مرگ بر بام میراث‌تهران سایه انداخت

[وحید 0319]

مرگ بر بام میراث‌تهران سایه انداخت هفته گذشته میراث‌ تهران آبستن حوادث و وقایع تلخ و شیرینی بود خانه آقا سید جلال تهرانی که 7 سال پیش حکم مرگ‌اش توسط میراث‌فرهنگی صادر شده بود به طرز ناباورانه‌ای زنده ماند. اما در تاریخی‌ترین نقطه تهران ساختمان مجله خواندنی‌ها گویا شانس ماندن و بودن را نداشت. این بنا در بخشی از هویت تاریخی میدان مشق هم برای همیشه از بین رفت.

میراث‌تهران که مدتهاست دستخوش حوادث ناخوشایندی شده اینبار با تخریب ساختمان مجله خواندنی‌ها در میدان مشق سرنوشت شوم دیگری برایش رقم خورد. چراکه میدان مشق تنها موزه زنده پایتخت است که با تخریب این بناهایش، خاطره‌های خوب و بدش را به باد می‌سپارد.. اما این تخریب تنها اتفاق این هفته نبود، قرار است تهران صدای شمس‌العماره را هم بشنود و خانه آقا سید جلال پس از تخریب دوباره احیاء شود.

پس از 7 سال دوباره ماجرای خانه آقا سید جلال بر سر زبان‌ها افتاد. خانه‌ای که 7 سال پیش سازمان میراث فرهنگی حکم تخریب آن را صادر کرد تا پاساژ تجاری شود. اما از آنجایی که ماندگاران همیشه ماندگارند، این اتفاق نیافتد. اکنون کارشناسان میراث فرهنگی پیشنهاد می‌دهند که این خانه به شکل نخستین آن بازسازی شود.

حالا خانه تخریب شده، اما این صدور مجوز در برابر صدها سوال قرار گرفته است. دلیل ارایه مجوز برای تخریب خانه سید جلال تهرانی در فهرست آثار ملی جای دارد، چه بوده است؟ چرا کارشناسان این سازمان به این ارایه مجوز، اعتراض نکردند؟ مسئولان سازمان چرا روی عملکرد کارشناسان میراث فرهنگی نظارت نداشتند؟

امیری نیا، مدیرکل آثار قدس رضوی در مورد مجموعه منحصر به فرد اسناد، اشیا و عتیقه‌های آقا سید جلال تهرانی می‌گوید که همه این اشیا وقف آستان قدس رضوی شده‌است و در حال حاضر نیز آستانه در حال پیگیری وضعیت خانه اوست.

با این وجود، او در جریان چگونگی شرایط خانه نیست و معتقد است که چون این خانه ثبت ملی است، باید شرایطش با هماهنگی سازمان میراث و بخش حقوقی آستان حل و فصل شود. این طور به نظر می‌رسد که مسئولان آستانه قدس رضوی تلاش می‌کنند که دوباره این خانه بازسازی شود. اما در این میان نقش سازمان میراث فرهنگی که این خانه را از ثبت خارج کرده و تخریب کرده است، چه می‌شود؟

محمد حسین فرهانی، رییس اداره میراث فرهنگی تهران اما درباره چند و چون وضعیت این خانه اظهار بی‌اطلاعی می‌کند.

او می‌گوید که در حال حاضر، آستان قدس رضوی مسئول پیگیری وضعیت این خانه است و چالش‌های مربوط به این خانه دیگر ربطی به سازمان میراث فرهنگی ندارد.

ساختمان مجله خواندنی‌ها تخریب شد
خاطره‌ها چه خوب و چه بد باشند، بخشی از هویت ما محسوب می‌شوند‌. زمانی هم مجله خواندنی‌ها بخشی از زندگی عامه مردم به شمار می‌رفت. حالا ساختمان این مجله که در کوچه خواندنی‌ها قرار دارد، برای همیشه تخریب شد
.

ساختمان خواندنی‌ها، بنایی با سبک معماری خاص در میان مجموعه‌ای از خانه‌های نوسازی شده،کوچه خواندنی‌ها در حریم میدان مشق بود که بخشی از هویت تاریخی مردم ایران را به دوش می‌کشید. از این پس دیگر هر کس به سراغ میدان مشق می رود، دیگر در کوچه خواندنی‌ها، حکایتی قدیمی برای خواندن و درک کردن پیدا نمی‌کند.

کوچه‌خواندنی‌ها، کوچه‌ای قدیمی دور میدان توپخانه است. امروز ساختمان خواندنی‌ها تخریب شد اما این چراغ خطری برای همه بناهای تاریخی میدان مشق است و هر لحظه بیم آن می رود که زمانی میدان مشق با خاک یکسان شود و دیگر تهران حلقه اصلی همه بناهای تاریخی را برای همیشه از دست می‌دهد.

تهران صدای ساعت شمس‌العماره را می‌شنود
تا چند روز دیگر زمان در کالبد ساعت شمس العماره دمیده می‌شود و اهالی تهران پس از حدود 80 سال دوباره صدای ناقوس این ساعت را می‌شنوند.

مسعود شریفی، رئیس مجموعه فرهنگی کاخ گلستان می‌گوید تا یک هفته دیگر کار تعمیر ساعت شمس العماره به پایان می‌رسد و حدود 10 روز دیگر طی مراسمی از این ساعت پرده‌برداری می‌شود.

شمس العماره از هدایای ملکه ویکتوریا، به دربار ناصرالدین شاه بوده است. در تاریخ چنین آمده است که صدای ناقوس این ساعت آنچنان بلند بوده که کاخ نشینان را آزار می داده، به همین دلیل شاه دستور می‏دهد، چند نفری صدای ناقوس را کمتر کنند، اما دستکاری برای کم کردن صدای ناقوس، ساعت را از کار می‌اندازد، تا نزدیک به 80 سال ساعت سکوت کند.

سنگ مزارهای گورستان سفیدچاه می میرند
اما اخبار میراث‌فرهنگی تنها در تهران به خاتمه نرسید. میراث شهرستان‌ها هم پر از اخباری بودند که آه را از نهاد بلند می‌کرد.

'سفید چاه' نام گورستانی بازمانده از دوره تیموریان در شهرستان بهشهر، بخش یانه سر استان مازندران است. برخی سفید چاه را اولین گورستان مسلمانان در ایران می دانند، ویژگی اصلی این محل سنگ قبرهای عمودی با رنگ های خاکستری و خاکی و حکاکی های عجیب و غریب است. با این حال عدم مراقبت از این آثار تاریخی موجب تخریب آنها شده است.

‌گورستان سفید چاه در تاریخ 17 اسفند 1381 با شمارهٔ ثبت 7845 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. برخی روایت های محلی حاکی از آن است که سال ها قبل در روستای سفیدچاه رسم بر این بود که سنگ قبر مردگان را بر اساس شغل آنها حکاکی می کردند اما بعد از مرگ آخرین بازمانده‌ سنگ‌تراشان و حکاکان مصیب‌محله، عمر حکاکی روی سنگ‌ها هم به پایان رسیده و درگذشتگان جدید روستا، با سنگ های امروزی دفن می شوند.

در همه سال های پیش از این سنگ قبرهای جالب این گورستان به شکل اولیه روی پای خود ایستاده اند، در همین حال اما عدم مراقبت از سنگ های تاریخی و حریم این گورستان باعث شده است بخشی از این آثار رفته رفته تخریب شده و از بین برود.

جنازه سقاخانه صفوی بر دوش بازار امام علی
حمله بلدوزرهای شهرداری در حریم مسجد جامع اصفهان ادامه دارد؛ این تخریب‌ها که با هدف ایجاد بازار امام علی انجام می‌شود چندی پیش حمام قاجاری را هم از هستی ساقط کرد. حالا نوبت به سقاخانه صفوی رسیده است، هرچند که سپر این اثر تاریخی در برابر بلدوزرها کاملا بی‌دفاع است.

درست در آستانه برگزاری مراسم پاسداشت ثبت جهانی مسجد جامع اصفهان، سقاخانه صفوی مورد تهدید قرار گرفت. این سقاخانه در حریم جنوبی مسجد جامع و دقیقا در مکانی قرار دارد که شهرداری ادامه حفاری‌ و شمع‌کوبی را منوط به حذف این اثر تاریخی می‌داند.

پیش از این با تخریب حمام کرسی و خانه‌ تاریخی که در مجاورت آن قرار داشت، صدماتی به سقاخانه صفوی وارد شد. در این میان سازمان میراث‌فرهنگی بارها نسبت به حفظ این اثر هشدار داده بود اما عاقبت شهرداری این سازمان را متقاعد کرد تا سقاخانه‌‌ای که سد راه حفاری‌ها بود را برچیده و با ایجاد بازار ،مجددا آن را بدون جابه جایی احیا کند.

مسئولان میراث‌فرهنگی مراقب آبیاری گوردخمه‌های باستانی اهواز باشند!
صدها استودان و گوردخمه در شرق اهواز شناسایی شد؛ اما مسئولان شهری بدون آگاهی از وجود چنین محوطه‌ای 4 سال پیش در ضلع جنوبی تصمیم به احداث پارک گرفتند. درحال‌حاضر آبیاری‌، کاشت نهال و توسعه فضای سبز این محوطه تاریخی را مورد تهدید قرار داده است.

چندی پیش یک فعال میراث فرهنگی در استان خوزستان حدود یکصد استودان و گوردخمه باستانی را در شرق اهواز شناسایی کرد. باستان‌شناسان و کارشناسان بسیاری از این محوطه بازدید کردند. حتی «پرویز پورفرخی» رئیس اداره کل میراث‌فرهنگی خوزستان با نوشتن نامه‌ای به شهرداری منطقه 7 اهمیت این محوطه باستانی را متذکر شد؛ با این حال آبیاری و گسترش فضای سبز پارک کوهساران، قبرستان‌ تاریخی را مورد تهدید قرار داده است.

باتوجه به اینکه تا یک دهه پیش هیچ رفت و آمدی جز تردد نگهبانان منبع آب، در تپه‌های شرق اهواز صورت نمی‏گرفت اما با رونق پارک کوهساران و توسعه چمن‎کاری و درخت‌کاری در اطراف استودان و قبرها بیم آن می‌رود که بخش باقی مانده آثار هم مورد تعرض و تخریب قرار بگیرد.

زنان دزفولی ورشو را زنده نگه می‌دارند
بی‌شک زنان دزفولی را می توان یکی از بزرگترین کلکسیون‌دارهای اشیاء قدیمی دانست. سنت ورشو‌سازی به‌عنوان یکی از ویژگی‌های معنوی زنان دزفول به‌حدی محسوس و ملموس است که هم‌اکنون برخی ابزارها و اشیاء قدیمی دزفول تبدیل به اشیاء هویتی مردم این شهر شده است.

سنت ورشو‌سازی یکی از سنت‌های امروزی مردم دزفولی به‌شمار می‌رود. علاقه این مردم به نگهداری آثار قدیمی تا جایی پیش رفته که برخی ابزارها و اشیاء تبدیل به اشیاء هویتی مردم شهر دزفول شده است.

زنان دزفولی غالبا بخش عمده‌ای از وسایل لوکس از جنس‌های مختلف را نزد خود نگه می‌دارند تا بعدها برای اجرای مراسم آئینی از آن‌ها استفاده کنند. آئینی که گفته می‌شود وداع با این وسایل است. زنان دزفول هر کدام کلکسیونی از این وسایل را نزد خود دارند. البته همین نوع فرهنگ با اندکی تفاوت در میان زنان بهبهانی نیز دیده می‌شود.

«قاسم منصور آل کثیر»، پژوهشگر و دوستدار میراث فرهنگی خوزستان در اینباره می‌گوید: «برای جستجودر فرهنگ غیرمادی، یکی از بهترین شیوه‌ها مردم‌نگاری و توصیف فرهنگی است. امروزه این توصیف را از خلال تجربه میدانی بدست می‌آورند. به‌طورکلی مردم نگاری با عنوان توصیف فرهنگی و تمرکز بر موضوعی خاص اهمیت بالایی پیدا کرده است».