نسل سوم جرائم رایانهای:
از اوایل دهه نود، با جدی شدن حضور شبكههای اطلاعرسانی رایانهای در عرصه بینالملل و به ویژه ظهور شبكه جهانی وب (World Wide Web)كه به فعالیت این شبكهها ماهیتی تجاری بخشید، بحث راجع به ابعاد گوناگون فضای سایبر به ویژه مسائل حقوقی آن، وارد مرحله جدیدی شد. زیرا تا آن زمان شبكههای رایانهای در ابعاد منطقهای و محلی و در حوزههای محدودی نظیر سیستمهای تابلوی اعلانات (Bulletin Board System) كه عمدتاً جهت بارگذاری (Loading) و پیادهسازی (Downloading) برنامهها و پیامها و همچنین ارتباطات پست الكترونیك به كار میرفتند به فعالیت میپرداختند. به همین دلیل، همانند آنچه در سند سازمان توسعه و همكاری اقتصادی آمده، به صورت كاملاً محدود به آنها اشاره كردهاند.
در حال حاضر، فضای سایبر از قابلیتهایی برخوردار است كه پیش از آن یا وجود نداشته یا به شكل محدودتری قابل بهرهبرداری بودهاند. مهمترین این ویژگیها عبارتاند از: الف.مهمترین خصیصه فضای سایبر، بینالمللی بودن یا به عبارت بهتر فرامرزی بودن آن است. شبكههای پیشین به صورت محلی یا حداكثر منطقهای(Local Area Network) قابل بهرهبرداری بودند. اما به مدد سیستمهای ارتباطی بیسیم و باسیم، نظیر شبكههای ماهوارهای یا خطوط فیبر نوری، این امكان فراهم گشته است. ب. ویژگی مهم دیگر فضای سایبر، برخورداری از قابلیتهای چندرسانهای (Multimedia) در سراسر جهان است. برگزاری جلسات كنفرانس زنده با قابلیت انتقال صوت و تصویر با كیفیت و وضوح بالا از طریق شبكههای اطلاعرسانی رایانهای، یكی از جلوههای نوین این فضاست كه پیش از این حداقل به این شكل وجود نداشت. ج. دیگر مزیتی كه میتوان برای فضای سایبر یا به عبارت بهتر شبكههای اطلاعرسانی رایانهای كنونی برشمرد، ظرفیت بالای آنهاست؛ تا حدی كه ارائه خدمات ذخیره دادهها در نقاط دوردست (Remote Computing Service) به یكی از فعالیتهای متداول در فضای سایبر تبدیل شده است. (USDOJ, ۲۰۰۲: ۵۲)
این ویژگیها و خصوصیات منحصر به فرد این فضا، همگی باعث شدهاند جرائم رایانهای كه پیش از این گستره محدودی را در برمیگرفتند و خسارات نسبتاً ناچیزی را هم به بار میآوردند، اكنون به جرائم سایبری تبدیل شوند كه به راحتی امكان ارزیابی گستره این جرائم و خسارات ناشی از آنها وجود ندارد. آنچه امروز تحت عنوان تروریسم سایبر (Cyber Terrorism) مورد توجه قرار گرفته، از همین واقعیت نشات میگیرد. تعرض به شبكههای حیاتی متصل به فضای سایبر، نظیر بیمارستانها و نیروگاههای بزرگ و تخریب آنها میتواند خساراتی معادل جنگهای تسلیحاتی یا حتی فراتر از آن را به بار آورد*. هم اكنون بحث هرزهنگاری در عرصه اینترنت، به ویژه هرزهنگاری كودكان (Child *****graphy)، به یك معضل بینالمللی تبدیل شده است، به نحوی كه در سال ۱۹۹۹، اجلاس یونسكو با بررسی آن، اعلامیهای را جهت مقابله با آن صادر كرد. (حسینی، ۱۳۸۲: ۷۵) انواع سوء استفادههای مالی از این فضا نیز بسیار گسترده است. از پولشویی الكترونیكی به عنوان یك جرم سازمانیافته گرفته (جلالی فراهانی، ۱۳۸۴: ۱۰۹) تا تعرض به شبكههای بنگاههای اقتصادی و بانكها، از جمله جرائم شایع در این فضا هستند.
این مثالها و بسیاری مصادیق دیگر حاكی از این است كه ضرورت اتخاذ تدابیر پیشگیرانه برای مقابله با جرائم سایبر بیش از پیش احساس میشود. در این مقطع، به لحاظ پیشرفت علوم مرتبط با جرمشناسی و تنوع تدابیر پیشگیرانه، میتوان بهتر از گذشته در این زمینه تصمیمگیری كرد. اما این نكته بسیار مهم را نیز نباید از خاطر دور داشت كه به لحاظ ماهیت فنی فضای سایبر و آنچه باید و میتوان انجام داد، در اینجا نیز عمده تدابیر رویكرد امنیتی دارند كه البته بر پایه مطالعات جرمشناختی در مورد مجرمان و بزهدیدگان و همچنین بستر ارتكاب این جرائم به اجرا درمیآیند.
به هر حال، با توجه به اینكه اكنون با جرائم سایبر مواجه هستیم و تدابیر مورد بحث جنبه تاریخی ندارند و به اجرا درمیآیند، گفتار بعد به بررسی انواع و نحوه كاركرد آنها اختصاص یافته است.
منبع مقاله
* پیشگیری وضعی از جرائم سایبر در پرتو موازین حقوق بشر
علاقه مندی ها (Bookmarks)