دانشگاه مجازي: آموزش براي همه در همه جا

[آبجی]

دسترسي و تسلط بر تكنولوژي ارتباطات و اطلاعات و بهره‌گيري از آن در امر استراتژيك و مهم آموزش و تربيت نيروي انساني، خود يكي از مؤلفه‌هاي مهم قدرت در عصر حاضر محسوب مي‌شود كه نبايد از آن چشم پوشيد.


دانشگاه مجازي: آموزش براي همه در همه جا
حيات نو - اهدا سلطانعلي‌زاده
پيشرفت روزافزون تكنولوژي وخصوصا تكنولوژي اطلاعات باعث تغييرات بسياري در زمينه آموزش الكترونيكي شده است عواملي چون كاهش هزينه آموزش، سهولت حضور در كلاس‌هاي مجازي، تنوع دروس، زمان انتخاب آن، كاهش هزينه رفت‌وآمد و انعطاف‌پذيري زياد آموزش الكترونيكي در گسترش اين پديده بي‌تأثير نبوده است.

آموزش الكترونيكي در ايران صنعتي نوپا در تكنولوژي آموزشي وآموزش از راه دور است، اما مراكز و مؤسسات آموزشي به ويژه دانشگاه‌ها در تلاش‌اند تا هرچه سريع‌تر الگويي مناسب با ساختار آموزشي و فرهنگي كشور در زمينه آموزش الكترونيكي ارائه كنند. علاوه بر مزيتهايي كه آموزش الكترونيكي ماهيتا از آن برخوردار است، يكي از مهم‌ترين دلايل ضرورت سازماندهي مراكز و مؤسسات آموزش الكترونيكي در ايران، تقاضاي روزافزون آموزش به ويژه آموزش عالي در كشور است كه با توجه به محدوديت منابع و ظرفيت آموزشي در نظام آموزشي فعلي به يك موضوع خاص اجتماعي تبديل شده است.

كارآمد ساختن آموزش الكترونيكي مي‌تواند بخشي از اين مشكلات را مرتفع سازد، لذا با توجه به اهداف تعريف شده براي آموزش وتحصيلات دانشگاهي در ايران، اهميت پرداختن به ساختار مراكز و مؤسسات آموزش الكترونيكي به ويژه دانشگاههاي مجازي در ايران به وضوح روشن مي‌شود. شكي نيست كه سيستم آموزشي سنتي در عصر حاضر نمي‌توانست نياز‌هاي جامعه اطلاعاتي امروز را پاسخ گويد، پس لازم بود اين نظام مستهلك در درون پيكربندي خود دچار دگرديسي شود و فر‌آيند انطباق‌پذيري در راستاي نياز‌هاي جوامع امروز را شاهد باشد.

دانشگاه مجازي، رويايي حقيقي
اما قبل از پرداختن به دانشگاه‌هاي مجازي، بد نيست نگاهي اجمالي به آموزش الكترونيك و مزاياي آن داشته باشيم. اين نوع آموزش كه سابقه‌اي نه چندان طولاني را دارد، فرآيندي از آموزش را در بر مي‌گيرد كه در آن از انواع ابزار و رسانه‌هاي الكترونيكي چون ويدئو، ماهواره، لوح فشرده، اينترنت، شبكه و ... براي آموزش استفاده مي‌شود.

ويژه‌ترين مزيت اين آموزش جدايي استاد از دانشجوست، همينطور فرا مكان و زمان بودن آموزش از طريق اين سيستم از ويژگي‌هاي بارز ديگر اين شيوه آموزشي در قرن 21 است. اما دانشگاه‌هاي مجازي نيز از دل آموزش از راه دور و يا همان آموزش مجازي سر بر‌آوردند، زمان تولد دانشگاه‌هاي مجازي را مي‌توان مقارن با گسترش شبكه اينترنت در جهان دانست. اولين كشوري كه در اين عرصه پيش‌قدم شد كشور آمريكا بود. اما هسته اوليه آن براي انگليسي‌هاست كه آن را به عنوان Open University مطرح كردند، ولي آمريكايي‌ها مانند بسياري از زمينه هاي علمي ديگر عملي‌تر به اين موضوع پرداختند. بودند اولين دوره آموزشي از راه دور دانشگاهي كه در سال 1892 تأسيس شد متكي بر پست بود. در اواسط قرن بيستم برنامه هاي آموزشي متنوعي نيز وجود داشت كه به سمع و نظر مخاطباني كه نمي‌توانستند در كلاس‌هاي متمركز حضور يابند مي‌رسيد.

با توجه به شهرت راديو و تلويزيون، آموزش دهندگان به تكنولوژي جديدي دست يافتند كه به سيستم پستي براي ارائه آموزش متكي نبود و به اين ترتيب مجوز اولين راديوي آموزشي دانشگاهي در سال 1921 صادر شد كه اولين پايه شكل‌گيري آموزش الكترونيكي محسوب مي‌گردد در سال 1960 با تكامل و پيشرفت رسانه‌ها، تكنولوژي آموزش از راه دور نيز دچار تغيير شد و به جاي تكيه بر سيستم پستي بر استفاده تركيبي از ابزار چند رسانه‌اي و مالتي‌مدييا و ساختارهاي اداري براي پشتيباني آموزش از دانشجويان متكي بود، به نحوي كه علاوه بر انگلستان و آمريكا در ساير كشور‌هاي اروپايي و آسيايي مؤسسات آموزش الكترونيكي توسعه يافت.

امروزه كلاس‌هاي مجازي به دليل وجود تكنولوژي‌هاي همگاني چون تلويزيون، راديو و همچنين فناوري‌هاي جديد همچون لپ‌تاپ نوت‌بوك و شبكه‌هاي كامپيوتري رو به افزايش است.

مسلما اختراع تلويزيون و ويدئو بزرگترين تأثير را بر آموزش راه دور داشته است، اما PC ها و اينترنت باعث باز آفريني چهره آموزش شدند و موجبات يادگيري و آموزش دانشجويان را از فواصل دور فراهم كردند.
براي شركت در اين نوع دانشگاه‌ها شما به دو پيش‌نياز اساسي احتياج داريد، يك دستگاه كامپيوتر و مهم‌تر از همه انگيزه لازم براي حضور و موفقت در اين نوع سيستم آموزشي. اما مطلب ارائه شده در اين دانشگاه مانند فضاي آن مجازي نيست، بلكه مواد درسي مورد تدريس براي شما همان است كه در دانشگاه و به شيوه سنتي براي شما تدريس مي‌شد، عمل تدريس از طريق اينترنت و شبكه در مقوله‌اي فراتر از زمان و مكان جاي مي‌گيرد.

آنچه‌ مسلم‌ است‌، دانشگاه‌هاي ‌مجازي‌ محل‌ مناسبي‌ براي‌ ظهور و بروز استعدادها، خلاقيت‌ و نوآوري‌ها خواهند بود همينطور فناوري‌ اطلاعات‌ موجب‌ افزايش‌ كارايي‌ فرايند آموزش‌ مي‌گردد. با رويكردي متفاوت در برخورد با مقوله آموزش از راه دور و پيوست آن دانشگاه‌هاي مجازي در خواهيم يافت كه بروز چنين شكلي از آموزش در قرن 21 آن هم با نگاهي به جامعه اطلاعاتي امري اجتناب‌ناپذير مي‌نمايد. ضرورتي انكار‌ناپذير كه از بطن شبكه جهاني و پيكر‌بندي جامعه اطلاعاتي بيرون مي‌آيد. آموزش از راه دور در كشورمان به جز تجربه كوتاه دانشگاه آزاد قبل از انقلاب و دانشگاه پيام نور مبتني بر استفاده از شيوه ارتباط از راه دور، داراي سابقه طولاني نيست.

در پايان دهه 70 آموزش مجازي در دستور كار دانشگاه تهران قرار گرفت و پروژه‌هايي تحت اين عنوان آغاز شد. در سال 1380 سايت آموزش مجازي دانشگاه تهران با ارائه 9 درس براي دانشجويان روزانه دانشگاه راه‌اندازي شد و از نيم سال اول تحصيلي همان سال، بهره‌برداري از آن آغاز شد.
در همان سال وزارت علوم، تحقيقات و فناوري از تأسيس دانشگاه اينترنتي خبر داد كه تحت نظر آن وزارت ولي به صورت مؤسسه غير انتفاعي نوع اول در سراسر كشور خدمات آموزشي ارائه خواهد داد. به دنبال آن تعدادي از دانشگاه‌ها اعلام كردند كه راه اندازي آموزش الكترونيكي را جزو برنامه‌هاي خود قرار داده‌اند و در حال حاضر تعدادي از آنها دروسي را به صورت تك درس براي دانشجويان حضوري خود ارائه كرده‌اند.

اين نكته در خور توجه است كه بايد با پشتيباني فرهنگي و فرهنگ سازي افراد را قبل از دانشجو شدن با فضاي دانشگاه مجازي آشنا کنيم تا بدنبال پذيرش مسووليت در فرآيند آموزشي باشند. لذا پشتيباني‌هاي فرهنگي نيز در آموزش مجازي ضروري است.

به دنيايي جديد بيانديشيد
اما براستي ضرورت پرداختن به اين موضوع چيست؟
شكي نيست كه در راه رفتن به سمت جامعه اطلاعاتي به ناچار بسياري از زواياي پنهان و آشكار صورت‌بندي جوامعه دستخوش تغييرات ساختاري خواهند شد، مقوله آموزش نيز از اين تغيير در امان نيست، اما اين فقط يك روي سكه است. بايد اين نكته را نيز به خاطر داشت كه جوامع به مروز زمان و به دنبال همين تحولات نياز روز‌افزوني به آموزش و مهارت و همينطور نيروي متخصص خواهند داشت.

اطلاعات ابزار قدرتمندي در دست صاحبان قدرت است كه از طريق آن هژموني خود را به طور خزنده در لايه‌هاي مختلف فرهنگي- اجتماعي جوامعه مي‌گسترانند. نيروي انساني متخصص و كارآمد و همينطور مجهز به اطلاعات روز، سرمايه اصلي و قابل‌ برنامه‌ريزي هر دولتي محسوب مي‌شود. اما اين قضيه لايه‌هاي فرعي ديگري هم دارد، همانطور كه اشاره شد با گسترش جوامع نياز مردم به آموزش افزون مي‌شود، نسلي تازه پا به عرصه مي‌گذارد كه نياز به تربيت، تخصص و آموزش دارد، اما از طرفي توانايي‌هاي دولت‌ها براي تحت پوشش قرار دادن كل اين پتانسيل كافي نخواهد بود. اينجاست كه مشكل اصلي رخ مي‌نمايد، نياز به جا، فضا و مكان، امكانات آموزشي و تسهيلات رفاهي براي پاسخگويي به اين نياز. همزمان با افزايش تقاضا براي تحصيل در دانشگاه بودجه اختصاصي براي اين مسئله افزايش چشمگيري نداشته است.

پس بايد با تخصيص امكانات و اولويت‌ها و همينطور پيش‌بيني ساز‌و‌كار‌هاي جديد به سمتي برويم كه بتوانيم مفهوم سنتي كلاس‌هاي درس را تغيير دهيم.

دسترسي و تسلط بر تكنولوژي ارتباطات و اطلاعات و بهره‌گيري از آن در امر استراتژيك و مهم آموزش و تربيت نيروي انساني، خود يكي از مؤلفه‌هاي مهم قدرت در عصر حاضر محسوب مي‌شود كه نبايد از آن چشم پوشيد. از سوي ديگر، گسترش بي‌وقفه و كم هزينه سيستم آموزشي الكترونيكي در سراسر دنيا ، ضرورت استفاده از اين روش آموزشي را اثبات مي‌كند.

به هر فناوري اطلاعات و ساختار شبكه‌اي وارد زندگي انسان‌ها شده و در لايه‌هاي مختلف زندگي آنها حضور دارد، امروز نيز ساختار آموزش و فرهنگ طوري تغيير پيدا كرده است كه تمامي مردم از سراسر دنيا با هر سن و سال، تفكر، قشر‌بندي سياسي، اجتماعي و فرهنگي مي توانند تحت آموزش قرار بگيرند. اين نيز نيازمند مشاركت و سرمايه گذاري بخش خصوصي و دولتي است و همينطور بايد در اين زمينه فرهنگ‌سازي مناسب و درخور توجهي انجام شود.