گلخانه نخبگان

[*FATIMA*]

گل لاله

نام گل لاله از کلمه لال یا همان کلمه لعل از زبان سانسکریت به معنی «قرمز» گرفته شده‌است. واژهٔ لاله امروزه به گل‌های پیازداری گفته می‌شود که نام علمی آنها تولیپا و از راستهٔ سوسن‌سانان و از تیره ٔسوسنیان است و کاسه و جام آن تشکیل جامی کامل می‌دهد. شک نیست که واژهٔ لاله به لال که به معنی «سرخ» است وابسته‌است و گلی که لاله خوانده شده به مناسبت همین رنگ است.

گل لاله در زبان‌های اروپایی Tulip و Tulpe تولیپه نام دارد که به واسطهٔ شباهت این گل با عمامه از واژهٔ «تولبند» به معنی «عمامه» گرفته شده‌است.

تاریخچه :

در اوائل قرن هفدهم کشت لاله در هلند شروع گردید و قیمت پیاز لاله چنان افزایش یافت که در مقابل یک پیاز گونه نادر لاله، خانه, کارخانه آبجو و آسیاب داده می شد و پیاز های لاله را به عنوان جهیزیه تعیین می کردند. سپس در کمتر از یکصد سال لاله ها از هلند به تمام نقاط دنیا برده و کاشته شدند.

لاله ها علاوه بر اینکه به عنوان ماده غذایی در طی دوران مطرح بوده‌اند به عنوان مثال پیاز گونه T.edubis در ژاپن به مصرف تغذیه می رسیده Uphof و یا برخی از گونه های باغبانی آن نظیر گونه ‌T.gesneriana در هلند به هنگام کمبود مواد غذایی به مصرف تغذیه می رسیده است، در اکثر کشورها به خاطر گل های زیبا و بهاره ( در فصلی که گیاهان زینتی دیگر کم هستند)، مورد توجه بسیار قرار گرفته اند. تعدادی از گونه ها و دورگه های لاله نمونه های معروف باغبانی هستند و امروزه کشور هلند یکی از بزرگترین صادرکنندگان پیاز لاله در جهان است. کشت وسیع لاله و سایر گیاهان پیازی در هلند به علت شرایط مناسب جغرافیایی ، آب و هوا و خاک این کشور است. برای کشت لاله خاک غنی، رطوبت زیاد و دمای ملایم در بهار لازم است که این شرایط در هلند وجود دارد. غیر از هلند در بعضی از نقاط انگلستان و چند کشور دیگر نیز صدها نوع از ارقام لاله را پرورش می دهند.


اجزای گل لاله :


پیاز:

در زیر سطح خاک قرار دارد و تنها قسمتی از گیاه‌است که در شرایطی نامساعد از قبیل تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد نیز به زندگی ادامه می‌دهد. قسمت کلی پیاز از برگ‌های رشد نیافتهٔ ضخیم و کم رنگ بصورت لایه‌های مطبق بنام فلس تشکیل یافته که آب و غذا در این فلس‌ها ذخیره می‌گردد. یکی از ویژگی‌های مهم طبقه‌بندی سردهٔ لاله، سطح خارجی پیاز آنست که از چندین لایه بنام پوشینه به رنگ قهوه‌ای تیره پوشیده شده و در قسمت داخلی اغلب نمدی شکل است. جوانه‌ای که در فصل پائیز درون پیاز این گیاه دیده می‌شود، نمایانگر تمام اجزاء گلی است که در فصل بهار ظاهر می‌گردد.سطح خارجی پیاز از پوسته های نازکی که فاقد مواد غذایی هستند پوشیده شده است. این پوسته ها از نظر شکل ظاهری با پوسته ها یا فلسهای گوشتی درونی آن متفاوت می باشند. پوسته های سالهای قبل نیز به صورت لایه های انباشته بر روی هم پوسته پیاز را در بر می گیرند که غالباً برای حفاظت پیاز در مقابل شرایط نامناسب محیط می باشند. مواد غذایی در فلس های گوشتی پیاز خرد شده و به مصرف تغذیه و رشد گیاه می رسد.بطور کلی پیاز از آماس کردن بخشی از ساقه، درست می شود و از پولکهایی که چیزی جز برگهای تغییر شکل یافته نیست، پوشیده می شود.مهمترین قسمت پیاز، بخش پایینی آن است که طبق نام دارد. تمام بخشهای دیگر پیاز از این قسمت پدید می آید: در حاشیة پایینی آن ریشه ها و بر سطح بالایی آن پولکها به شکل متحدالمرکز پیرامون جوانة گندم بوجود می آیند. افزون بر این، بر روی این طبق جوانه های دیگری پدید می آیند. که یا در انتهای چرخه ی رشد به پیاز جایگزین تبدیل می شوند و یا بچه پیازهایی بوجود می آورند که دقیقاً همانند والدین خود هستند با این تفاوت که به مراتب کوچکترند. در پاره ای از گونه ها، بچه پیازها در انتهای ساقه هایی پدید می آیند که آنها را ساقه زیر زمینی می گویند.


ساقه:

گیاه کامل لاله به یک و گاهی به چندین گل ختم می‌شود که در طول آن برگ‌هایی نیز به صورت پراکنده قرار دارند.

برگ:

به رنگ سبز مایل به خاکستری تا سبز مایل به قرمز است. برگ در لاله ها به دو صورت برگهای بلند و ظریف با کناره های تقریباً موازی و غالباً پیچ خورده در حول محور میانی و یا به صورت برگهای صاف با نوک کشیده مشاهده می شود. حاشیه برگها بدون پرز یا پرز دار و در برخی از گونه ها در حاشیه برگها نوار قرمز رنگی دیده میشود. برگهای گیاه معمولاً تا حدودی دراز است و بر سطح خاک گسترده می شود و نوعی روزت، بوجود می آورد و این قسمت در بسیاری از گونه های وحشی پایه گیاه را حفاظت می نماید. اغلب اوقات حاشیه های آنها بسیار پیچ خورده است. پاره ای از آنها دارای حواشی سرخ فام هستند یا رگه هایی به رنگ قهوه ای مایل به سرخ روی آنها مشاهده می شود. پاره ای دیگر که کوچکترند، گل را در صعود خویش به سوی خورشید و در طول ساقه ای ساده یا منشعب ونسبتاً صاف و کشیده همراهی می نمایند.

پرچم‌ها:

اندام‌های نر گل هستند. در داخل گل ۶ پرچم وجود دارد که هر کدام دارای یک میلهٔ بلند و نازک منتهی به یک بساک بوده و بساک تولید کنندهٔ دانه‌های گرده به صورت پودر می‌باشد.


تخمدان:

محتوی تخمک‌هاست که توسط پوشش احاطه شده‌است و بعد از لقاح به صورت بذر رشد می‌یابد. در مرکز گل لاله یک تخمدان بطری شکل، سه حجره‌ای وجود دارد که هر حجره شامل تعداد زیادی تخمک است. در بالای تخمدان نیز یک کلالهٔ سه قسمتی قرار گرفته که دانه‌های گرده به آن می‌چسبند. البته در اکثر گیاهان به جز گیاه لاله یک خامهٔ میانی بلند نیز بین تخمدان و کلاله قرار می‌گیرد. سلول‌های نر که از دانه‌های گرده بوجود می‌آیند، تخمک‌ها را بارور نموده و تخمک‌های بارور تبدیل به دانه می‌گردند در همین زمان بارور شدن و تبدیل تخمک‌ها به دانه‌است که تخمدان نیز تبدیل به میوه شده و به تدریج جداره‌های آن خشک و سخت می‌شود. این چنین میوه‌ای را کپسول می‌نامند و هنگامیکه دانه‌ها رسیدند، این کپسول از بالا به وسیله سه شکاف باز می‌گردد. در بعضی از لاله‌ها پرچم کرک‌دار و در برخی دیگر بدون کرک است.

گلپوش:

همهٔ گل‌های خودروی لاله دارای ۳ گلبرگ و ۳ کاسبرگ رنگین به شکل گلبرگ‌های هستند. گلپوش گیاه اندام‌های نر و مادهٔ گل را احاطه نموده و از شش قطعهٔ آزاد کامل شامل سه قطعه خارجی و سه قطعه داخلی کم و بیش شبیه هم تشکیل یافته‌است. قطر گل در انواع مختلف با یکدیگر تفاوت دارد. در دورگهٔ داروین هنگامیکه گل بطور کامل باز می‌شود. قطر آن حتی به ۱۵ سانتیمتر هم می‌رسد.

قطعات گل به صورت یک در میان شامل دو ردیف قطعات گلپوش، دو ردیف پرچم و یک ردیف برچه قرار دارند. گل غالباً بزرگ، منفرد و بر روی دمگل صافی قرار گرفته (گونه هایی نیز با دو یا چند گل بر روی دمگل های ظریف و نازک مشاهده می شود. ). غنچه سبز که بهنگام باز شدن گل تغییر رنگ می یابد . شکل و اندازه قطعات گلپوش بسیار متغیر است، قطعات خارجی گلپوش در اکثر گونه ها بلند تر و نوک کشیده تری دارند و غالباً به سمت عقب بر می گردند، هم چنین غالباً ضخیم تر (بخصوص در ناحیه ناخنک) از قطعات داخلی هستند. در سطح پشتی قطعات داخلی گل پوش رگه میانی با یک یا سه خط موازی مشخص می گردد و رنگ این قطعات نیز در سطح پشتی درخشان تر و شفاف تر از سطح درونی است. رنگ قطعات داخلی و خارجی در سطح درونی یک رنگ شبیه به یکدیگر ولی لکه قاعده قطعات در سطح داخلی معمولاً مشخص و پررنگ تر با حاشیه مشخص یا بدون حاشیه است، در صورتی که در سطح بیرونی لکه بصورت هاله ای کم رنگ و نامشخص مشاهده می گردد. اشکال لکه قاعده قطعات گلپوش نیز در گونه ها بسیار متغیر است.

مشاهدات نشان میدهد که در بعضی انواع لاله بین شکل گل و شکل پیاز آن رابطه ای وجود دارد، یعنی در انواعی که گل فنجانی شکل است پیاز نیز کروی است و یا در مواردی که گل تخم مرغی است پیاز مخروطی و یا مخروطی کشیده است.


گل لاله از سه گلبرگ و سه کاسبرگ که تا حدودی یکدیگر را می پوشانند تشکیل شده است. هم درون و هم بیرون گل کاملاً رنگین است و در میان گل لکه ای دیده می شود که بسیار زیبا است و چشم گل نامیده می شود و تمام زیبایی گل لاله مربوط به این قسمت است. تخمدان سه خانه ای در درون گل قرار گرفته که به کلاله ای سه شاخه به رنگهای گوناگون ختم می شود پیرامون مادگی را نیز شش پرچم دارای رنگهای متنوع فرا گرفته است.


میوه :


میوه لاله کپسول سه حجره ای است که در هر حجره تعدادی بذر مسطح در دو ردیف به کناره های برچه متصل شده اند. کپسول بوسیله شکافهای طولی در طول رگه میانی هر برچه شکافته می شود. در برخی از گونه ها کلاله نسبتاً بزرگ و متصل به خامه باقی می ماند. شکل و اندازه کپسول و هم چنین شکل و رنگ پایه میوه در گونه ها بسیار متغیر است.


ریشه ها :


ریشه ها نخستین اندامهای گیاه هستند که پیش از سایر اندامها و حتی در آذر ماه پدید می آیند. این اندامها این امکان را پدید می آورند که گیاه بتواند تا ژرفای کافی در خاک نفوذ نماید. به محض آغاز فصل گرما این قسمتها شروع به خشکیدن می کنند و در تمام مدت استراحت پیاز چیزی از آنها باقی نمی ماند.



کاشت :

برای کاشت پیاز در گلدان ابتداء قطعه تیله شکسته ای را در ته گلدان قرار داده سپس گلدان را از خاک پر می کنند و آنگاه چهار پیاز را در آن میکارند. نوک پیازها باید از خاک بیرون باشد . تولید کنندگان گل فقط یک پیاز لاله را در یک گلدان نشائی می کارند . معمولا در موقع کاشت دور پیاز را ماسه میریزند تا رطوبت زیاد به آن صدمه نزند . محیط پیاز لاله ۱۱- ۱۲ سانتیمتر و وزنش در حدود ۳۵ – ۴۰ گرم باید باشد . بعد از کاشت بلافاصله باید خاک را خوب سیراب کرد . قبل از ظهور جوانه گل و برگ باید گیاه پر ریشه شود . برای این منظور در مرحله اول باید به گلدانها تاریکی داده شود . در غیر اینصورت یعنی اگر گلدان محتوی لاله را از اول مستقیما در روشنائی قرار دهند ، گل آنها غیر طبیعی می گردد . بنابراین گلدان را در زیر زمینی خنک که در حدود ۶ درجه سانتیگراد سرد باشد به مدت ۱۰ تا ۱۲ هفته قرار دهند . روی گلدانها ۲ – ۳ سانتیمتر ماسه و روی ماسه مختصری خاک نرم بریزند . موقعی که شاخه گل دهنده ۲ سانتیمتر بالا آمد خاک و ماسه را از روی گلدانها برداشته و آنها را در روشنائی و حرارت ۹ – ۱۲ درجه قرار می دهند . از زمانی که جوانه گل بالا می آید تا موقع گل کردن و تا پلاسیدن گل باید خاک گلدان را مرطوب نگهداشت . همچنین در طول فصل رشد تا موقع گل کردن باید رطوبت زیاد به گیاه داده شود و الا ساقه کوتاه مانده و طبیعی نخواهد شد . با آبپاشی در گلخانه ، گلها درشت تر شده و پیاز هم زودتر به گل مینشیند .


خاک :

خاک مناسب برای گشت گل لاله خاکهای رُسی ، شنی میباشد که در زمستان آنرا با کود شیمیایی مخلوط کرده باشند

در زمینهای خیلی سبک شنی باید به اندازه کافی کود گاوی پوسیده با خاک مخلوط کرد .


حرارت :

۹ – ۱۲ درجه سانتیگراد حرارت داشته باشد . بعد ازیک هفته در این حرارت گلها ظاهر میشوند . و زمانیکه رنگ گلها ظاهر شد حرارت محل را به ۱۵ درجه میرسانیم تا دوام گلها زیادتر شود . در این موقع است که تولید کنندگان گل گلدانها را به معرض فروش میگذارند .

زمان گلدهی :

زمان گلدهی از اواخر اسفند در انواع زود گل‌دهنده تا اواخر اردیبشهت در انواع دیر گل‌دهنده

رنگ :

بطور کلی این گل به ۷ گروه رنگی سفید، زرد، نارنجی، قرمز، صورتی، بنفش و سبز تقسیم می‌شود

زمان کاشت :

در پائیز ، حوالی مهر و آبان

ردیف های کاشت :

پیازها را در ردیفهایی با فاصله 15 سانتی‌متر و عمق 13 تا 15 سانتی‌متر بکارید.



هنگام جمع آوری نکات زیر مورد توجه قرار گیرد:

1- پیاز کامل (با پوسته خارجی) جمع آوری گردد.


2- طرز قرار گرفتن برگ ها در اطراف ساقه و فاصله آنها با زمین یادداشت شود.


3- رنگ گل به طور دقیق و کامل (رنگ قطعات گلپوش در سطح درونی و پشتی، رنگ لکه انتهایی قطعات گلپوش در دو سطح درونی و پشتی).


4- طرز قرار گرفتن قطعات گلپوش (به حالت ایستاده یا برگشته به سمت عقب).


5- پرزداربودن قاعده میله پرچم، رنگ میله پرچم، رنگ بساک و طول آن یادداشت شود (به هنگام باز شدن کامل بساک).


6- تعداد کافی از هر نمونه جمع آوری گردد.


7- محل رویش نمونه و نوع خاک آن یادداشت شود.


پس از اتمام گل نباید برگهای لاله بریده شوند و تا زمانی که رشد پیاز به اتمام نرسیده باید آب به پیازها داده شود . والا پیاز ناقص مانده و به رشد کامل خود نمی رسد . بعد از زرد شدن برگها ، آب دادن به پیاز را قطع می کنند . در حوالی تیرماه که برگها زرد می شود باید پیازها را از خاک درآورده و چند روزی آنها را در محل سایه ، خشک می کنند و بعد آنها را در اطاقی روی طبقاتی پهن می کنند و در ۹ درجه حرارت تا حوالی مهرماه نگه می دارند . در مهرماه این پیازها را در باغچه میکارند تا سال آینده در بهار گل بدهند . اگر همین پیازها را مجددا در گلدان بکارند ، ضعیف خواهند شد . بهتر است در سال دوم آنها را در باغچه بکارند تا تقویت شوند .

یادآوری و تذکر این نکته ضرورت دارد که پیازها باید سالم و عاری از امراض باشند . پیاز معیوب و ترک خورده را باید دور ریخت .تغییر تدریجی محل گلدانها از تاریکی به روشنائی بهتر از آن است که یکدفعه گلدانها را از تاریکی به روشنائی ببریم .

زود رس کردن :

به منظور تولید یک محصول گلخانه ای و زودرس کردن لاله , به نحوی که بتوان در عید نوروز به بازار برد , از ارقامی که دارای پیاز های درشت تر بوده, ساقه گل دهنده آنها کوتاه تر هستند استفاده میشود.این پیاز ها در اواخر آبان و اوائل آذر ماه در گلدان و در خاکی سبک (خاک برگ پوسیده و ماسه به نسبت حجمی مساوی) کشت می شوند. همچنین میتوان 6تا7 عدد پیاز لاله را در یک کاسه که دهانه آن 15 سانتیمتر است کشت کرد .بعد از کاشت گلدان ها و کاسه های کاشته شده به مدت 6 هفته در سرد خانه ای با حرارت 3 تا 4 درجه سانتیگرادنگه داری می شوند, سپس به مدت 6 هفته دیگر در حرارت بین 5 تا 10 درجه قرار می گیرند و آنگاه به گلخانه های سرد (15 درجه سانتیگراد) آورده می شوند. در اوائل آذر ماه و در بسیاری از نقاط سردسیر کشور میتوان گلدانها و کاسه های گل لاله را در خاک خارج از گلخانه قرار داد.برای این منظور شیاری در خاک به عمق حدود 30 سانتیمترحفر می شود و در ته این شیار گلدانها و کاسه های کاشته شده کنار هم چیده می شوند و سپس شیار با یک خاک سبک (خاک معمولی +ماسه + خاک برگ) پر میشود.

ظرف های کاشته شده تا 15 اسفند در زیر خاک قرار می گیرند و پیاز ها به تدریج در آنها رشد می کنند و ریشه می دهند و نوک سبز آنها یکی دو سانتیمتر از خاک خارج می شوند در این هنگام می توان آنها را ابتدا در محلی با حرارت 10 تا 15 درجه به مدت 10 روز نگه داری کرد و سپس به گلخانه های سرد برد. در صورتی که شدت آفتاب در این گلخانه ها زیاد باشد, توصیه می شود که در روز های اول گلدانها با وسیله ای نظیر کاغذ روز نامه پوشا نیده شوند یا اینکه به وسیله پهن کردن حصیر روی سقف گلخانه ها به آنها سایه داد.

به منظور جلو گیری از انتشار برخی بیماریها محلول پاشی گلدان_ های لاله توسط محلولی از فربام و زینب یا کاپتان بهمیزان یک تا دو در هزار ,بعد از کاشت , توصیه شده است.

مراقبت های لازم:

زمانی به لاله آب بدهید که خاک خشک شده باشد. جمع شدن آب در خاک و رطوبت زیاد، موجب پوسیدگی پیاز می گردد.
در موقع کاشت، پیازهای سالم را از انواع ناسالم جدا کنید، یک پیاز آلوده، خاک و در نتیجه همه پیازها را آلوده می کند.
لاله به کود احتیاجِ چندانی ندارد، در صورت تمایل می توان از کودهایی که مواد معدنی دارند استفاده نمود. اما بهتر است از کود ازته استفاده نکنید.
از نگهداری پیاز در کیسه های پلاستیکی که فاقد جریان هوا هستند خودداری نمایید. مناسب ترین ظروف برای نگهداری پیاز، سبد های حصیری هستند


آفات


شته ها به گیاهان جوان در گلخانه و یا در فضای باز آسیب می رسانند .حلزون ها غالباً از پیاز، ساقه و برگهای گیاه جوان تغذیه می کنند. موش پیاز لاله را در انبار از بین می برد.



بیماری‌ها




پوسیدگی ریشه:

ممکن است به علت آلوده شدن به فوزاریوم اوکسیپوروم و فیتیوم در گیاه بوجود آید.


سوختگی:

در اثر یک بیماری قارچی به نام آتشک لاله بوجود می‌آید، در این حالت برگ‌ها ممکن است کوتاه و یا ناقص شوند و ساقه‌ها به یک طرف خم شوند. همچنین بر روی برگ‌ها، لکه‌های مرده با رنگ سبز تیره بوجود می‌آید، این لکه‌ها بعد از مدتی به رنگ سفید یا زرد تغییر رنگ می‌دهند.

انگل:

نماتد ساقه و پیاز باعث بوجود آمدن قطعه‌های خاکستری تا قهوه‌ای در روی پیاز است. پیاز در صورت آلودگی حالت اسفنجی پیدا می‌کند و وزن پیاز سبک‌تر از حالت طبیعی می‌شود. شته سبز هلو بر روی سطح زیرین برگ یا ساقهٔ لاله بصورت انگل زندگی کرده و به گیاه زیان می‌رساند. طول بدن این حشره در حدود ۲ میلیمتر است و به رنگ‌های سفید، زرد و سبز مایل به زرد دیده می‌شود.

ویروس:

ویروس شکستگی گل لاله و ویروس نوار سفید گل لاله ممکن است باعث شکستگی رنگ و رگه‌دار شدن گل‌ها بشوند که در اینصورت گل شکل موزائیکی پیدا می‌کند. تا بحال درمانی برای گیاه مبتلا به ویروس شکستگی گل لاله پیدا نشده‌است. اما می‌توان از نزدیک شدن و رشد عوامل میانجی بیماری مانند شته و یا ریشک‌بال به گیاه جلوگیری کرد.

پوسیدگی گیاه:

کپک خاکستری و ریزوکتونیا سولانی از عوامل پوسیدگی گیاه هستند. همچنین پنی‌سیلیوم نیز باعث بوجود آمدن پوسیدگی کپکی آبی در گیاه می‌شود.

مشکلات فیزیولوژیکی


ریزش گلها در مراحل اولیه رشد ممکن است در اثر دمای بالا در هنگام حمل و نقل از هلند رخ دهد، همچنین بالا رفتن اتیلن در هر مرحله از پیش‌رس کردن ممکن است منجر به ریزش گلها شود. فوزاریوم اثر اتیلن را در ریزش یا بدشکل شدن گلها القا میکند. افتادگی سرشاخه (خم شدن ساقه درست از ریز گل) ممکن است به کمبود کلسیم بخصوص در پیازهای سرمادهی شده یا پیازهایی که دماهای بالا نگهداری شده‌اند مربوط باشد.

گردآورنده : *FATIMA*
تهیه و تنظیم : سایت علمی نخبگان جوان