زردشت و تاريخ ظهور اين پيمبر ايراني

[باستان شناس]

زردشت و تاريخ ظهور اين پيامبر ايراني

آنچه در پي مي آيد پژوهشي است از ابوالفضل لساني پيرامون سال پيدايي زردشت

. اين نوشتار را چونان جستارمايه ي خامي پيش كش و از سنجشگري و كنجكاوي دوستان پيشواز مي كنم:


در باب تاريخ تولد و ظهور زرتشت در بين مورخين قديم و جديد بقدري اختلاف است كه تصور ميكنم كمتر موضوع تاريخي تا اين حد مورد اختلاف قرار گرفته باشد.

قديمترين مورخي كه از زرتشت نام برده (خسانتوس) مورخ يوناني است كه در شهر (سارد) پايتخت (ليديا) كه در سال 547 با 546 قبل از ميلاد از طرف كورش فتح شد و در قرن پنجم قبل از ميلاد ميزيسته ميباشد.

(ديوژنس لرتيوس) از مورخين يوناني كه در حدود 210 ميلادي مطالبي از تاريخ (خسانتوس) ذكر كرده و مينويسد زرتشت 600 سال پيش از لشگرگشي خشايارشا بطرف يونان بسر ميبرده است- و چون خشايارشا در بهار سال 480 پيش از مسيح بيونان روي آورد بنابراين خسانتوس زمان زرتشت را 1080 سال قبل از ميلاد مسيح ميداند.

نكته اي كه در اينجا لازم است تذكر داده شود آن است كه در بهترين نسخ خطي (ديوژنس لرتيوس) ششصد سال پيش از لشگرگشي خشايارشا ضبط شده و فقط در دو نسخه غيرمعتبر 6000 سال پيش از لشگرگشي خشايارشا نوشته شده است و دلائل تاريخي محرز ميدارد كه ذكر 6000 بجاي 600 يا سهو كاتب است و يا اينكه نويسندگان خواسته اند بين تاريخي را كه (خسانتوس) تعيين كرده و تاريخ مورخن بعدي كه ذكر خواهد شد توافقي بدهند.


(كتزياس) پس از (خسانتوس) قديمترين مورخي است

كه از زرتشت ذكري كرده و كتزياس طبيب اردشير دوم بوده و مدتي در دربار ايران ميزيسته و مطالبي كه راجع باوضاع آن عهد ايران نوشته از نظر اينكه خود او ذكر كرده است كه مأخذش اسناد دولتي ايران بوده كتابش مورد توجه قرار گرفته بود كه متاسفانه فعلا كتاب او در دست نيست ولي (فوتيوس) (875-879) بعد از ميلاد مسيح يادداشتهائي از آن برداشته كه اينك موجود است واز آن يادداشتها چنين نتيجه گرفته ميشود كه كتزياس زرتشت را پادشاه بلخ ناميده و بايستي در نيمه دوم از قرن سيزدهم پيش از مسيح زيسته باشد.

پس از كتزياس شاگردان افلاطون قديمترين نويسندگاني هستند كه ذكري از زمان زرتشت كردهاند و مهمترين آنها ارسطو فيلسوف معروف يوناني است كه در 384 سال قبل از ميلاد مسيح تولد يافت و در 322 ميلادي درگذشت و دوست و مربي اسكندر بوده است.

ارسطو تاريخ تولد زرتشت را 6000 سال قبل از افلاطون ميداند و همچنين شاگرد ديگر افلاطون (ادگسوس) وساير مورخين يوناني از ارسطو تبعيت كرده و تاريخ زرتشت را به 6000 سال قبل از افلاطون رساندهاند.


بعد از شاگردان افلاطون قديمترين مأخذيكه در آن از زرتشت و زمان وي ياد شده است (بروسيوس) مورخ پيشواي بابل بود كه در قرن سوم قبل از ميلاد مسيح ميزيسته است در تاريخ بابل و آشور كه در عهد سلطنت (انتيوخس) اول 280-261 تاليف شده اين كتاب بدبختانه از ميان رفته فقط قطعاتي از آن در كتب مولفين بعد بجا مانده است از جمله نويسندگاني كه از كتاب مزبور مطالبي حفظ كرده بود (آلكساندر پولي هيستور) بوده است كه در قرن اول پيش از مسيح ميزيسته و از يونانيان آسياي صغير از شهر (ميله) بوده است. از اين مورخ قطعاتي در كتب نويسندگان ديگر مانده است.

يكي از آنان (ازيبوس) اسقف معروف فلسطين است كه در قرن چهارم ميلادي ميزيسته و ديگري (گئورگيوس سينكيلوس) بوده كه در قرن هشتم ميلادي ميزيسته بالنتيجه طبق عقيده (بروسوس) زرتشت موسس خاندان ماد (عيلام) بوده و 23 قرن پيش از مسيح در بابل ميزيسته است.

چنانچه بنظر رسيد كتزياس زرتشت را پادشاه بلخ ميداند كه در مشرق ايران بوده و بروسوس موسس سلسله ماد ميشناسد ك در مغرب ايران بسر ميبرده است.

در ميان نويسندگان قديم برخي زرتشت را معاصر فيثاغورس دانستهاند و پارهاي فيثاغورس را شاگرد زرتشت معرفي كردهاند و با اينكه در زمان تولد و وفات فيثاغورس اختلاف كردهاند ظاهرا تولد او در سال 583 پيش از ميلاد مسيح در جزيره (ساموس )بوده است و بنابراين زمان زرتشت بسيار متاخرتر از عهدهائيست كه نويسندگان پيش از مسيح مخصوصاً شاگردان افلاطون نوشتهاند.

عده اي از مورخين زرتشت را معاصر پادشاهاني معرفي كرده اند كه زمان آن پادشاهان را بخوبي نميدانند از جمله (آكاسياس) شاعر و مورخ يوناني كه در قرن ششم ميلادي ميزيسته زرتشت را معاصر گشتاسب دانسته ولي نميداند اين گشتاسب همان گشتاسب پدر داريوش است با گشتاسب ديگر.


آقاي پورداود در تحقيق عميقي كه در اين باب نمودهاند چنين مرقوم داشتهايد.

« در سنت زرتشتيان زمان پيغمبر ايران در سنوات 660-583 پيش از مسيح دانسته شده است اين سنت در كتاب پهلوي باندك تفاوت از همديگر محفوظ مانده است …… غالبا در سنت زرتشتيان از زمان رسالت زرتشت تا استيلاي اسكندر 300 سال قرارداد شده است. »

در پارهاي از نسخ شاهنامه بيت زير ديده ميشود:

نهم پور زرتشت پيشين بداوي براهيم پيغمبر راستگوي
طبق اين شغر در صورتيكه از فردوسي باشد معلوم ميشود كه فردوسي زرتشت رانهمين فرزند يا نهمين نسل ابراهيم ميداند.


در گرشاب نامه اسدي اين شعر ديده ميشود :


پيمبر براهيم بود آنزمان بدش نام زرتشت از آسمان
اگر شعر فوق از اسدي باشد بعقيده اسدي زردشت همان را هم خليل است.


آقاي ذبيحالله بهروز كه از محققين معاصر هستند كتاب ذيقميتي كه بنام (تقويم و تاريخ درايران)اخيرا منتشر نمودهاند پس از تتبع زياد و تحقيق تاريخي مخصوصا در ايام و تقسيم آن بسال باين نتيجه رسيدهاند كه :

آشور زرتشت در روز دوشنبه فروردين يزدگردي در سال 1768 پيش از ميلاد متولد شده است و پس از آنكه چهل دو سال و 5 روز از عمر او گذشت يعني در سال 1725 قبل از ميلاد شالوده رصدخانه را ريخته ودر سيستان رصدخانه بنا نمود و در 1691 قبل از ميلاد در يازدهم ديماه در سن 27 سالگي فوت نمود و بنابراين در اين تاريخ كه 1953 ميلادي ميباشد 3721 سال از تاريخ ولادت زرتشت ميگذرد.

اختلاف اقوال در تاريخ تولد پيغمبر ايراني بسيار زياد است ولي از مجموع آنها چنين نتيجه گرفته ميشود كه عقيده شاگرادان مكتب افلاطون باينكه زرتشت 6000 سال قبل از افلاطون ميزيسته صحيح نبوده و قدر متهقن آنست كه زرتشت بين قرن هيجدهم قبل از ميلاد (بنحويكه آقاي بهروز تحقيق تاريخي نمودهاند ) و قرن ششم قبل از ميلاد ميزيسته و بقيه اقوال بهيچ نحو قابل اعتماد نبوده و نيست.

[باستان شناس]

زرتشت كي مي زيست؟

برخی از پژوهشگران دربارۀ زمان زرتشت دچار سرگردانی شده‌اند و چون دستشان به جایی بند نشده، از روی پندار و خیال، زمان پیدایش او را پس از موسا گمان کرده‌اند.

اما هنگامی که راه درست برویم و یک رشته گفته‌ها و نوشته‌های استوار باستانی را به یاد آوریم، خواهیم دانست که داوری دربارۀ زمان پیدایش این پیامبر بزرگ آریایی خیلی آسان است و هیچ گونه دشواری و سرگردانی در بر ندارد.


کهن‌ترین نویسندۀ یونانی که از زرتشت نام برده اکزانتوس است. او در سدۀ پنجم پیش از میلاد مسیح می‌زیسته و نویسندگان دیگر از او یاد کرده‌اند.

دیوژنس لرتیوس در سالهای نزدیک به ٢١٠ پس از میلاد مسیح، سخنانی از اکزانتوس یاد کرده و زمان زرتشت را در دو نسخۀ دستنویس، ۶٠٠٠ سال پیش از لشگرکشی خشایارشا به سوی یونان نوشته است. او سخن دیگری هم از هرمودوروس شاگرد افلاتون یاد می‌کند و به گفتۀ او زمان زرتشت را ۵٠٠٠ سال پیش از جنگ ترویا می‌داند.

چنین بر می‌آید که رأی دیوژنس ۶٠٠٠ سال پیش از لشگرکشی خشایارشا به یونان بوده و خواسته است با یادآوری از این شماره‌های هماهنگ، زمان پیغمبر ایران را نشان بدهد.

چون لشگریان خشایارشا که در سارد گرد آمده بودند در بهار سال ۴٨٠ پیش از مسیح به یونان روی آوردند، بنابراین زمان زرتشت به ۶۴٨٠ سال پیش از مسیح می‌رسد.

از سوی دیگر چون گرفتن ترویا و افتادن آن به دست یونانیان در سال ١١٨۴ پیش از مسیح دانسته شده، زمان زرتشت از روی گفتۀ هرمودوروس ۶١٨۴ سال پیش از مسیح می‌شود.


همان گونه که می‌بینیم نتیجۀ این دو گفتار با اندک ناسازگاری، نمودار یک زمان است که نزدیک به ۶۵٠٠ سال پیش از مسیح را نشان می‌دهد. بی‌گمان سرچشمۀ این دو خبر یکی است و این ناسازگاری اندک در برابر روزگاری بس دراز که از ٨۵٠٠ پیش یاد می‌کند، چندان ارزشی ندارد و به پایۀ کار سستی نمی‌رساند.

پلینیوس رومی می‌نویسد اودوکسوس زمان زرتشت را ۶٠٠٠ سال پیش از افلاتون دانسته است.

پلینیوس می‌افزاید:

موسا چند هزار سال پس از زرتشت بوده.

ارستو نیز با اودوکسوس هم‌رأی می‌باشد و باستانی بودن آیین ایرانیان را جلوتر از آیین مصری‌ها می‌داند.

سوئیداس از دو زرتشت نام می‌برد:

یکی دانای پارس و ماد که ۵٠٠٠ سال پیش از جنگ ترویا می‌زیسته و دیگری اخترشناسی بوده در زمان نینوس (شوهر سمیرامیس که در افسانه‌ها از او به نام شهبانوی آسور یاد کرده و شهر بابل را از او دانسته‌اند) .

ولتر فرانسوی زرتشت را به بزرگی ستوده و زمان پیدایش او را برابر رأی پارس‌ها ۶٠٠٠ سال پیش از کوروش بزرگ یاد کرده است. اسپنسر برابر بررسی‌های خود که بر پایۀ ستاره شناسی می‌باشد، زمان زرتشت را ٧١٢٩ سال پیش تخمین زده است.

[باستان شناس]

تولد زرتشت‌ به‌ روايت‌ دكتر فرهنگ‌ مهر




اگر چه‌ محل‌ و تاريخ‌ تولد زرتشت‌، به‌ طور دقيق‌، معلوم‌ نيست‌، به‌ نظر مي‌آيد كه‌ ظهور او بعد از 1380 و پيش‌ از 490 يا 480 پيش‌ از ميلاد بوده‌ است‌.

زيرا از يك‌ سو در صلح‌نامه‌اي‌ كه‌ ميان‌ پادشاه‌ هيتيت‌ ( Hittite ) ها و پادشاه‌ ميتاني‌ ( Mitani ) در سال‌ 1380 پيش‌ از ميلاد بسته‌ شده‌ و لوحه‌ي‌ آن‌ در سال‌ 1907 ميلادي‌ در بوغازكوي‌ كشف‌ شده‌ است‌، هنوز نام‌ خدايان‌ هند و ايران‌، مانند ايندرا ( Indra )، ميترا ( Mitra )، ورونه‌ ( Varuna ) و جز اينها با هم‌ آورده‌ شده‌ است‌ و چون‌ با ظهور زرتشت‌ رواج‌ آيين‌ او، خدايان‌ هند به‌ نام‌ دَئِوَ ( Daحva ) يا خدايان‌ بيگانه‌ ناميده‌ مي‌شوند و اهورمزد خداي‌ يگانه‌ است‌، پس‌ به‌ نظر مي‌آيد كه‌ در تاريخ‌ 1380 پيش‌ از ميلاد يا زرتشت‌ هنوز ظهور نكرده‌ بود و يا آيين‌ او هنوز در غرب‌ ايران‌ رواج‌ نداشته‌ است‌.

از سوي‌ ديگر، در تقويمي‌ كه‌ به‌ خط‌ يوناني‌ نوشته‌ شده‌ و نسخه‌اي‌ از آن‌ در كاپادوس‌( Gappadoce ) آسياي‌ كوچك‌ به‌ دست‌ آمده‌ است‌، نام‌ ماه‌هاي‌ زرتشتي‌، ارديبهشت‌، خرداد... تا اسفند، ثبت‌ شده‌ است‌.

پس‌ در زمان‌ نوشته‌ شدن‌ اين‌ نسخه‌ي‌ تقويم‌، يعني‌ كم‌ يا بيش‌ در 490 يا 480 پيش‌ از ميلاد، آيين‌ زرتشت‌ در مغرب‌ ايران‌ رواج‌ داشته‌ است‌ - يعني‌ زمان‌ ظهور زرتشت‌ پيش‌ از اين‌ تاريخ‌ است‌.

از روي‌ قرينه‌هاي‌ تاريخي‌ نظير اين‌ دو قرينه‌، كه‌ براي‌ نمونه‌ آورده‌ شد، ايران‌شناسان‌، زمان‌ زرتشت‌ را در فاصله‌ هزار تا 600 پيش‌ از ميلاد مي‌گيرند و در همه‌ صورت‌، سخن‌ او كه‌ به‌ نام‌ گاثا ( Gatha ) ها ، يعني‌ سرودها، معروف‌ است‌، از دوران‌ اول‌ تاريخ‌ فلسفه‌ است‌.


سايت ایران برتر انگيزه اي نو