دایرة المعارف گیاهان دارویی و معطر کوهستان

[*FATIMA*]

گل آروانه

گیاهی علفی یکساله یا دو ساله به ارتفاع حدود 30 -40 سانتیمتر ، گل ها به رنگ صورتی ، یاسی ، زرد یا مخلوط از رنگ های صورتی یاسی و زرد و قهوه ای است . گل ها به صورت جدا از هم و تقریباً شبیه گل محمدی می باشد و برگ ها ریز و چسبیده و به هم زیر گل ها در شاخه وجود دارد . این گیاه غالباً به حال خودرو در مزارع و دامنه کوهپایه ها می روید .

قسمت مورد استفاده : گل های خشک شده گیاه است

موارد استفاده : گل آروانه در طب سنتی به عنوان اشتها آور ، تب بر ، مقوی ، ضد سرفه ، خلط آور می باشد و همچنین برای ناراحتی اعصاب ، سرماخوردگی ، گلودرد ، کوفتگی مورد استفاده قرار می گیرد . مقدار مصرف روزانه 2-3 گرم از گل های گل آروانه را در آب جوش دم کرده و در روز 2 لیوان توصیه می شود .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

گل آفاق

گیاه گل آفاق علفی یک یا دو ساله ، ارتفاع آن حدود 40 تا 60 سانتیمتر است . گل ها به رنگ کرم روشن و یاسی رنگ یا مخلوط از دو رنگ می باشد . گل ها به صورت جدا از هم و ریز و داخل گل ها دانه های سیاه رنگ وجود دارد و پایین گل ها برگ های ریزی وجود دارد . این گیاه غالباً به حالت خودرو در مزارع و دامنه کوهپایه ها می روید .

قسمت مورد استفاده : گل های خشک شده گیاه است

موارد استفاده : گل آفاق در طب سنتی به عنوان اشتها آور ، تب بر ، ضد سرفه ، خلط آور ، گرفتگی صدا می باشد و همچنین در ناراحتی قاعدگی و برونشیت ها و سرماخوردگی و گلودرد مورد استفاده قرار می گیرد . مقدار مصرف روزانه 2-3 گرم از گل خشک شده را در آب جوش دم کرده و روزی 2 بار توصیه می شود .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

گل رنگ

گل رنگ ، ساقه ای به ارتفاع 30 تا 60 متر و برگ هایی دندانه دار با دندانه های منتهی به یک خار نازک و نوک تیز دارد . دندانه های درشت و زیبای آن به وضع منفرد و در انتهای ساقه یا انشعابات آن ظاهر می گرداند ، محصور در براکته هایی با ظاهر برگ مانند اند . گل های درون براکته های آن عموماً یکسان ، هرمافردایت و به رنگ زرد مایل به قرمزند .

تاریخچه : گل رنگ گیاهی است از تیره کاسنی که منشاء اولیه آن در عربستان بوده از آنجا به نواحی دیگر انتقال یافته است . گل رنگ ، از گیاهان مفیدی است که استفاده های مختلف از آن به عمل می آید . روغن گیاهی میوه گیاه ( به غلط دانه خوانده می شود ) ، پس از تصفیه قابل خوردن است . گل های گل رنگ دارای ماده رنگی زرد و ماده دیگری به رنگ قرمز می باشد . در ایران غالباً از گل رنگ جهت رنگین ساختن مواد غذایی ، سوهان و ... استفاده می شود و حتی به جای زعفران ، از آن استفاده می گردد .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

گل سرخ

گل سرخ بوته ای است که از شرق نشأت گرفته و بلندی آن به یک متر و نیم می رسد . در زمین های آهکی ، در حاشیه جنگل ها و در کنار راه ها و پرچین ها و چمنزارهای خشک بخ صورت خودرو می روید و صد البته در باغچه ها هم کاشته می شود . ساقه اش باریک است و ساقه های جوانش دارای خارهای ریز و فراوان است ، ولی ساقه های پیرتر خار ندارند . برگ هایش غالباً دارای پنج برگچه ماندگار و دندانه دار و سبز تیره در رو و کدر در زیر است . گل هایش درشت و معمولاً منفردو به رنگ سرخ مایل به ارغوانی است . گل های باغچه ها پرپرند . گل در اواخر بهار تا اواسط تابستان باز می شود .

قسمت های مورد استفاده : گلبرگ های جدا شده از قسمتی از آن ها را به گلجام متصل می کند ، در صورتی که پیش از گل آوری کامل چیده شده باشند

ترکیبات : قند ، تانن ، اسید گالیک ، مواد فلاونوئیدی ، اسانس ، مواد مقوی ، مواد پکتینی ، ویتامین سی و ماده ی رنگی

خواص : مقوی عمومی ، شیرآور ، شاداب کننده ، آرام بخش

موارد استفاده : عفونت های گلو ، عفونت های چشم . از قرن ها پیش ، دم کرده و شربت آن چه برای درمان کم خونی ، خستگی مفرط ، بیماری های ناشی از ضعف و چه برای درمان ترشح خلط و بلغم ، عفونت های مجاری تنفسی و همچنین برای آرامش التهابات روده ای و اسهال به کار می رفته است . عسل آمیخته به گل سرخ از دیرباز به عنوان داروی آنژین به کار می رفته است و گل سرخ را در استعمال خارجی به صورت لوسیون برای درمان زخم ها به کار می برند . بدون گل سرخ صنعت عطر سازی هرگز نمی توانست به مرحله ی کنونی خود برسد .

تاریخچه : بنا به گفته برخی از مؤلفین پس از جنگ های صلیبی گل سرخ به اروپا راه یافت . گل سرخ مظهر محبت است و بیشتر به خاطر زیبایی و عطرش کاشته می شود تا خواص دارویی اش و از دوران باستان آن را ستوده اند حکمای یونان مصارف فراوانی برای آن ذکر می کردند و در طب شرق جایگاه خاصی داشت .

طرق مصرف :

استعمال داخلی
دم کرده یا جوشانده = یک مشت گلبرگ خشک را در یک لیتر آب جوش بریزید برای تسهیل هاضمه یک فنجان پس از غذا بنوشید
شربت = 30 تا 40 گرم گلبرگ خشک را به مدت یک روز در یک ظرف کوچک آب جوش دم کنید صاف کنید و 50 گرم شکر به آن بیفزایید و دوباره بپزید تا مایع غلیظی فراهم شود به عنوان آرام بخش پیش از هر وعده غذا یک قاشق غذاخوری بنوشید

استعمال خارجی
عسل گل سرخ = 60 گرم گلبرگ گل سرخ را به مدت یک روز در یک ظرف کوچک آب جوش دم کنید صاف کنید و 100 گرم عسل به آن بیفزایید . روی آتش ملایم بگذارید تا مایع غلیظی به دست آید مدتی بگذارید بماند . برای مراقبت از دهان و لثه و نیز برای درمان آنژین به کار می رود
سرکه گل سرخ = در یک لیتر سرکه جوشان دو مشت گلبرگ را به مدت دو روز بخوابانید صاف کنید و به صورت کمپرس روی سوختگی و موضع گزش حشرات قرار دهید . این سرکه را همچنین می توان در استعمال داخلی برای عفونت های گلو به مقدار دو قاشق چای خوری در یک لیوان آب مصرف کنید

موارد مصرف زیبایی
گلاب مایع مقوی قابضی است که می تواند به عنوان پاک کننده ( شیر پاک کن ) و یا به عنوان لوسیون روی پوست گردن و صورت به کار می رود با دم کردن چهار یا پنج مشت گلبرگ خشک شده ی گل سرخ در یک لیتر آب جوش به مدت نیم ساعت می توان لوسیونی فراهم آورد . پس از صاف کردن ، این محلول را می توانید به صورت کمپرس ولرم روی پوست صورت بگذارید . می توانید آن را به مدت 3 تا 4 روز در یخچال نگهداری کنید .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

گل گاوزبان

این گیاه که زادگاهش احتمالاً روسیه است گیاهی است یکساله و بسیار فراوان که در اطراف جاده ها ، و در زمین های بایر و گاهی هم در اطراف اماکن مسکونی می روید .بلندی ساقه ی ضخیم و محکمش به 40 تا 50 سانتیمتر می رسد . برگها متناوب و در تماس با پوست زبرند ، برگ های زیرین درشت و بیضوی و دارای دمبرگند . گل های ستاره شکل آن آبی خوشرنگ و به ندرت سفید یا صورتی است . سرتاسر گیاه پرزهای سخت دارد . گل دادن از اوایل بهار تا اواخر تابستان ادامه دارد .

قسمت های مورد استفاده : برگها و ساقه های گلدار

ترکیب : لعاب ( به مقدار قابل توجه ) ، صمغ ، ساپونتین ، نیترات پتاسیم ، تانن ، آلانتویین

تاریخچه : اعراب آن را ابولعرق یا بوعرق می نامیدند که به خاطر خاصیت تعرق آوری گل گاوزبان است . در قرون وسطی آن را با نام لاتین Borrago یا صاف کننده خون می خواندند . در قرن شانزدهم، خواص تقویت قلب به آن نسبت داده می شد .

موارد مصرف : التهابات مجاری تنفسی ، دردهای رماتیسمی ، سوختگی ، عرق آور ، ادرار اور ، آرام بخش ، ضد سرفه ، صاف کننده خون ، ملین

استعمال داخلی
جوشانده = 30 تا 40 گرم گل یا برگ را در یک لیتر آب جوش بریزید چند دقیقه بگذارید تا بجوشد ، برای درمان زکام ، سینه پهلو و سرماخوردگی ، جوشانده ی گل گاوزبان کاملاً مؤثر است . دو فنجان داغ از این جوشانده را بین غذاها و یک فنجان را پیش از خواب بنوشید در صورت التهاب ریوی به عنوان معرق ، اثربخش است . به عنوان آرام بخش و ادرار آور 25 گرم آب گیاه را در یک لیوان شیر بریزید و روزی 2 بار بنوشید

استعمال خارجی
مرهم = برگ های تازه ی گل گاوزبان را له کنید و در پارچه ی لطیف و نمناکی بگذارید و روی کورک و دمل قرار دهید . در مقدار بسیار کمی آب چند برگ خشک را بپزید آنها را در تنظیفی قرار دهید . برگ گل گاوزبان در این حالت ، در صورت دردهای رماتیسمی و نقرسی نتیجه ی مطلوبی می دهد .

موارد مصرف در زیبایی
برای پوست های خشک و شکننده ، می توان به طریق زیر لوسیون مؤثری آماده ساخت . حدود ربع ساعت 20 گرم گل گاوزبان را در نیم لیتر آب جوش بجوشانیذ ، این محلول را می توان مستقیماً به صورت لوسیون پوست به کار برد ، یا ترجیحاً به صورت کمپرس ولرم به مدت ده دقیقه نگه داشت . از این لوسیون می توان مجدداً به مدت دو یا سه روز استفاده کرد ، به شرط آنکه در یخچال نگهداری شود .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

گل گندم بنفش

گندم که نام دیگر آن بنگ است ، گیاهی است علفی که معمولاً در تابستان در مزارع دیده می شود . ساقه اش راست و ناصاف و زبر است و می تواند به 70 سانتیمتر برسد . برگ های خطی اش به صورت متناوب می روید و رنگشان سبز مایل به خاکستری است و اندکی کرکدارند . گلهایش آبی ( ندرتاً صورتی یا سفید ) و به صورت کلاپرک در نوک ساقه جمع می شوند .

ترکیب : گلوکورید ، مواد پکتینی ، عصاره تلخ ، مواد رنگی

موارد مصرف : ورم ملتحمه ، جوش پلک ، سرفه ، ضد التهاب ، قابض

طرق مصرف :

استعمال خارجی
شست و شوی چشم = 80 گرم گل این گیاه را در یک لیتر آب جوش بریزید . از صافی بگذرانید . برای درمان التهابات چشمی ، از این مایع به صورت کمپرس ولرم روی پلک ها استفاده کنید .

موارد مصرف زیبایی
زمانی گل گندم را برای حفاظت از موها به کار می بردند . امروزه این گیاه در ترکیب لوسیون های ضد ریزش مو به کار می رود . دم کرده ای که از 25 گرم گلبرگ در نیم لیتر آب جوش به دست آمده باشد ، به صورت کمپرس ولرم روی پوست صورت ، تأثیر آرام بخش و نرم کننده ای دارد . ضمناً به صورت مؤثری از پیدایش چین و چروک جلوگیری می کند

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

گل گندم زرد

گل گندم زرد گیاهی به ارتفاع 30 - 60 سانتیمتر و با ساقه ای منشعب و بالدار و شاخه هایی سخت ، محکم و پوشیده از کرک است . برگ های پایینی آن دارای پهنکی با تقسیمات متعدد ، نامنظم ، دراز پهن و منتهی به یک قطعه بزرگ با ظاهری بیضوی ، سه گوش در انتها و برگ های بالایی باریک و بدون تقسیم هستند . گل های لوله ای واقع در انولوکری مرکب از براکته های منتهی به خار باری و دراز تشکیل یافته اند . میوه گل گندم زرد ، فندقه ، واژ تخم مرغی و سیاه است . موسم گل دهی در ماه های اردیبهشت و خرداد می باشد .

قسمت مورد استفاده : ریشه و اندام های هوایی

موارد استفاده : موارد استفاده دارویی آن همانند گل گندم بنفش است . برای ریشه آن اثر تقویت کنندگی معده را قائل هستند . این گیاه همانند سبزی قابل خوردن است .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

دانه گندم

گندم گیاهی است علفی یکساله که در غالب نقاط منطقه معتدله کره زمین می روید . ارتفاعش به طور متوسط به یک متر تا یک متر و بیست سانتیمتر می رسد . چندین گونه گندم وجود دارد . ساقه گیاه مستقیم ، میان تهی و باریک است . برگ ها به صورت متناوب می رویند ، بلند و غلافدارند و در انتها دارای دو دندانه می شوند . گل گیاه سبز است و در اصل مرکب است از دو فلس و سه پرچم . گل گندم دارای گل آذین سنبله است و مرکب از گل های کوچک و نوک تیز و فشرده .

تاریخچه : کاشت گندم به زمان های بسیار دور می رسد ، چون آن در دوران های ماقبل عصر حجر هم پیدا شده است . گندم در اصل گیاهی است سخاوتمند که عناصر گوناگونش هر روز مورد استفاده قرار می گیرند . نان ، این غذای مقوی در بسیاری از خانه ها غذای اصلی است . جوانه گندم به خاطر سرشار بودن از نظر ویتامین ها و املاح معدنی ، برای تعادل ارگانیسم کودکان و سالمندان و یا اشخاص بی بنیه ، نظیر ندارد

ترکیب : میوه ، مواد ازته ، نشاسته ، چربی ، جوانه ، روغن ، مواد پروتئینی ، قند ، ویتامین D.P.E.B

موارد مصرف : لک و پیس ، تحریکات مچاری گوارشی ، کم خونی ، خستگی جسمی و ذهنی

طرق مصرف :

استعمال داخلی
جوشانده = 10 تا 12 گرم نشاسته گندم را در یک لیتر آب بجوشانید . برای مداوای التهاب مجاری گوارشی ، یک فنجان جوشانده نشاسته را پس از هر وعده غذا بنوشید
گرد = دانه های گندم را در آسیابی بکوبید . برای تقویت کودکان کم بنیه و قوت سالمندان ، پیش از هر غذای اصلی ، یک قاشق چایخوری از این گرد را در شیر حل کنید و بخورانید

استعمال داخلی
مرهم = آرد گندم را تا مرحله خمیر شدن در آب حل کنید . برای درمان سوختگی و دمل فوق العاده مؤثر است . چندین بار مرهم را تجدید کنید

موارد مصرف زیبایی
ده گرم عسل را در 50 گرم شیر بریزید و ضمن گرم کردن به هم بزنید . سپس چهار تا پتج قاشق آرد مرغوب به آن اضافه کنید . این مخلوط را روی پوست صورت بمالید و بگذارید به مدت 10 دقیقه بماند

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

گلپر

قسمت مورد استفاده : گلپر از برگ ها و جوانه ها و غنچه های ناشکفته و دانه های آن استفاده می کنند

موارد استفاده : خاصیت میوه گلپر این است که ضد تشنج و درد است و برگ آن هضم کننده و آرام کننده است

مقدار مصرف : از میوه یا برگ قاشق سوپ خوری در یک فنجان آب جوش است که باید ده دقیقه دم بکشد و هر روز سه فنجان از آن را بین غذا مصرف می کنند . در ایران میوه گلپر را کوبیده با اغذیه به عنوان بادشکن مصرف می کنند و برگ آن را هم ترشی می اندازند .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

لبدسی جنوبی

این گیاه در پایه چوبی و پوشیده از کرک های بلند سفید می باشد . ساقه آن متعدد ، خیزان ، چهارگوش ، با میان گره های پائینی به طول 15 میلیمتر و بالایی کوتاه می باشد که پوشیده از کرک های نرم ( بخصوص در زیر برگ ها ) است . برگ ها چمچمه ای و کنجی ، در قاعده باریک ، گل ها صورتی یا صورتی طلایی رنگ محوری ، منفرد متقابل با برگ ها ، دارای دمگلی کوتاه یا فاقد آن ، کاسه ها ، قیفی شکل ، باریک و پرچم ها ، کمی خارج شده از جام گل هستند . موسم گلدهی آن در اسفند و اردیبهشت ماه می باشد.

قسمت های مورد استفاده : برگ

موارد استفاده : از این گیاه جهت درمان سرطان استفاده می شود .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی