دایرة المعارف گیاهان دارویی و معطر کوهستان

[*FATIMA*]

شاهتره

قسمت قابل استفاده : برگ های گیاه

موارد استفاده : ملین و مقوی ، صفرا بر ، تصفیه کننده ی خون ، برطرف کننده ی اختلالات قاعدگی ، درمان یرقان

مقدار خوراک : 28 گرم در نیم لیتر آب داغ دم کرده و یک استکان هر سه ساعت یکبار مصرف می کنند .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

شبدر

دارای ساقه ای متعدد ، کوتاه و کم و بیش ضخیم است . برگ های آن متقابل ، کوچک ، نقریباً گوشتی ، تخم مرغی ، نیزه ای ، کامل و در انتها غیر تیز هستند . گل های این گیاه به رنگ سفید یا صورتی ، کوچک ، بدون گلبرگ ، محوری و به صورت خوشه های برگدار و کاسه های تخم مرغی هستند . موسم گل دهی در ماه های اردیبهشت و خرداد است .

موارد استفاده : آرام بخش ، مسکن اعصاب ، خواب آور و برطرف کننده تورم پوست است .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

شقایق شاخدار زرد

شقایق شاخدار زرد گیاهی به ارتفاع 20-90 سانتیمتر و ساقه ای منشعب ، پرشاخه و کمی پوشیده از کرک است . برگ های آن ضخیم بوده و برگ های پایینی ، کرکدار ، دم برگدار ، دارای بریدگی های کم عمق شانه ای ، نامنظم و دندانه دار و برگ های بالایی ، ساقه آغوش و دندانه های بزرگ هستند . گل های این گیاه منفرد ، به رنگ سبز ، کم و بیش کرکدار و واقع در انتهای شاخه گل دهنده می باشند . میوه آن کپسول ، بسیار بلند ، خمیده و کمانی و دارای برجستگی های غده ای یا صاف است . موسم گلدهی در ماه های اردیبهشت و تیر است .

قسمت های مورد استفاده : دانه ، برگ

موارد استفاده : دانه های آن ملین ، مسهل ، معرق ، آرام بخش و مسکن بوده و از آن به صورت ضماد جهت ناراحتی های پوستی و معالجه زگیل استفاده می شود . از دانه آن روغن زرد رنگی بدست می آید که خوراکی می باشد . سابقاً از آن برای مصارف روشنایی استفاده می شده است .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

شنبلیله

شنبلیله گیاهی است علفی و یکساله که از روزگار باستان شناخته شده و به خاطر خواص دارویی اش کاشته می شود . ساقه این گیاه صاف و مستقیم است و می تواند به 40-60 سانتیمتر برسد .

برگ هایش متناوب و مرکب است و از سه برگچه بیضوی و دندانه دار تشکیل می شود . دارای دمبرگ بلند و در انتها دارای گوشواره است . گل هایش سفید مایل به زرد ، درشت ، گاهی دوگانه است . گل در اوایل بهار تا اواسط تابستان باز می شود . میوه اش غلاف ویژه ای است حاوی چند دانه سخت و بیضوی .

قسمت های مورد استفاده : دانه ها ، سرشاخه های گلدار

ترکیب : لیستین ، مواد چرب ، کولین ، تریگونلین ، ساپونین ، تانن ، مواد صمغی ، دیاستاز ، روغن حاوی اسانس ، لعاب

خواص : ضد راشیتیسم ، ضد کم خونی ، ضد بیماری قند ، نرم کننده ، ملین

موارد مصرف : التهاب روده ، گلودرد ، برفک ، کم خونی ، عفونت مجاری تنفسی

تاریخچه : شنبلیله را در روزگار باستان می شناخته اند . مصریان آن را در قربان گاه های خود برای ستایش خدایان خود به کار می بردند . یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی شناخته شده به شمار می رود .

در برخی نقاط ، دامداران به خوبی به قدرت فربه کنندگی شنبلیله آگاهی دارند و پیش از فروش دام در بازار در علوفه آنها شنبلیله می افزایند . در شرق دور ، زنان که همواره در پی اضافه وزن بودند به خواص شنبلیله واقف بودند .

طرق استفاده : به خاطر خاصیت نرم کنندگی و خلط آور بودن دانه آن ، در عفونت های مجاری تنفسی ، به عنوان مقوی سینه بسیار سودمند است .

قابل ذکر است که طعم ناخوشایند ریشه و تخم شنبلیله را می توان با مربا ، لیمو و پرتقال از میان برد .

مرهم = به گرد تخم شنبلیله اندک اندک آب گرم اضافه کنید . خمیر را روی کورک ، درد ناخن و مواضعی که دچار بیماری رماتیسمی اند بگذارید .

کمپرس = در صورت ابتلا به ورم چشم یا آماس پلک ، یا برای پاک کردن زخم ، از جوشانده شنبلیله استفاده کنید .

غرغره = برای درمان گلودرد و ورم لوزه ، جوشانده را غرغره کنید .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

عروسک پشت پرده

نام لاتین این گیاه از کلمه ی عربی الکاکنج گرفته است . خود این کلمه از نام یونانی آمده که به معنای ( عشق در قفس ) است . به علاوه اقوام لاتین هم نام دیگری به این گیاه داده اند که به معنای مانه است . این نامگذاری از شکل گل ناشی می شود . میوه عروسک پشت پرده به خاطر خاصیت ادرار آوری اش مصرف می شود .

قسمت های مورد استفاده : میوه ، سرتاسر گیاه

ترکیب : ماده قرمز رنگی ، اسیدسیتریک ، قند ، آلکالوبیدها ، ویتامین C

موارد مصرف : سنگ کلیه و مثانه ، تورم مجاری ادرار ، انسداد کلیه ها و کبد

طرق مصرف :

استعمال داخلی

دم کرده = 20-30 گرم میوه عروسک پشت پرده را در یک لیتر آب جوش بریزید و بگذارید دم بکشد برای درمان تورم مجاری ادراری ، سنگ و انسداد کلیه و کبد سودمند است . روزانه 2 تا 3 فنجان از این دم کرده بنوشید

جوشانده = 40-50 گرم میوه عروسک پشت پرده را در یک لیتر آب بجوشانید . از صافی بگذرانید و شکر به آن اضافه کنید . جوشانده عروسک پشت پرده ادرار آور و صاف کننده ی خون است 2 تا 3 فنجان بنوشید . بار اول را صبح ها ناشتا مصرف کنید .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

شنگ

نام دیگر آن قندرون یا ریش بز خالدار است

خاصیت درمانی : رفع انواع خاصیت های پوستی و اگزما ، ضد یبوست ، تقویت لثه ، رفع عفونت لثه

قسمت های مورد استفاده : تمام قسمت های گیاه

طرق مصرف : مردم استان چهارمحال و بختیاری شنگ را کاملاً شسته و آن را خرد کرده و همراه با ماست استفاده می کنند و یا اینکه شنگ را خرد کرده و با آن آش درست می کنند . از ضمغ ریشه ی شنگ آدامسی تهیه می شود که در تقویت لثه ها و رفع عفونت لثه مؤثر است .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

شوید

گیاهی است علفی ، یکساله و معطر از تیره چتریان ، به ارتفاع حدود 120-40 سانتیمتر ، ساقه آن گرد و نسبتاً تو خالی ، برگ ها باریک و متناوب ، گل ها کوچک زرد رنگ و میوه اش بیضوی شکل به طول و عرض 3-4 میلیمتر و ریشه آن راست و مخروطی سفید رنگ است . این گیاه به صورت خودرو و نیمه خودرو رشد می کند و به عنوان یکی از سبزیجات خوراکی نیز کاشته می شود .

قسمت مورد استفاده : برگ ، دانه ، میوه ، عرق و سرشاخه های گلدار

ترکیبات شیمیایی : اسانس ( حاوی کاروون ، دی هیدروکاروون ، لیمونن ، فلاندرن ، آنتول ، تری ترپن ، آلفافلاندرن ) ، تانن ، مواد رزینی ، قلاوونوئید ، گزانتول

موارد استفاده : شوید در طب سنتی گیاهی است گرم و خشک و به عنوان مدّر ، محرک ترشح شیر ، و تری گلیسرید ، قاعده آور ، پایین آورنده چربی خون ( به خصوص نوع LDL ) و نیز به درد درمان زخم معده ، بادشکن ، ضد اسپاسم و درمان سکسکه و استفراغ های کودکان به کار می رود . شوید در صنعت کنسرو سازی و تهیه خیارشور و ادویه و سرکه نیز مورد استفاده است .

مقدار مصرف : دم کرده 4-20 گرم دانه شوید در یک لیتر آب جوش روزانه 2-3 فنجان بعد از غذا مورد استفاده است و عرق آن مخلوط با نصف لیوان آب روزانه مصرف می شود . در استعمال خارجی جوشانده 100-50 گرم برگ و سرشاخه گلدار آن جهت تهیه لوسیون به کار می رود

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

شیرین بیان

خاصیت درمانی : ضد عطش ، ادرار آور ، نرم کننده سینه و خلط آور ، ضد التهاب شده ، قاعده آور ، تقویت کننده اعصاب ، ضد آسم ، زخم معده

قسمت مورد استفاده : ریشه گیاه

طرق مصرف : 2 قاشق از پودر شیرین بیان و یا یک تکه کوچک از ریشه شیرین بیان را در آب جوش حل کرده و هر گاه خواستید میل کنید

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

گل راعی

در فارسی به آن چای کوهی ، گل هزار چشم ، گل شهناز نیز گفته شده و در کتب طب سنتی با اسامی هوفاریقون آمده است . گل راعی به ارتفاع 110-50 سانتیمتر و ساقه ای با انشعابات زیاد ، خیزان ، دارای دو خط طولی در سطح و پوشیده از غده های کهربایی قرمز یا سیاه می باشد. برگ های آن تخم مرغی باریک یا بیضی کشیده ، بدون دمبرگ ، نوک گرد ، با حاشیه تخت و پوشیده از غده های شفاف و سیاه که شبیه سوراخ می باشند ، بوده که علت نامگذاری آن پرفوراتوم ( سوراخ سوراخ ) نیز همین غده ها می باشد که در حقیقت سوراخ نیستند . گل ها ، زرد رنگ درخشان با گل آذینی دیهیمی تا هرمی شکل و گل های فراوان که در بالای ساقه می رویند ، بوده که در گلرگ ها نقاط ریز با حطوط تیره مشاهده می گردد . این گیاه در حاشیه راه های روستایی ، مراتع ، مزارع رها شده ، نواحی کم درخت جنگل ها ، بیشه ها و ... می روید . موسم گلدهی اواخر اردیبهشت تا اواخر مهرماه است .

قسمت مورد استفاده : سرشاخه گلدار ، شیره درون غده های برگ ، برگ ، دانه ، گل . سرشاخه گلدار در اویل بهار و هنگامی که گیاه گل داده چیده می شود . معمولاً باید آن را در هنگامی چید که گل ها هنوز در حال طراوت یعنی قبل از پلاسیده شدن باشد . پس از چیدن سرشاخه های گلدار باید آن ها را با نخی به هم بسته و به صورت دسته های مجزا درآورده سپس بر روی طناب آویخته و در محل مناسبی جای داد تا به سرعت خشک شوند و یا آن که آنها را به صورت قشر نازکی بر روی سطح زمین در محل خشکی پهن کرد تا بدون فاسد شدن خشک شود . اگر عمل خشک کردن به سرعت و دقت انجام شود ، گل ها رنگ زیبا ، بو و طعم خود زا حفظ می کنند .

موارد استفاده : گل راعی دارای تاریخچه ای طولانی در طب گیاهی است تحقیقات جدید نشان می دهد که این گیاه ، دارویی بسیار ارزشمند در زمینه معالجه بیماری های عصبی است ( البته اثر آن فوری نیست و 2-3 ماه طول می کشد ) برگ ها و گل های آن صفرا بر ، ضد اسپاسم و تشنج ، داروی اعصاب ، ضد تومور ، آرامش بخش ، کرم کش و التیام دهنده زخم می باشند . این گیاه معالج طیف وسیعی از بیماری های مثانه ، اسهال و فشارهای عصبی است . همچنین در معالجه ادرار شبانه کودکان بسیار مؤثر است . بعضی از دانشمندان اعتقاد دارند که در درمان ایدز مؤثر است ، لذا تحقیقات بر روی اثربخشی این گیاه بر بیماری مذکور در حال انجام است .

این گیاه به طور محسوس اثر تب بر ، رفع التهاب سرخرگ ها و ضد کرم دارد . علف چای را در موارد کمی اشتها ، اسهال ، قولنج های کبدی و کلیوی ، یرقان ، سنگ کلیه ، نزله های ششی ، آغاز بیماری سل ، آسم مرطوب ، کم خونی دختران جوان ، هیستری ، صرع ، حالات تشنجی ، عدم تعادل عصبی ، سردردهای عصبی ، میگرن ، سیاتیک دردهای عصبی صورت ، بواسیر ، دفع کرم روده ، تب های نوبه ، قطع حالت قاعدگی در زنان جوان ، تأخیر در وقوع قاعدگی ، اختلالات مختلف قاعدگی و ترشحات مهبلی به کار می برند .

در طب سنتی از آن برای دفع اخلاط چرکین مسلولین و بیماری های سینه ، مخلوط با زنجبیل شامی و یا خرزالصخور ( نوعی گل سنگ ) به کار می برده اند . پزشکان عصر جدید از آن نتایج مطلوبی در زمینه درمان آب آوردن انساج گرفته اند . علف چای قاعده آور می باشد . اگر دم کرده برگ آن را با سرکه رقیق و یا مستقیماً عصاره ی برگ آن را تا 40 گرم بخورند برای رفع درد سیاتیک و نقرس مفید است .

آزمایشات انجام شده نشان داده است که گل راعی در رفع بی اختیاری دفع ادرار ، در خواب راه رفتن ناشی از هیستری اثر دارد . تخم گیاه به میزان روزی 2 گرم به همراه با عسل برای درد ناشی از فشار روی عصب سیاتیک بسیار نافع است . ضماد برگ آن برای پاک کردن و التیام زخم ها و جراحت های شدید و سوختگی ناشی از آتش مفید است . پاشیدن گرد برگ برای پاک کردن زخم های چرکی بسیار مؤثر است . دم کرده آن برای میگرن و سردردهای عصبی و تأخیر در قاعدگی زن های جوان ، صرع ، هیستری و تسکین اعصاب ، به مقدار 4 گرم به صورت گرد و یا دم کرده و یا جوشانده استفاده می شود .

در استعمال خارجی سرشاخه های گلدار آن به صورت دم کرده یا جوشانده برای رفع تومور و کبود شدگی پوست استفاده می شود . چای یا تنتور آن برای درمان اولسرهای بیرونی ، سوختگی ، زخم ، جوش ، کبود شدگی و کوفتگی پوست و گرفتگی عضله و خیسانده گل ها در روغن زیتون برای معالجه زخم ها ، جوش ، ورم و آفتاب سوختگی مصرف می شود .

بررسی دانشمندان در سال های اخیر نشان می دهد که فرآورده های گل راعی اثری مفید در درمان سوختگی ها دارد ، به طوری که درد و سوزش سوختگی ها به علت به وجود آمدن نوعی بی حسی موضعی در محل سوختگی ، کاهش یابد . به علاوه به کار بردن آن موجب می شود که التهاب تسکین یافته ، از چرک کردن و به وجود آمدن مایع تاول مانند ، در زیر پوست محل سوختگی ، جلوگیری به عمل آید و به تدریج در محل آسیب دیده ، پوست تازه ایجاد شود .برای التیام زخم ها پس از اینکه محل زخم با آب و صابون کاملاً تمیز شده ، برگ ها و گل های تازه و له شده علف چای را روی زخم قرار می دهند .

اثر قابض و ضد عفونی کننده این گیاه موجب گردیده است که از آن به عنوان لوسیون تونیک جهت پوست های چرب استفاده به عمل آید . معمولاً پوست صورت اگر چرب باشد ، پس از پاک کردن صورت از لوازم آرایشی ، بقایای آنها در منافذ پوست باقی مانده و آنها را مسدود می کند . برای نظافت کامل این گونه پوست ها ، جوشانده 50 گرم سرشاخه گلدار ، را در یک لیتر آب تیه کرده و بر روی پوست صورت می مالند و آن را پاک می کنند . جوشانده مذکور از پیدایش چین در صورت جلوگیری و باعث طراوت آن می شود . مخلوط آن همراه با شیرین بیان ( هر کدام 100 گرم ) برای درمان زخم معده به میزان یک قاشق غذاخوری در 250 سی سی آب جوشیده و تا 5 روز هر روز یک بار مؤثر است . زکریای رازی علف چای همراه با آویشن را برای کمردرد و درد جناغ سینه مفید می داند .

برای تهیه دم کرده علف چای مقدار 30-15 گرم آن را در یک لیتر آب جوش دم می کنند و قبل از هر غذا به میزان یک فنجان میل می کنند . برای استعمال خارجی جوشانده 50 گرم گیاه خشک در یک لیتر آب مصرف می شود .

طرز تهیه روغن گل راعی : به سه طریق روغن گل راعی تهیه می شود

1/ گل های بدون کاسه و دم گل علف چای را در 1/4 یک ظرف یک لیتری ریخته ، معادل نیم لیتر روغن زیتون به آن اضافه می نمایند و مجموع آن ها را در درون ظرف شیشه ای قرار داده و دهانه آن را محکم می بندند و مجاور گرما و نور خورشید به مدت 15 روز قرار می دهند ، سپس آن را صاف کرده و به میزان 8-6 قطره بر روی یک حبه قند به منظور مصارف داخلی و برای رفع گرفتگی های غیر ارادی عضلات بدن ، درد ناحیه شکم و ... به کار می برند .

2/ مقدار 500 گرم از سرشاخه های گلدار گیاه را خرد کرده و با یک لیتر روغن زیتون و نیم لیتر سرکه سفید مخلوط کرده و به مدت 15 روز رها می سازند . سپس مخلوط را در بن ماری جوشانیده تا سرکه آن کاملاً تبخیر شود . ماده روغنی باقی مانده را برای اینکه در اثر باز و بسته شدن مکرر ظرف فاسد نگردد ، می توان در شیشه های جداگانه به میزان هر بار پانسمان قرار داد . از این روغن به عنوان آرام بخش ، مسکن ، ضدعفونی کننده ، ایجاد پوست تازه در زخم ها ، اولسر و سوختگی ، بر روی پوست می مالند .

3/ خیسانده گیاه تازه در روغن گرم ، تا مواد دارویی گیاه در روغن وارد گردد از گل و برگ این گیاه رنگ زرد طلایی و قهوه ای بدست می آید . از گل های اسید تیه شده رنگ قرمز حاصل می شود و اگر تمام گیاه در الکل یا روغن خیسانده شود رنگ زرد ساخته می شود .

احتیاط مصرف : مصرف این گیاه برای زنان باردار ، مادران شیرده و کودکان زیر دو سال و اشخاصی که دارای فشار خون هستند ، جایز نبوده و سایر اشخاص می توانند از آن استفاده نمایند . ضمناً بیمارانی که از اسیدهای آمینه ، آمفتامین مهارکننده های مواد مخدر ، قرص ضد بارداری ، بخورهای ضد آسم ، داروهای سرماخوردگی و تب یونجه استفاده می نمایند نباید از این گیاه مصرف نمایند .

به علاوه در هنگام مصرف چای کوهی باید از خوردن فهوه ، کالباس ، شکلات ، باقلا ، خوراکی های دودی مانند ماهی دودی و خوراکی های شور مانند خیار شور خودداری نمود .

اگر در حین مصرف کمی سردرد ، سفتی گردن ، آشفتگی و یا عوارض دیگر مشاهده گردیده شد ، مصرف دارو را قطع کرده و اگر عوارض جانبی ذکر شده ، ادامه پیدا کرد ، به پزشک مراجعت شود .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

علف چشمه

خاصیت درمانی : درمان اسهال و دل پیچه ، درمان درد معده ، درمان ناراحتی های کبدی و صفراوی ، تصفیه خون ، شادابی پوست

نحوه ی مصرف : هم به صورت خام مانند سبزی و هم پودر خشک شده ی گیاه همراه با ماست مصرف می شود .

قسمت مورد استفاده : تمام قسمت های گیاه

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی