مدل سازی معادلات ساختاری

[میلاد صفری]

مدل سازی (مدل یابی) معادلات ساختاری ((Structural Equation Modeling (SEM) یکی از روش های نسبتا جدید آماری و از قوی ترین روش های تجزیه و تحلیل چند متغیره است که بعضا از آن به تحلیل ساختاری کوواریانس، الگوسازی علی و یا لیزرل (LISREL) نیز تعبیر می شود. کاربرد اصلی این روش در تجزیه و تحلیل های چند متغیره داده ها (Multi-variate data analysis) در شرایطی است که همزمان چند متغیر مستقل با چند متغیر وابسته مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند و نمی توان آنها را به شیوه دو متغیری با در نظر گرفتن هر بار یک متغیر مستقل با یک متغیر وابسته انجام داد.مدل سازی معادلات ساختاری یک تحلیل بسیار نیرومند از خانواده رگرسیون چند متغیری است که به نوعی می توان آن را بسط مدل خطی کلی ( General Linear Model) محسوب کرد. این روش مجموعه ای از معادلات رگرسیون را بطور همزمان مورد آزمون قرار می دهد. مدل سازی معادلات ساختاری با استفاده از تکنیک های زیر انجام می شود:- تحلیل ساختاری کوواریانس یا روابط خطی ساختاری ( Linear Structural Relations)- حداقل مربعات جزئی ((Partial Least Squares (PLS)مدل سازی معادلات ساختاری در حقیقت آمیزه ای از دو تحلیل زیر است:- تحلیل عاملی تأییدی ((Confirmatory Factor Analysis (CFA) که از طریق یک مدل اندازه گیری (Measurement model)صورت می گیرد- تحلیل مسیر (Path analysis) یا تعمیم تحلیل رگرسیون که از طریق یک مدل ساختاری(Structural model) صورت می گیردمنظور از اندازه گیری، سنجش روابط بین متغیرهای مشاهده شده (Observed variables) یا گویه های پرسشنامه و متغیرهای مکنون (Latent variables) یا عوامل استخراج شده است. به عبارت دیگر مشخص می شود که متغیرهای مکنون چگونه با متغیرهای مشاهده شده در ارتباط بوده و از طریق آنها سنجیده می شوند و نیز هر یک از شاخص ها تا چه حد دربردارنده ابعاد متغیر مکنون هستند.روش مدل سازی معادلات ساختاری ضمن آنکه ضرایب مجهول مجموعه معادلات ساختاری خطی را برآورد می کند برای برازش مدل هایی که دربرگیرنده متغیرهای مکون، خطاهای اندازه گیری در هر یک از متغیرهای وابسته و مستقل، علیت دو سویه، همزمانی و وابستگی متقابل می باشند نیز مورد استفاده قرار می گیرد. در عین حال از این روش می توان برای پیاده سازی روش های تحلیل عاملی تأییدی، رگرسیون چند متغیری، تحلیل مسیر، مدل های اقتصادی خاص از داده های وابسته به زمان، مدل های برگشت پذیر و برگشت ناپذیر برای داده های مقطعی یا طولی، مدل های ساختاری کوواریانس و تحلیل چند نمونه ای مانند آزمون فرضیه های برابری ماتریس کوواریانس ها، همبستگی ها، معادلات و ساختارهای عاملی و برخی تحلیل های آماری دیگر نیز استفاده کرد. بر این اساس مدل سازی معادلات ساختاری را می توان یک رویکرد جامع آماری برای آزمون فرضیه هایی دانست که در خصوص روابط بین مجموعه ای از متغیرهای مشاهده شده و مکنون طراحی شده است. پیاده سازی این رویکرد عموما در قالب مراحل ذیل صورت می گیرد:۱- توسعه الگویی بر مبنای یک نظریه دربرگیرنده متغیرهای مشاهده شده و مکنون و ارتباطات فی ما بین آنها۲- ارزیابی حالت تعیین مدل یا الگوی توسعه داده شده۳- تخمین الگوی پیشنهادی۴- ارزیابی تناسب یا برازش الگو یا مدل اولیه۵- اصلاح مدل اولیه در صورت لزوم و ساخت مدل نهایی۶- تفسیر مدل نهایی و ارزیابی معناداری پارامترها