) درخواست خواهد شد. انجام اين آزمايش براي كنترل وضع خوني شما ضروري است و جهت نمونه گيري در آزمايشگاه نياز به ناشتا بودن نيست.
گاهي بعلت كاهش عناصر خوني پزشكمعالج درمان شما را تغيير داده يا مدتي قطع مي كند تا عناصر خوني به ميزان طبيعي برسند.
مسائل مربوط به معده و روده ها:
اگر پرتو درماني معده يا روده ها انجام شود ممكن است ناراحتي معده يا اسهال پيش آيد. پزشك معالج شما در اين موارد داروهاي مناسب تجويز خواهد نمود.
نحوه برخورد با حالت تهوع :
برخي بيماران پس از انجام پرتو درماني احساس تهوع دارند. اگر شما نيز چنين حالتي داريد سعي كنيد چند ساعت قبل از درمان غذاي سنگين نخوريد، احتمالا وقتي معده شما خالي باشد حال تهوع كمتر خواهد بود.
اگر درد معده ناراحتتان مي كند، قبل از درمان مي توانيد خوراكي سبك همراه با اب سيب بخوريد. معمولا درد معده در افرادي ظاهر مي شود كه اضطراب و نگرانيهايي در مورد بيماري يا درمان خود دارند.
از غذاهاي محرك ( حاوي ادويه هاي مختلف ) و حاوي چربي زياد پرهيز نموده و در فواصل وعده هاي غذايي از نوشابه هاي خنك استفاده كنيد. حتي الامكان حجم غذاي مصرفي تان كم باشد ولي مي توانيد دفعات غذا خوردن را زياد كنيد.
نحوه برخورد با اسهال:
اسهال غالبا در هفته سوم يا چهارم پرتو درماني ناحيه شكم و لگن پيش مي آيد. علاوه بر توصيه ها و داروهاي لازم كه پزشك معاج تان تجويز خواهد كرد به نكات زير توجه كنيد:
· بيشتر از رژيم مايعات استفاده كنيد. در مورد انواع مايعاتي كه مي توانيد مصرف كنيد از پزشك يا پرستار خود سئوال كنيد. معمولا آب سيب ، چاي كمرنگ و آب گوشت مفيد هستند.
· از مصرف مايعات و غذاهايي كه سبب تحريك گوارشي مي شوند( مانند قهوه، لوبيا، كلم و مواد ادويه دار ) خودداري كنيد.
· اگر شير يا فرآورده هاي آن سبب تحريكات گوارشي شما مي شوند مصرف آنها ار محدود يا موقتا قطع كنيد.
· رژيم غذايي روزانه حاوي پتاسيم زياد باشد مي توان با مصرف موز، سيب زميني و هويج يا داروهاي حاوي مواد معدني پتاسيم دفع شده را جبران كرد.
مسلما علايم گوارشي شما پس از ختم پرتو درماني بهبود خواهند يافت سعي كنيد در حين درمان با رعايت نكات گفته شده حتي الامكان مواد غذايي و كالري لازم روزانه را به بدن خود برسانيد.
اثرات پرتو درماني بر اندامهاي جنسي:
در صورتيكه پرتو درماني لگن انجام شود ممكن است تاثير بر اندام هاي جنسي پيش آيد بشدت و نحوه اين تاثير بر منطقه درماني و ميزان اشعه اي كه به اندام جنسي مي تابد بستگي دارد.
برخي از عوارض ناشي از درمان پس از پرتو درماني از بين خواهند رفت ولي برخي بمدت طولاني يا هميشه باقي مي مانند. پزشك معالج شما در مورد هر كدام توضيح كافي به شما خواهد داد.
اثرات پرتو درماني به قدرت باروري:
پرتو درماني مي تواند در صورت برخورد به ناحيه بيضه ها ميزان توليد اسپرم و نيز قدرت باروري را كاهش دهد. ولي اين نكته بدان معني نيست كه امكان باروري ازبين مي رود. در اين مورد با پزشك خود به صراحت و دقت صحبت كنيد. در صورتيكه حفظ اسپرم ( از طريق بانك اسپرم ) وجود داشته باشدمي توانيد با حفظ اسپرم براي باروري در آينده شانس بيشتري داشته باشيد.
خانم هايي كه در ناحيه لگن پرتو درماني مي شوند دچار قطع پريود ماهانه و بروز برخي علائم يائسگي خواهند شد. پرتو درماني مي تواند سبب خارش، سوزش يا خشكي واژن شود در اين مورد با پزشك خود مشورت كنيد.
ارتباط جنسي:
در جريان پرتو درماني لگن به خانم ها توصيه مي شود نزديكي جنسي نداشته باشند. مشكلات مربوط به ارتباط جنسي بيماران معمولا طي چند هفته پس از درمان بر طرف خواهد شد. انجام پرتو درماني در مرد يا زن معمولا تاثيري بر جنبه روحي و نحوه آميزش جنسي نخواهد داشت.
عوارض پرتو درماني در درمانهاي سر و گردن:
بسياري از بيماران براي درمان ضايعاتي كه در سر و گردن دارند بخوبي توسط پرتو درماني درمان مي شوند.
همه بيماراني كه مي بايست در مناطق سر و گردن يا قسمت فوقاني قفسه سينه پرتو درماني شوند ضروري است به بهداشت دهان خود توجه كافي نمايند. عوارض پرتو درماني در اين منطقه غالبا دندان ها، لثه و بافت هاي دهان را تحت تاثير قرار مي دهد.
براي جلوگيري از مشكلات ناحيه دهان به موارد زير توجه نماييد:
· از مصرف ادويه جات و غذاهاي سفت خود داري كنيد.
· از مصرف غذاهايي كه شيريني غليظ دارند خود داري كنيد تا از پوسيدگي دندانها پيشگيري شود.
· بطور منظم دهان و دندانهاي خود را شسته و پاكيزه نگه داريد.
· از دهان شويه هاي حاوي الكل استفاده نكنيد چون مخاط دهان را خشك مي كند.
از مسائل ديگري كه در جريان درمان ناحيه سر و گردن رخ مي دهند درد گوش و نيز تورم ناحيه زير چانه است در اين مورد پزشكتان به شما توضيح خواهد داد.

برگرفته از كتاب: Radiation therapy and you: a guide to self-help during treatment

[poune]

رادیوتراپی یا پرتودرمانی عبارت است ازتابش پرتوهای یونیزان بر بافتهای سرطانی که باعث جلوگیری از رشد و تکثیر سلولهای سرطانی و از بین رفتن بافت تومورال می شود همچنین گاهی برای کاهش درد,خونریزی و تسکین بیماران موثر می باشد.
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، پرتودرمانی یا رادیوتراپی ( Radiation therapy) یکی از مهم ترین شاخه‌های فیزیک پزشکی است.
پرتودرمانی به درمان بیماری با استفاده از پرتوهای نافذ مانند پرتوهای ایکس و آلفا و بتا و گاما که یا از دستگاه تابیده می‌شوند یا از داروهای حاوی مواد نشاندارشده ساطع می‌شوند گویند .
پرتو درمانی استفاده از اشعه یا پرتوهای دارای انرژی زیاد برای از بین بردن سلولهای بیمار یا مشکوک است . سلولهای سالم نیز تحت تاثیر این اشعه قرار می گیرند اما حساسیت سلولهای بیمار به اثرات مخرب آنها بیشتر است . بسته به نوع ضایعه ، این پرتوها می توانند ضایعه را به طور کلی درمان کنند و یا به عنوان روش درمان تسکینی ( مانند تسکین درد ، قطع خونریزی ، تنگی نفس ، … ) به کار روند .
از عناصر مهم خون RBC،WBC و پلاکتها هستند از وظایف مهم گلبول سفید حفاظت از بدن در مقابل عوامل بیماریزا و نقس مهم پلاکتها در انجام انعقاد خون است . پرتو درمانی می تواند این عناصر خونی را کاهش دهد . بنابراین برای مراقبت از خود و پیشگیری از ایجاد عوارض کاهش سلولهای خونی هرچند گاه یکبار در طول درمان از شما آزمایش ساده خون،اندازه گیری گلبولهای خون و پلاکتها ،درخواست میشود .
انجام آزمایش برای کنترل وضعیت سلولهای خونی شنا ضروری است و برای نمونه گیری در آزمایشگاه نیازی به ناشنا بودن نیست . گاهی به علت کاهش عناصر خونی ، پزشک معالج،درمان را برای مدتی قطع می کند تا عناصر خونی به میزان طبیعی برسند و یا دستور تزریق خون به شما را صادر می کند .
تمام بیمارانی که تحت پرتو در مانی قرار میگیرند ، به میزان دچار اضطراب روحی و افسردگی می شوند.
رادیوتراپی ممکن است برای درمان انواع تومورهای جامد شامل تومورهای مغز ، پستان ، گردن رحم (Cervix ) ، حنجره‌‌ ، ریه ، پانکراس ، پروستات ، پوست ، نخاع ، معده ، رحم یا سارکومای بافت نرم و استخوان درمان لوسمی و لنفوم ( تومور سیستم لنفاوی ) و برخی تومورهای خوش خیم به کار رود .
مقدار دوز مورد استفاده در پرتودرمانی به نوع تومور و بافت یا اندام های درمعرض آسیب بستگی دارد .
برای بعضی از تومورها ، پرتودهی به نواحی غیرتومورال برای جلوگیری از رشد مجدد سلولهای سرطانی صورت میگیرد . این تکنیک ، پرتو درمانی پیشگیری کننده ( Prophylactic ) نامیده میشود .
رادیوتراپی همچنین میتواند به کاهش علائم بیمار مثل درد ناشی از گسترش سرطان به استخوان یا سایر بافت های بدن کمک کند . این تکنیک رادیوتراپی تسکینی ( Palliative ) نامیده میشود .
اثرات بیولوژیک پرتوهای یونساز : ۳ گروه دارد
-اثرات قطعی بدنی یا جسمانی که وقوع آن حتمی است و جنبه احتمالی یا آماری نداردکه معمولاً اثرات اولیه یا زودرس مانند سرخی پوست (اریتما) ، نابودی و نکروز بافتها و عقب افتادگی رشد میباشد.
-اثرات آماری بدنی که وقوع و پیشرفت آن ماهیت آماری دارد یعنی ازقوانین آمار و میزان پرتوگیری تبعیت می کنند.مثل لوسمی – انواع سرطانها و کوتاهی عمر که جزء اثرات دیررس هستند.
-اثرات ژنیتیکی که د رافراد مورد تابش بروز نمی کند بلکه در فرزندان و نسلهای آینده آنها ظاهرمیشود که این اثرات و ضایعات همگی نتیجه تخریبهایی هستند که در اثر تابش پرتوهای یونساز بر روی مولکولهای DNA ایجاد می شوند.
با توجه به این اثرات اصول و قوانین حفاظت در برابر تشعشعات یونساز- روشهاواقداماتی است برای جلوگیری یا به حداقل رساندن اثرات یاد شده در افراد مورد تابش.
لازم به ذکر است که عوارض یاد شده به صورت بسیار کلی مطرح شده اند در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر با بخش رادیوتراپی بیمارستان امید تماس گرفته شود.
فواید پرتو درمانی:
در بعضی از موارد پرتو درمانی به تنهایی برای مبارزه با سلول های بد خیم کافی بوده ودر بعضی موارد ممکن است با سایر روشهای درمانی همراه باشد مثلاً در مواردی می توان از پرتو درمانی قبل از جراحی برای کوچک کردن توده سلولی و یا بعد از جراحی به منظور جلوگیری از رشد سلولهای باقیمانده و نواحی لنفاوی مرتبط بهره جست . مثال دیگر اینکه در بسیاری از موارد پرتو درمانی میتواند قبل، بعد و یا همزمان با داروهای شیمی درمانی استفاده شود تا به روند درمان کمک بیشتری شود .
مواردیکه بیماران حین درمان می بایست رعایت کنند:
۱- در طول مدت درمان خط کشی های انجام شده در روی بدن خود را پاک نکرده و ثابت نگهداری نمائید.
۲- از پوشیدن لباسهای زبر و خشن خودداری و لباسهای نخی و نرم استفاده نمائید.
۳- از خارش محل درمان رادیوتراپی امتناع ورزید.
۴- ناحیه درمان را در مجاورت حرارت (در زمستان بخاری)و سرما قرار ندهید.
۵- دوره درمان را منظم طی کرده و در ساعت های تعیین شده جهت درمان در بخش حاضر شوید.
۶- در صورت تشدید عوارض درمان ،تکنولوژیست و کارشناس رادیوتراپی بخش رادرجریان قرار دهید.
۷- درصورت مشاهده عوارض همانند اسهال یا خونریزی دردوره رادیوتراپی تکنولوژیست رادیوتراپی رادر جریان قرار دهید.
عوارض پرتو درمانی :
پرتو درمانی می تواند صدمه به سلولهای طبیعی در کنار سلولهای بدخیم را به همراه داشته باشد .این عوارض جانبی و موقتی هستند اما بعضی از عوارض برای مدت طولانی تر یا دائمی در بدن فرد باقی می مانند .
پزشک شما در مورد درمانتان و عوارض اولیه و دیر رس احتمالی توضیح خواهد داد. در هر حال توصیه می شود از پرسیدن هر گونه سؤالی امتناع نورزید .
رایج ترین عوارض عمومی پرتو درمانی عبارتند از :
خستگی، بی اشتهایی، مشکلات پوستی از رایج ترین عوارض هستند در درمانهای نزدیک به نواحی گوارشی، مشکلاتی نظیر تهوع، استفراغ و اسهال ممکن است پیش بیاید .
در درمانهای سر و گردن، از عوارض شایع خشکی و ایجاد زخم در مخاط دهان و گلو می باشد . ریزش موقتی موها فقط در ناحیه درمان بوجود می آید .