قابليت هاى فناورى اطلاعات

[آبجی]

s
iritn:
فناورى اطلاعات (Information Technology) به عنوان يكى از سه فناورى نوين متحول كننده در ساليان اخير است. اين فناورى كاربردها و قابليت هايى دارد كه تا حد زيادى از ديد ما مغفول مانده و يا حداقل شرايط لازم را فراهم نياورده ايم تا از اين قابليت ها بهره گيريم. در گفت و گو با دكتر فريدون قاسم زاده، استاد دانشگاه صنعتى شريف به سطح و ميزان استفاده جامعه ما از اين دستاورد بشرى توجه شده است. گفت و گو با او درپى مى آيد.


فناورى اطلاعات به همراه ساير فناورى هاى نوين درتحول و پيشرفت جهان، نقش مهمى ايفا كرده است. در اين زمينه، فناورى اطلاعات از ابتدا تاكنون چه روندى را تجربه كرده كه هم اينك گفته مى شود، انقلاب اطلاعاتى به وقوع پيوسته است؟
به طور كلى عملكرد سازمان ها اعم از بنگاههاى اقتصادى و دولت ها كه وظايف ملى را به عهده دارند، با دو عنصر اثر بخشى (Effectiveness) و كارايى (Efficiency) ارزيابى مى شود.
اثربخشى به اين معنا است كه يك سازمان به اهداف ازپيش تعيين شده دست يابد.

براى مثال ممكن است هدف يك شركت خودروسازى توليد ??? هزار دستگاه خودرو در سال باشد.
اگر اين شركت به اين سطح از توليد برسد، اثربخشى آن صددرصد است. تحقق آن هدف، شرط لازم است ولى شرط كافى نيست. شرط كافى اين است كه اين شركت بتواند محصولاتش را با قيمت مناسب به بازار عرضه كند.
اگر دراين زمينه هم شركت مذكور موفق عمل كند از كارايى لازم برخوردار است.
جالب است بدانيد تئورى هاى نوين مديريت صرفاً به اين دو عنصر اكتفا نمى كنند.

بنابراين بعد سومى هم مطرح مى شود كه با استفاده از متدولوژى علمى جديدى طراحى شده و به آن كارت امتيازى متوازن يا B.S.C (Balanced Score Card) مى گويند.
اگر ما براى تحقيق و توسعه بودجه اختصاص ندهيم، آموزش و رفاه افراد سازمان را ناديده بگيريم، به دليل كاهش هزينه در كوتاه مدت، كارايى خود را افزايش داده ايم ولى در درازمدت رقبايى كه به آن موارد توجه كرده اند، محصولات جديدى عرضه كرده و محصول ما را منسوخ مى كنند.

از اين رو، امروزه مديران با استفاده از كارت امتيازى متوازن كه در دانشگاه هاروارد توسعه داده شده، سعى مى كنند بين اهداف فردى، گروهى و سازمانى و اهداف كوتاه مدت، ميان مدت و درازمدت سازگارى ايجاد كنند.

در اينجا بايد پرسيد، فناورى اطلاعات چه نقشى دراين ميان دارد.
اولين بار در اواسط قرن بيستم فناورى اطلاعات توسط شركت هاى بزرگى مثل «آى.بى.ام» مطرح شد و توليد نرم افزارهايى كه كارايى سازمان را بالا ببرد در دستور كار قرار داشت.
به همين دليل نرم افزارهايى مانند سيستم انباردارى و سيستم پرداخت حقوق و دستمزد و يا سيستم حسابدارى عرضه شد.
با استفاده از اين نرم افزارها هزينه سازمان كاهش يافته و درنتيجه كارايى آن افزايش مى يافت.
در مرحله دوم حيات فناورى اطلاعات موضوع اثربخشى موردتوجه قرارگرفته و استفاده از اين فناورى براى افزايش احتمال دسترسى به اهداف مطرح مى شود و سيستم هاى اطلاعاتى جديدى مثل سيستم هاى پشتيبانى تصميم (DSS) و سيستم هاى خبره (ES) براى كمك به مديران و تحليلگران ارائه مى شود.
يك پزشك با استفاده از يك سيستم خبره مطمئن مى شود كه درجريان مداواى بيمار موردمهمى از قلم نمى افتد.

در سالهاى آخر قرن بيستم فناورى اطلاعات وارد مرحله سوم عمر خود شده و با ورود سيستم هاى اطلاعاتى استراتژيك، تحولى عظيم به وقوع پيوست.
در اين مقطع، وضعيت به گونه اى شده كه سازمان ها بدون استفاده از اين نوع سيستم ها قادر به رقابت نيستند و درنتيجه بى توجهى به آن، بعضاً دچار اضمحلال مى شوند.

دراجلاس سران كشورهاى جهان كه به ابتكار سازمان ملل و به مناسبت آغاز هزاره سوم برگزارشد، «اعلاميه هزاره» به تصويب رسيد و بر نقش سازنده توسعه و ريشه كنى فقر تأكيد شد.
در سال ???? مجمع عمومى سازمان ملل در اعلاميه اى، خواستار برگزارى اجلاس سران درمورد جامعه اطلاعاتى شد و براستفاده از فناورى اطلاعات در تحقق اهداف يادشده تأكيدكرد.
درعرصه عمومى فناورى اطلاعات چه سيرى را پيمود كه رسيدن به معيارهاى جامعه اطلاعاتى تبديل به دغدغه همه كشورها شد؟
استفاده از محاسن فناورى اطلاعات در گذشته به دليل هزينه بسيار بالاى كامپيوترها عمدتاً مورداستفاده شركت هاى بزرگ و متوسط بود.
پروژه اينترنت هم ابتدا با مقاصد نظامى شروع شده و سپس مورداستفاده دانشگاهها قرارگرفت و در ابتدا هيچگونه مصرف تجارى درنظرنبود.
درآن زمان كسانى قادر به استفاده از اينترنت بودند كه تحصيلات كامپيوترى داشته و اصولاً براى جلوگيرى از فروپاشى شبكه به دليل كمبود عرضه پهناى باند، استفاده از اينترنت در كار تجارى ممنوع بود.
اما وقتى كه «وب» ابداع شد و اينترنت كاربرد عمومى پيداكرد تحول عظيمى به وقوع پيوست. با اين ابداع كه اواسط دهه ???? توسط آقاى تيم برنرز لى (Tim Berners-Lee) صورت گرفت، استفاده از اينترنت به دليل سهولت به تجارت و مدارس و مهدكودك ها سرايت كرد.

اين ورود به عصر جديد را بشدت افزايش دد.
عصرى كه به آن عصر اطلاعاتى يا جامعه اطلاعاتى مى گوييم. قبل ازاختراع آقاى گوتنبرگ هم، تكثير كتاب ازطريق دست نويسى صورت مى گرفت ولى با اختراع صنعت چاپ، ديگر نيازى به تكثير ازطريق دست نويسى نبود.
ما در عصر اطلاعات مى توانيم يك فايل الكترونيكى از محتواى موردنظر درست كنيم و ميليون ها نفر از آن در آن واحد استفاده كنند، بدون اينكه نيازى به تكثير داشته باشيم و يا با قطع درختان به محيط زيست صدمه واردكنيم. ما وارد عصرى شده ايم كه هركسى از هرجايى، در هر زمانى مى تواند اكثر كارهايى را كه قبلاً بايد در عالم فيزيكى با دشوارى انجام دهد در عالم مجازى به سهولت همان كار را انجام دهد.
اين تغيير ناگهانى و درواقع يك انقلاب در زندگى بشر است. زيرا به سرعت، شكل زندگى بشر را تغيير داده است.
در جامعه اطلاعاتى، ما مى توانيم وقتى درخانه مان هستيم ازطريق اينترنت از حساب خودمان در بانك پولى برداريم، قبض آب و برق و تلفن خود را پرداخت كنيم و نيازى به مراجعه به بانك نداشته باشيم. حتى مى توانيم در هر ساعت از شبانه روز و حتى روزهاى تعطيل اقدام به دريافت خدمات از دولت ازجمله اخذ ويزا كنيم و يا در هر زمان كه بخواهيم از بازار بورس، سهام دلخواه را بخريم.
در سال ???? دركل جهان فقط چندهزار سايت وجودداشت و كلمه تجارت الكترونيكى - E _Commerce)) به مفهوم امروزى آن ابداع نشده بود.
اصطلاح تجارت الكترونيكى امروزه به اين دليل رايج شده كه اينترنت تجارت از اين طريق را دراختيار عموم مردم قرارداده است.
اصطلاح دولت الكترونيكى ( E _Government) حدوداً در سال ???? ابداع شد.
برخى از كشورهاى توسعه نيافته تصور مى كردند دولت الكترونيكى دولت آلترناتيوى است كه بايد با آن مقابله كنند اما بعدها فهميدند دولت الكترونيكى به مفهوم ارائه اطلاعات و خدمات به مردم ازطريق فناورى اطلاعات است. كشورهايى كه زمينه فرهنگى، فنى و زيرساختى لازم را به وجود آورده بودند به سرعت پيشرفت كردند ولى متأسفانه اين اتفاق در بسيارى ازكشورها همچون كشور ما رخ ندد.

به اعتقاد من اگر مى توانستيم با امكانات موجود به اندازه صد واحد پيشرفت كنيم، امروز كمتر از ?? واحد پيشرفت كرده ايم و درنتيجه هرچند در بعد زيرساخت ها ضعف هاى جدى وجوددارد ولى عدم پيشرفت ما بيشتر به مسائل مديريتى برمى گردد تا زيرساخت ها.
مسأله مهم ديگر درخصوص اينترنت اين است كه امروزه در كشورهاى توسعه يافته موضوع شكاف ديجيتالى پيش آمده است. زيرا كسانى كه دسترسى به اينترنت دارند، بيشتر از آن سود برده اند و درنتيجه فاصله بين فقير و غنى افزايش پيداكرده است.
هيچ كشورى مايل نيست فاصله فقير و غنى زياد بشود چون اين معضل باعث بى ثباتى حكومت مى شود.
براين اساس كشورهاى توسعه يافته تدابيرى انديشيدند تا فقرا و اقشار كم درآمد نيز بتوانند به اينترنت دسترسى پيدا كنند.
در دهه گذشته عرصه جهانى و بين المللى هم شكاف ديجيتالى ميان كشورهاى مختلف تشخيص داده شد.
اين شكاف ديجيتالى موضوع بسيارى از سمينارها و كنفرانس ها در سراسر جهان شد.
ماحصل اين مباحث اين بود همانطور كه شكاف بين فقير و غنى عامل بى ثباتى حكومت ها و كشورها مى شود، به همين ترتيب، شكاف بين كشورهاى فقير و غنى در جهان باعث بى ثباتى در عرصه جهانى مى شود و بايد براى رفع آن تدابيرى اتخاذ شود.
به مصلحت نظام بين المللى هم نيست كه يك كشور، بسيار فقير و كشورى ديگر بسيار غنى باشد.

زيرا اگر افراد به شدت فقير شوند ممكن است سعى كنند از طريقى به ديگران ضربه بزنند.
به همين دليل خيرخواهى براى فقرا به نفع كشورهاى غنى هم خواهد بود.

به هر حال اغنيا مى خواهند زندگى با ثباتى داشته باشند.
در نتيجه سازمان ملل هم به عنوان يك نهاد بين المللى تلاش كرد با تخصيص بودجه هاى مختلف به كمك كشورهاى توسعه نيافته بشتابد و آنها را تحت پوشش قرار دهد.

ما در كشورمان در اين زمينه كارهاى محدودى انجام داده ايم ولى در سطح كشور برنامه اى جدى و منسجم براى اينكه فقرا به اينترنت دسترسى پيدا كنند و شكاف ديجيتالى در كشور شكل نگيرد نداشته ايم. در چند سال گذشته هم كه طرح توسعه كاربرى فناورى ارتباطات و اطلاعات (تكفا) به اجرا درآمد، چنين اتفاقى نيفتاد و حتى هدفگذارى مشخصى نيز در اين طرح براى كاهش شكاف ديجيتالى در كشور انجام نشده بود.

از آن پس در اسناد سازمان ملل از فناورى اطلاعات به عنوان ابزارى براى ساختن دنيايى صلح آميز، عادلانه تر و بهتر ياد شده است. به اعتقاد شما اين فناورى به چه شكل مى تواند در توسعه و فقر زدايى مؤثر باشد؟
با توجه به اينكه يكى از عوامل مؤثر بر فقرزدايى ايجاد اشتغال است، در چنين وضعيتى اين سؤال مطرح مى شود كه آيا فناورى اطلاعات، اشتغال زا است يا اشتغال زدا! براى پاسخ دادن به اين سؤال بايد تحولات مشابه در انقلاب صنعتى را بررسى كنيم. در عصر صنعتى وقتى بيل مكانيكى درست شد، آيا ساخت آن اشتغال زدا بود و يا اينكه اشتغال ايجاد كرد.
تا وقتى كه بيل مكانيكى نبود امكان داشت دهها كارگر محدوده اى از زمين را ظرف يك روز حفر كنند و غذاى بخور و نميرى براى خانواده شان تهيه كنند.

اما با اختراع بيل مكانيكى، نيازى به آن همه كارگر نداشتيم. در آن وقت نياز به يك راننده بيل مكانيكى پيدا كرديم. بنابراين يك شغل ايجاد كرديم و دهها شغل را از بين برديم. با ساده نگرى مى توان گفت بيل مكانيكى اشتغال زدا است و نبايد آن را درست كنيم.تا كارگران از نان خوردن نيفتند.
اما آدمها عاقل تر از اين بودند كه دچار چنين اشتباهى شوند.
چون ساختن بيل مكانيكى فرصت هاى جديدى را ايجاد مى كند.
اگر ديروز به كارگر بيل زن نياز بود، امروز به راننده بيل مكانيكى و لودور نياز است و به كسانى نياز داريم كه در خط توليد و پشتيبانى و تعميرات چنين ماشين آلاتى كار بكنند و در ضمن از معرفت و دانش انسانى بالاترى برخوردار باشند.
كار حفارى را يك ماشين مى تواند انجام دهد و ما هم بايد بپذيريم كه شأن و منزلت انسانى در بيل زدن نيست.
پس تا اين مرحله اين فناورى اشتغال زدا است و اشتغال هاى كاذب و غيرلازم را از بين مى برد.
در عوض در جامعه اطلاعاتى نيازمند تخصص هاى جديد هستيم. راه اندازى يك وب سايت نيازمند انواع و اقسام تخصص هاى مرتبط با فناورى اطلاعات است. بنابراين برايند كار مثبت است و شغل هاى كم ارزش تر را از بين مى برد و در عوض نياز به شغل هاى ارزشمند ايجاد مى شود.
در جامعه جديد شغل هايى كه هوش و ذكاوت انسانى لازم دارند بيشتر مورد نياز هستند.
نمونه عملى اشتغال زدايى جدى ايجاد شده كشورهاى هند، ايرلند، ايالات متحده، كانادا و امارات متحده عربى هستند.
در اين كشورها توسعه فناورى اطلاعات علاوه بر درآمدزايى بالا موجب ايجاد اشتغال زياد شده است.