برنامه شوروی برای فتح ماه

[Joseph Goebbels]

برنامه شوروی برای فتح ماه ، اغازی پر امید ، دستاوردهایی بزرگ و پایانی تلخ

گرداوری : خانم لیلا میرزایی

منبع : صنایع هوافضا / ش 76



" لونا " عنوان اولین برنامه فضایی شوروی سابق جهت کاوش در فضاست . لونا در زبان روسی به معنای " ماه " است . برنامه لونا در ابتدا سه هدف را دنبال می کرد :


· به دست اوردن اطلاعات بیشتر از محیط فضا و نحوه دستیابی به کرات دیگر .

· فرود فضاپیما بر روی سطح ماه .

· کمک به فرود اوردن انسان در کره ماه .




برنامه لونا به خوبی توانست به اهداف اول و دوم خود دست یابد ، اما تحقق عینی هدف سوم خود را هرگز تجربه نکرد . البته برنامه " سفر انسان به ماه " شوروی ذیل برنامه های دیگری نیز دنبال میشد و لونا بخشی از کل برنامه بود . مثلا یکی از دلایل اصلی شکست برنامه ، ناکام ماندن پرتابگرهای بزرگ " n-1" در رسیدن به اهداف خود بود .

برنامه لونا تا سال 1976 ادامه داشت اما روس ها بعد از فتح ماه توسط امریکایی ها ( برنامه " اپولو " ) در سال 1969 ، از دنبال کردن هدف سوم - که لونا انجام بخشی از انرا به عهده داشت – رویگردان شد . انها نه تنها ارزو داشتند انسانی را از اتحاد جماهیر شوروی بر سطح ماه فرود اورند ، بلکه می خواستند جلوتر از امریکایی ها این کار را انجام دهند . شوروی در سال 1968 پس از انکه تا حدودی زیاد از فرستادن انسان به ماه ناامید شده بود ، به طور تلویحی اعلام کرد که هدف شوروی تنها فرستادن روبات به سطح ماه است و به دلیل اهمیت حفظ جان فضانوردان این برنامه برایش اولویتی ندارد . پس از موفقیت امریکایی ها در این زمینه هم ، این طور وانمود کرد که اصلا اتفاق مهمی نیفتاده و سفر به ماه هدف مهمی برای شوروی به حساب نمی امده است ، اما واقعیت چیز دیگری بود . درگذشت ناگهانی " سرگِی کارولیوف " مدیر و مغز برنامه های فضایی شوروی در سال 1966 ، ضربه بزرگی به برنامه لونا و دیگر برنامه های شوروی وارد کرد .


لونا اهداف اول و دوم خود را خیلی خوب دنبال کرد . این برنامه بسیاری از رکوردهای فضایی را مانند : قرار گرفتن اولین فضاپیما در مدار خورشید ، ایجاد اولین دنباله دار مصنوعی ، فرود اولین ربات بر سطح ماه ، اولین عکس از سمت تاریک ماه ، قرار گرفتن اولین فضاپیما در مدار ماه و ... را به نام خود ثبت کرد که به انها اشاره خواهد شد .


برنامه لونا که طی سال های 1958 تا 1976 ، تعداد 48 پرتاب انجام داد ، یکی از نقاط مهم تاریخ و عصر فضا به شمار می اید . البته 24 پرتاب از این مجموعه پرتاب ها ، در همان مرحله پرتاب شکست خوردند و از 24 فضاپیمایی که با موفقیت به فضا پرتاب شدند نیز تنها 15 فضاپیما توانستند ماموریت های خود را تقریبا به صورت کامل به پایان برسانند . ماموریت هایی که با عنوان لونا یا لونیک نامگذاری شده اند ، پرتاب های موفق هستند . اما ماموریت هایی که با عنوان " لونا + شماره سال " ( مانند : لونا 1964 یا ... ) یا " کاسموس " شناخته شده اند ، در همان مرحله پرتاب ناکام مانده اند .



ادامه دارد...
گرداوری : خانم لیلا میرزایی
منبع : صنایع هوافضا / ش 76

[Joseph Goebbels]

لونا -1 تا لونا -3 :
پس از 3 بار ناکامی در پرتاب فضاپیمای " لونا 1 " در 2 ژانویه 1959 این فضاپیمای کروی شکل 361 کیلوگرمی با موفقیت و به وسیله پرتابگر a-1 پرتاب شد . این پرتاب ، نهمین پرتاب موفقیت امیز شوروی بود .



این فضاپیما با نام " مِچنا " نیز شناخته میشد . زمانی که لونا -1 توانست به سرعت گریز از میدان گرانش زمین برسد ( که این خود یک ثبت جدید فضایی بود ) ، از قسمت سوم پرتابگر خود که 1742 کیلوگرم وزن داشت جدا شد . این قسمت از فضاپیما که 5/2 متر طول و قطری برابر با 2/4 متر داشت ، تا مدتی به موازات لونا -1 به حرکت خود ادامه داد . در سوم ژانویه 1959 ، در ساعت 3:56:20 به وقت مسکو ، لونا -1 در فاصله 119500 کیلومتری زمین حدود 1 کیلوگرم گاز سدیم را در فضا ازاد کرد . این غبار گازی به شکل یک دنباله درخشان نارنجی رنگ بر فراز اقیانوس هند توسط ستاره شناسان قابل مشاهده بود . این اولین دنباله دار مصنوعی بود که توسط بشر در فضا ایجاد شد .



لونا -1 در 4 ژانویه بعد از 34 ساعت پرواز به فاصله 5995 متری سطح ماه رسید و در مدار ان قرار گرفت . این اولین بار بود که یک فضاپیما به نزدیکی ماه می رسید . لونا -1 ، اولین فضاپیمایی بود که در مسیر خود تا رسیدن به ماه ، در مدار خورشید قرار گرفت و از میدان گرانشی خورشید برای حرکت استفاده کرد .



داده های ارسالی از این کاوشگر تا حدود زیادی به شناخت محیط فضا کمک کرد . اندازه گیریهایی که این فضاپیما انجام داد نشان داد که ماه فاقد میدان مغناطیسی است و طوفان های خورشیدی که در واقع جریان های پلاسمایی یونیزه شده هستند ، در فضاهای بین سیاره ای حرکت می کنند .


همچنین داده های ارسالی به کشف حلقه بیرونی پدیده " کمربند وَن آلن " کمک زیادی کرد . حدس زده می شود لونا -1 ، با سقوط بر روی سطح ماه از بین رفته باشد .



" لونا -2 " در 12 سپتامبر 1959 ، پس از یکبار عدم موفقیت در پرتاب ، توسط پرتابگر a-1 ، به فضا پرتاب شد . لونا -2 به لحاظ طراحی بسیار شبیه به نمونه قبلی خود بود و وزنی معادل 390/2 کیلوگرم داشت . این فضاپیما مثل نمونه قبلی خود ، شکل کروی داشت اما تجهیزات و حسگرهای ان کامل تر شده بود . این فضاپیما به سطح ماه رسید و با ان برخورد کرد . لونا -2 هم پس از جدایی قسمت سوم خود مانند لونا -1 ابر درخشان نارنجی رنگی از گاز سدیم را در فضا ازاد کرد . البته اینبار هدف فقط نمایش و ثبت رکورد نبود ، بلکه رفتار گاز در فضا نیز مورد مطالعه قرار می گرفت . در 14 سپتامبر و پس از 33 ساعت و نیم پرواز ، سیگنال های دریافتی از فضاپیما به شکل ناگهانی قطع شد که نشان دهنده برخورد ان با سطح ماه بود . البته قسمت سوم این فضاپیما نیز که پس از جئایی از فضاپیما ، همراه با لونا -2 به سمت ماه در حرکت بود ، حدود 30 دقیقه بعد با سطح ماه برخورد کرد . لونا -2 ، داده ها و اطلاعاتی که لونا -1 از محیط فضا ( پدیده کمربندی بیرونی ون الن ، ذرات باردار و... ) به دست اورده بود را به طرز موثری کامل کرد .



در تاریخ 4 اکتبر سال 1959 ، " لونا -3 " با 279 کیلوگرم وزن به سمت ماه پرتاب شد . پیکربندی این فضاپیما نسبت به نمونه قبلی ان کاملا عوض شده بود و شکل استوانه ای داشت . لونا -3 اولین فضاپیمایی بود که برای پایداری می توانست از سامانه پایداری 3 محوره هم استفاده کند . لونا -3 این تغییر سامانه پایداری را در هنگام عکس برداری از سطح ماه انجام داد . برای تامین قسمتی از توا نان از سلول های خورشیدی استفاده شده بود و محفظه ای تحت فشار ، با فشار حدود 0/23 بار داشت . در ان از سامانه کنترل حرارت استفاده شده بود که در نتیجه کارایی الکترونیکی را افزایش می داد .


مهمترین رکوردی که لونا -3 توانست بر جا بگذارد ، گرفتن عکس هایی ازنیمه تاریک ماه و ارسال ان به زمین بود . در 7 اکتبر 1959 ، سامانه تصویر برداری موفق به ثبت 29 عکس طی 40 دقیقه ، از فاصله حدود 65000 کیلومتری سطح ماه شد . این عکس ها 70 درصد سطح نیم کره ماه را پوشش می دادند . فضاپیمای کاوشگر بعد از گرفتن این عکس ها به سمت زمین بازگشت . ارسال تصاویر به دلیل کاهش توان التریکی فضاپیما به دشواری انجام می شد ؛ اما سرانجام 17 عکس به زمین مخابره شد . گمان می رود لونا – 3 در جو زمین سقوط کرده و نابود شده باشد .



ادامه دارد...
گرداوری : خانم لیلا میرزایی
منبع : صنایع هوافضا / ش 76

[Joseph Goebbels]

لونا -4 تا لونا -9 :

در 2 اوریل 1963 ، کاوشگر لونا -4 به فضا پرتاب شد . لونا -4 دومین نسل از فضاپیماهای لونا بود . این کاوشگر قرار بود به نرمی روی سطح ماه فرود اید . از لونا -4 به بعد ، طبق برنامه فضاپیماها ابتدا در مسیر خود به سمت ماه در یکی از مدارهای دایروی زمین قرار می گرفتند و سپس با استفاده دوباره از راکت های خود ، در مسیری به سمت ماه روانه می شدند . لونا -4 به فاصله حدود 8334 کیلومتری سطح ماه رسید اما به دلیل بروز یک اشکال ، به جای اینکه به مدار ماه وارد شود ، حول یک محور 90000 در 700000 کیلومتری زمین قرار گرفت و گم شد .


در 9 مِی 1965 ، لونا -5 نیز با هدف فرود نرم بر روی سطح ماه با موفقیت به فضا پرتاب شد . این کاوشگر به مدار ماه رسید اما به دلیل بروز یک اشکال در سامانه کنترلی ان ، بر روی سطح ماه سقوط کرد . بین لونا -4 و لونا -5 ، شوروی 4 پرتاب ناموفق ( 3 مورد مربوط به برنامه لونا ) را تجربه کرده بود .



لوناهای 6-7-8 به ترتیب در 8 ژوئن 1965 ، 4 اکتبر 1965 ، 3 دسامبر 1965 با موفقیت به فضا پرتاب شدند اما هریک به دلایلی نتوانستند ماموریت اصلی خود ، یعنی فرود نرم بر روی سطح ماه را انجام دهند و از بین رفتند . اگرچه موفقیت هایی را در ماموریت های جانبی خود – که بیشتر ارسال داده هایی از محیط فضا بود – به خوبی به انجام رساندند .



سرانجام در 3 فوریه 1966 ، پس از 12 بار تلاش ناموفق ، فضاپیمای لونا -9 که 4 روز قبل به فضا پرتاب شده بود ، توانست به موفقیت و به نرمی بر سطح ماه فرود اید . لونا -9 طی 3 روز تماس خود با زمین توانست اولین عکس ها را از سطح یک کره اسمانی تهیه کرده بود به زمین بفرستد . به دلایلی هیئت حاکمه شوروی از انتشار سریع عکس ها خودداری کرد . این فضاپیما در هنگام پرتاب 1580 کیلوگرم وزن داشت ، اما قسمت ماه نشین ان که بر روی سطح ماه فرود امد ، تنها 99 کیلوگرم بود . لونا -9 ، یک موفقیت دیگر برای برنامه های فضایی شوروی در مقابل امریکا به حساب می امد .



3 ماموریت بعدی لونا ، همگی به مدار گردی ماه اختصاص داشت . لوناهای 10، 11 ، 12 به مدار ماه وارد شدند و مانند یک ماهواره که در مدار زمین قرار دارد ، در مدار ماه اطلاعات و داده های ارزشمندی را ارسال کردند . حال که خیال روس ها از فرود بر سطح ماه راحت شده بود ، انها ترجیح دادند به تحقیق و برسی بیشتری در مورد ماه بپردازند .



ادامه دارد...
گرداوری : خانم لیلا میرزایی
منبع : صنایع هوافضا / ش 76

[Joseph Goebbels]

لونا -10 تا لونا -14 :
لونا -10 که در 31 مارس 1966 پرتاب شد ، اولین فضاپیمایی بود که مانند یک ماهواره در مدار ماه قرار می گرفت . جرم این فضاپیما 1582 کیلوگرم و قسمت مدارگرد ان 540 کیلوگرم بود . بزرگترین یافته این فضاپیما را می توان کشف قسمت هایی از ماه دانست که تمرکز بیشتری داشتند و باعث اغتشاش و ناپایداری در بخشی از میدان گرانشی ماه می شدند . اخرین سیگنال از این مدارگرد ، در 30 ماه می همان سال دریافت شد .



2 هفته بعد از اینکه مدارگرد امریکایی هم توانست با موفقیت در مدار ماه قرار گیرد ، لونا -11 ( در 24 اگوست 1966 ) به فضا پرتاب شد . این فضاپیما هم از یک بخش کوچک مدارگرد تشکیل شده بود که بعد از جدایی از سایر بخش ها و مراحل ، در مدار ماه قرار می گرفت . این فضاپیما علاوه بر جمع اوری اطلاعات و ارسال عکس از ماه و محیط فضا ( با قدرت تفکیک بین 15 تا 20 متر ) و ادامه داده برداری های لونا -10 ، برای اولین بار به ازمایش روش عملکرد یک سامانه انتقال نیروی چرخ دنده ای در محیط خلا و فضا کرد . ارتباط این مدارگرد 38 روز بعد از پرتاب با زمین قطع شد .



لونا -12 موظف بود تا ماموریت نموه قبلی را برای عکس برداری و جمع اوری اطلاعات از ماه کامل شد . این فضاپیما در 22 اکتبر 1966 به فضا پرتاب شد و 89 روز ماموریت خود ادامه داد .



لونا -13 دومین فضاپیمای کاوشگر ماه شوروی بود که با موفقیت بر روی سطح ان فرود امد . پرتاب لونا -13 در 12 دسامبر 1966 انجام گرفت . این بار وزن این ماه نشین به 113 کیلوگرم افزایش یافته بود و مجهز به ابزارهای اندازه گیری بیشتری بود . لونا-13 توانست علاوه بر عکس هایی بهتر از سطح ماه ( نسبت به لونا -9 ) ، برای اولین بار به وسیله حسگرهای خود اطلاعاتی از ترکیب خاک سطح ماه و همچنین اشعه های موجود در سطح انرا به زمین مخابره کند . ارتباط این ماه نشین با زمین پس از 6 روز قطع شد .



لونا -14 باز هم یک مدارگرد بود که محموله ای بسیار شبیه به محموله لونا-10 حمل می کرد . این فضاپیما با موفقیت در مدار قرار رگفت و اطلاعاتی را از توزیع جرمی ماه و اشعه های کیهانی و ذرات باردار موجود در فضا به زمین مخابره کرد . ماموریت اولیه این فضاپیما ازمایش سامان هارتباطی یک فضاپیمای سرنشین دار ماه بود . این فضاپیما پس از یک پرتاب ناموفق در 7 اوریل 1968 به فضا پرتاب شد . در واقع وقفه 14 ماهه بین لونا-13 و لونا-14 ، بزرگترین توقفی بود که در این برنامه پیش می امد . روس ها بری فرستادن فضانورد به ماه به مشکلات جدی برخورده بودند . درگذشت مغز متفکر مهمترین برنامه های فضایی شوروی نیز مزیت بر علت شده بود .



ادامه دارد...

گرداوری : خانم لیلا میرزایی
منبع : صنایع هوافضا / ش 76

[Joseph Goebbels]

لونا-15 تا لونا -24 :
" لونا-15 " ، اگرچه یک ماموریت کاملا شکست خورده بود ، اما از چندین نظر یکی از نقاط مهم تاریخ عصر فضا به شمار می رود . روس ها که دیگر برایشان مسجل شده بود در پیاده کردن انسان بر روی ماه قافیه را به امریکایی ها باخته اند ، در اخرین دقایق ، تصمیم گرفتند تا لااقل رکورد " اوردن مقداری از خاک ماه به زمین " را نیز در امارهای خود ثبت کنند ؛ تا مرهمی باشد بر درد شکست از امریکایی ها .



لونا -15 ، تنها 3 روز قبل از پرواز تاریخی 3 فضانورد امریکایی به سمت ماه ( اپولو-11 ) به فضا پرتاب شد . برای اولین بار در تاریخ فضا ، روس ها و امریکایی ها برای جلوگیری از برخورد احتمالی دو فضاپیما ، برنامه پروازی و ماموریت خود را با هم هماهنگ کردند .



لونا-15 با موفقیت در مدار ماه وارد شد . وقتی که قسمت ماه نشین لونا-15 ، در ساعت 15:47 بیست و یکم جولای 1969 ، با روشن کردن راکت های خود اماده فرود بر روی سطح ماه میشد ، چند ساعتی از قدم زدن " نیل ارمسترانگ " و " جیمز الدرین " بر سطح ماه و مخابره تصاویر ان به زمین می گذشت . این شکست روسی با بروز اشکال و سقوط لونا-15 بر روی سطح ماه ( از فاصله 3 کیلومتری ) کامل شد . امریکا و جهان غرب بخش عمده ای از عقب ماندگی فناوری و به دست اوردن دوباره روحیه و غرور خود را جشن گرفتند . هیئت حاکمه شوروی سعس کرد موضوع را چندان مهم جلوه ندهد .



لونا-16 پس از 4 بار پرتاب ناموفق در 12 سپتامبر 1970 به فضا پرتاب شد . قسمت رباتیک ماه نشین این فضاپیما ، اولین سامانه رباتیکی بود که مقداری از خاک ماه را با خود به زمین اورد . لونا-16 ماموریت خود را با موفقیت به انجام رساند . وزن این فضاپیما هنگامی که در مدار قرار گرفت ، 5600 کیلوگرم بود . وزن قسمت ماه نشین نیز که بر روی ماه فرود امد ، 1880 کیلوگرم بود . البته این فضاپیما ماموریت های دیگری نیز مانند عکسبرداری ، ارسال اطلاعات محیطی و ... داشت . یونا-16 اولین ماه نشینی بود که در سمت تاریک ماه فرود می امد . ماموریت لونا-16 بر روی سطح ماه 26 ساعت و 25 دقیقه به طول انجامید . در این مدت مته خودکار ان 35 سانتی متر سطح ماه را سوراخ و 105 گرم از خاک سطح ماه را نمونه برداری کرد . سپس بخشی از این ماه نشین 1880 کیلوگرمی از ان جدا شد و بر روی سطح ماه ماند و بخشی دیگر به طرف زمین به پرواز درامد . در 24 سپتامبر 1970 ، این کاوشگر با موفقیت به زمین بازگشت و محموله خود را در صحراهای قزاقستان تحویل داد .



لونا-16 یکی از موفقیت های تاریخی شوروی به حساب می اید ؛ اما موفقیتی که قبلا رقبای انها نمونه بسیار شیرین ترش را چشیده بودند . این پیروزی روس ها ، مزه پیروزی های قبلی را نداشت.



لونا-17 اولین ماموریت فضایی شوروی بود که طی ان یک وسیله ماه نورد خودرو-مانند خودکار را بر روی ماه با موفقیت فرود می امد . این ماه نورد " لونو خود -1 " نام داشت . لونو خود بخشی از برنامه فرستادن انسان به ماه شوروی بود که از اوایل دهه 60 برنامه ریزی شده بود . با فرود لونا-17 بر روی سطح ماه ، لونو خود-1 از ان پیاده شد و طی 322 روز انجام ماموریت ، حدود 10540 متر بر روی سطح ماه راه رفت و به نمونه برداری و ارسال اطلاعات پرداخت . این ماه نورد در این مدت 20000 تصویر تلویزیونی به زمین مخابره کرد . لونو خود که در تاریخ 10 نوامبر 1970 طی برنامه لونا-17 به فضا پرتاب شده بود ، به لحاظ زمانی حدود 3 براب بیش از حد انتظار به عملیات بر روی سطح ماه پرداخت .



حدود یکسال بعد ، در دوم سپتامبر 1971 ، لونا-18 با ماموریتی بسیار شبیه به لونا-16 به فضا پرتاب شد که پس از فرود بر روی سطح ماه ، ارتباط ان با زمین قطع شد و ماموریت شکست خورد.



26 روز بعد از پرتاب لونا-18 در 28 سپتامبر 1971 ، لونا-19 با هدف تحقیق و بررسی پیرامون میدان گرانش ماه ، تهیه تصاویر دقیق از سطح ماه ، مطالعه بر روی ذرات باردار و اشعه های کیهانی روانه مدار ماه شد . لونا-19 پس از 388 روز به عملیات خود در مدار پایان داد .



در 14 فوریه 1972 ، لونا-20 برای تکمیل ماموریت لونا-18 به فضا پرتاب شد . لونا-20 موفق بود و توانست محموله کوچک خود را در 25 فوریه در جزیره ای در رودخانه کارکینگیر قزاقستان تحویل دهد . این نمونه نیز مانند محموله لونا-16 برای تجزیه و ازمایش بین دانشمندان شوروی و فرانسه تقسیم شد .



لونا-21 که در 8 ژانویه 1973 به فضا پرتاب شد ، ماموریت داشت که لونو خود-2 را بر روی سطح ماه فرود اورد . لونو خود-2 ( خودروی ماه نورد 840 کیلوگرمی ) هشت چرخ داشت و توانست طی چند ساعت اول ماموریت خود ، به اندازه کل طول عمر لونوخود-1 ، بر روی ماه راه برود ؛ اما در 9 ماه می به داخل یک فرورفتگی غلطید و دیگر نتوانست از ان خارج شود . غبار روی سلول های خورشیدی اش را گرفت و ماموریتش ناتمام ماند . تلاش ها برای نجات لونوخود-2 ناکام ماند . هیئت حاکمه شوروی اعلام کرد که ماموریت با بدست اوردن تمام خواسته ها به پایان رسیده است . این ماه نورد در مدت ماموریت خود حدود 80000 تصویر تلویزیونی ، 86 تصویر با کیفیت و صدها داده از خواص مکانیکی و شیمیایی مواد موجود بر روی سطح ماه را مخابره کرد . شوروی بعدها اعلام کرد که از راه یک دانشمند امریکایی عکس هایی از محل فرود لونوخود-2 را که توسط فضاپیمای اپولو -17 در هنگام فرود گرفته شده اند ، به دست اورده است . این عکس ها برای ماموریت های مشابه اینده شوروی بسیار مفید بودند .
شوروی در 29 می 1974 ، اخرین فضاپیمای مدارگرد ماه خود را تحت نام لونا-22 به فضا فرستاد . این مدارگرد دومین نمونه از نسل جدید ماه گرد شوروی لونا-19 بود که در طی 521 روز ماموریت خود اطلاعات بسیار جالب و مهمی را از جنبه های مختلف ماه مخابره کرد . این فضاپیمای بسیار موفق ، هرگز دچار اشکال نشد و عمر ان با اتمام پیشران موتورهای کنترلی ، به پایان رسید .



در 28 اکتبر 1975 ، شوروی لونا-23 را برای اوردن مقدار دیگری از خاک ماه به فضا فرستاد ، اما در هنگام فرود قسمت بازگشتی دچار اسیب شد و ماموریت شکست خورد . اگر این ماموریت به سرانجام می رسید ، احتمالا روس ها برنامه لونا را در همین جا خاتمه می دادند .



لونا-24 در 9 اگوست 1976 ، برای انجام ماموریت ناکام لونا-23 به سمت ماه پرتاب شد . این فضاپیما در 22 اگوست محموله 170 گرمی خود را در سیبری فرود اورد . فضاپیما در هنگام 4800 کیلوگرم وزن داشت . اینبار مته ان حدود 2 متر حفاری کرده بود . شوروی مقدار اندکی از خاک اورده شده توسط این ماه ماشین را در دسامبر 1976 به ناسا هدیه کرد .



لونا-24 ، پایان برنامه های ماه شناسی و ماه نوردی شوروی و جهان بود . برنامه لونا اگرچه نتوانست انسانی را بر روی ماه فرود اورد اما رکوردهای تاریخی زیادی را به ثبت رساند . در چند سال اخیر و پس از ده ها سال توقف مطالعات فضایی در مورد ماه ، دوباره بحث کاوش های فضایی بر روی ماه در دستور کار صنعت فضایی جهان قرار گرفت .


گرداوری : لیلا میرزایی .
منبع : ماهنامه صنایع هوافضا / ش 76