شاید این همان دریایی باشد که در قرآن آمده

[mahnaz174]

اتفاقا چند وقت پیش یه متنی خوندم؛ که یک آیه در تایید نظریه انقباض بزرگ پیدا کرده بود. خب الان که خلاف این نظریه ثابت شده؛ تکلیف اون آیه چیه؟

ظاهر و باطن قرآن در گستره روايات

سيد حيدرعلوي ‌نژاد

از جمله ويژگيهاي قرآن در منابع روايي اماميه و اهل سنّت، اين حقيقت است كه قرآن «ظهر» و «بطن» دارد، يعني افزون بر معنايي كه از ظاهر واژگان و معناي لغوي آنها استفاده مي‌شود، معناي ژرف و پنهان‌تري نيز در عبارات وحي نهفته است كه فهم آنها نياز به شناخت و شيوه و ملاكهاي ويژه‌اي دارد.

اين روايات كه براي قرآن ظاهر و ژرفايي معرّفي كرده است در منابع شيعي نمونه‌هاي بسيار دارد كه در ادامه اين تحقيق بدانها خواهيم پرداخت، ولي براي نمودن وجود اين روايات در منابع اهل سنت نيز، به روايتي از كنزالعمال اشاره مي‌شود كه آلوسي نيز همان روايت را در تفسير روح المعاني ياد كرده است:

* «قال رسول الله (ص): ما أنزل الله عزّوجلّ آيه الاّ و لها ظهر و بطن و كلّ حرف حدّ و كلّ حدّ مطلع.» 1

رسول خدا فرمود: خداوند هيچ آيه‌اي نازل نكرد، مگر اين كه براي آن «ظهر و بطني» هست، هر حرفي حدّي است و هر حدّي، مطلعي است.
در بيان ديگري آمده است:

* «قال رسول الله (ص): اجل! انا أقرأه لبطن و انتم تقرؤونه لظهر.

قالوا يا رسول الله (ص)! ما البطن؟

قال: اقرأه أتدبّره و اعمل بما فيه و تقرؤونه انتم هكذا و أشار بيده فامّرها.» 2

رسول خدا (ص) فرمود: آري من قرآن را براي ژرفايش مي‌خوانم و شما براي ظاهرش.


پرسيدند: اي رسول خدا، ژرفا و بطن قرآن چيست؟

فرمود: من مي‌خوانم و تدبّر در قرآن مي‌كنم و بدان عمل مي‌كنم، ولي شما اين چنين مي‌خوانيد [دست را بر خطوط مرور داد و نماياند كه چشم را مانند دست، تنها بر ظاهر خطوط قرآن عبور مي‌دهيد.]
* «عن ابن مسعود: قال رسول الله (ص): انزل الله القرآن علي سبعه احرف لكلّ حرف منها ظهر و بطن و لكل حرف حد و لكلّ حد مطلع.» 3
... خداوند قرآن را بر هفت حرف نازل كرده است كه هر حرف آن داراي ظهر و باطن است ... .

وجود اين دسته از روايات مي‌طلبد كه نخست مفهوم لغوي و اراده شده از ظهر و بطن را بدانيم و سپس چگونگي استفاده از ظهر و باطن قرآن را مورد بررسي قرار دهيم.

مفهوم واژه ظهر و بطن

براي آشنايان به لغت عربي و فارسي، واژه ظهر و بطن و ظاهر و باطن بدان حدّ روشن مي‌نمايد كه چه بسا احساس نياز به فهم معناي لغوي آن نداشته باشند، ولي اين روشني بدان معنا نيست كه دقايق و ريشه‌هاي بيان شده در كتابهاي لغت عرب و لغات قرآني، ره‌آوردي براي ايشان نداشته باشد.