تغذیه از نگاه طب سنتی

[yas-90]

تغذیه‌ی تابستانی از نگاه طب سنتی

حکمای ایرانی بر این باور بودند کههمانگونه که پیدایش بیماری نیاز به سبب دارد ، تندرستی نیز بدون تدبیر وتدارک سبب های آن ، پایدار و برقرار نمی ماند . حکما این اسباب را شش سببمی دانستند و آنها را بنام " اسباب سته " یا " سته ضروریه " می خواندند وبرای هر یک چند و چون بسیار برمی شمردند . این شش سبب عبارت اند از : هوا، خوردنی ها وآشامیدنی ها ، حرکت و سکون بدنی ، خواب و بیداری ، استفراغ ( به معنی فراغت یافتن و آسوده شدن از مواد زاید و سمی از طریق دفع از راههای طبیعی ) و احتباس ( نگهداری مواد حیاتی در بدن )، و رویدادهای نفسانی .

بخشی از اموری که زیرگروه سبب ضرورینخستین ( هوا ) برشمرده می شوند ، تدابیر مربوط به فصل های سال هستند . براساس آموزه های طب سنتی ایران ، یکی ازمهم ترین راه های نگهداری تندرستی ( حفظ الصحة) و پیشگیری از بیماری ها ( تقدمة الحفظ ) ، بکار بستنتدابیرمتناسب با هر فصل در گذر سال است. حکمای ایرانی ، آگاهانه و پیشبینانه راه و چاره هایی اندیشیده بودند تا تندرستان ( ونیز بیماران) بامزاج های گوناگون بدانند که به مقتضای چگونگی سرشت خود وبه تناسب دور فلک وگردش فصول باید از چه اموری گریز و پرهیزکنند وبه چه اعمالی روی آورند تاازهماهنگی داخلی و اعتدال مزاجی بیرون نروند و یا آنکه زودتر بدان هماهنگیبازگردند. این بایست و نبایست ها و چند و چون ها ، بخش هایی بس خواندنیازکتب طب سنتی را در برمی گیرد و طرفه آنکه با وجود آکندگی از نکته سنجی هاو ریز بینی های فراوان ، همواره کل نگرانه و با دیدی باز وگشاده به موضوعتندرستی فرد بیان شده است .


ویژگی های کیفی تابستان و اثرات آن بر بدن

در طب سنّتی ایران تابستان متناظر باعنصر آتش است . مزاج تابستان ، گرم و خشک در نظر گرفته می شود وبا خلط صفرادرپیوند است . در تابستان همه اخلاط بویژه خلط صفرا برانگیخته می شوند وبه جوشش در می آیند و تولید صفرا نیز نسبت به دیگر فصول سال افزایش می یابد . گرمی پیوسته هوا در تابستان و دوری آن از اعتدال بویژه در سرزمین هایگرم ونیزدر گرم مزاجان و جوانان و بالاخص در آنانی که به اقتضای کار و پیشهخود درمعرض گرمای بیشتر هستند ، می تواند به پیدایش ناسازواری هایی درتندرستی بیانجامد
.
هوای گرم در نخست ، خون را به ظاهربدن میکشد و موجب سرخ شدن رنگ پوست می شود ولی پیوسته و درازآهنگ شدن گرمی هوادر این فصل ، گشادگی مسام را پیش می آورد که فرجام آن تحلیل بسیار درمادهحرارت غریزی است ، بدین ترتیب در باطن بدن چندان گرمی برجا نمی ماند و باطنرو به سردی می گذارد و از همین رو قوه هاضمه دچار سستی و ضغف می گردد
.
در تابستان بدن لاغر می شود و بتدریج رنگ چهره نیز به زردی می گراید.

در تابستان اخلاط در بدن می سوزند وبیماری های پیشین بازپس می آیند و سردرد و کندی حواس و خواب آلودگی پیش میآید . خونروش ها از بینی و رحم و اسهال خونی نسبت به سایر فصول افزونی میگیرد و اشتها کاهش می یابد
.
گرمی قلب نیز زیاد می شود و این گرمی ازراه قلب به همه بدن سرایت می کند و اگر در بدن رطوبت خلطی بیش ازحد طبیعیباشد ، این گرمی عارضی موجب تباه و گنده شدن آن خلط می گردد و مایه تب میگیرد . بدین سان هوای گرم سودی به حال تندرستانندارد و برای افراد سالم ، هوای سرد موافق تراز هوای گرم دانسته شده است . البته هوای گرم تابستان برای سردمزاجان ، پیران و کسانی که به بیماری هایسرد مانند لقوه و تشنج و فلج دچارند ، سودمند قلمداد شده است .


تدابیر خوردنی ها و آشامیدنی ها در تابستان

در تابستان پرهیز ازهر خوردنی و آشامیدنیگرم وخشک و دوری گزیدن از نوشیدنی های حارّ لازم است ، همچنین اجتنابازغذاهای ثقیل و غلیظ و خودداری از پرخوری نیز بایسته وشایسته است و لازماست که مقدارخوراک را کمترکرد ؛ زیرا همانگونه که گفته شد به سبب میل حرارتبه ظاهربدن و سردی باطن در تابستان ، قوه هاضمه دچارسستی و کم توانی میشود واز هضم غذای بسیار و غلیظ برنمی آید ؛ از این رو کاستن از خوراک بهحفظ سلامت دستگاه گوارش کمک می کند.

فهرست خوراکی ها و نوشیدنی هایی که در طبسنتی برای تابستان پیشنهاد شده اند ، نشان می دهد که پیشینیان ما همازدانش تغذیه و هم از حکمت ها و عبرت های آن آگاه بوده اند و در این زمینهنیز دیده نهان بین داشته اند . حکمای ایرانی بهترین خوراک های تابستانه راخوراک هایی می دانستند که ضمن برخورداری ازاعتدال و لطافت و سبکی ، طبع سردو تر داشته ونیز قامع صفرا باشند تا بتوانند با اطفای حرارت و تبرید بدناز آسیب های گرمی و خشکی مفرط هوا و تاثیرآن درافزایش تولید خلط صفراجلوگیری کنند و محیط داخلی بدن را در حالت تعادل نگاه دارند
.
آنچه در پی می آید اشاره ای به این نوشیدنی ها و خوراکی های مطفی و مبرّد است : - اجّاصیه ( آلوبا ) : یعنی آش هایی که با آلوبخارا درست می شوند.

- رمّانیه ( ناربا ، اناربا ) : یعنی آش ها وپختنی هایی که در آن دانه انار و آب انار بکار می رود - شربت انار

- شربت سکنجبین

- شربت لیمو

- شربت غوره

- هندوانه یا آب آن

- فواکه رطبه مزّ : یعنی میوه های تر میخوش ( ترش و شیرین) مانند آلو و آلبالو و گیلاس و ریباس

- استفاده از دیگرمطفیات و بوارد مانندلعاب اسپرزه سپید ، بهدانه ، خیار و تخم خیار ، خیار به سرکه ( ترشی خیار ) ، خرفه و تخم خرفه ، بیدمشک و تمرهندی
.
ازتدابیر دیگردر تابستان استفاده ازملینات است ،این ملینات باید ملایم باشند (مانند آب کامل میوه ها ) . درصورت نیاز بیشترمی توان ازشیرخشت ، آب لبلاب ، شربت گل سرخ ، شربت بنفشه ،سفوف بنفشه و سرانجام مغز فلوس خیار شنبر وهلیله چرب شده به روغن بادامبهره جست . نکته مهم آن است که مسهل های قوی مانند تربد ، سقمونیا وغاریقون در تابستان حتی المقدورنباید تجویز و استفاده شوند . نکته دیگر آنکه در تدبیر تابستانه افرادتندرست ، تعدیل مزاج و مصرف مطفیات و بوارد و ملین های ملایم می تواندکافی باشد ؛ ولی در بیماران با سوء مزاج مادی صفراوی لازم است پس ازمعرفتبه بیماری و تشخیص درست ، منضج و مسهل صفرا ازسوی طبیب تجویز گردد .

تدابیر دیگر :

- ورزش و حرکت در تابستان باید کمتر باشد، زیرا ورزش و حرکت خود از سبب های گرمی اند و این گرمی که به طبع فصلیاری می رساند ، محرک و برانگیزاننده اخلاط بویژه خلط صفراست و از این رو ،می تواند به سوء مزاج منجر گردد .

- مباشرت ( جماع ) در تابستان باید کمتر و دیرادیرتر از دیگر فصول باشد . بنا بر قول حکما زیان نزدیکی در تابستان بسیار است
.
- ازفصد کردن در تابستان حتی المقدورباید اجتناب شود مگر در صورت ضرورت شدید که آن هم باید در هنگام متوسط بودنحرارت انجام گردد و در خونگیری نیز باید حد اعتدال رعایت شود ، بدیهی استکه مراعات ایام ماه قمری در قواعد کلی فصد و حجامت ، همانند سایر اوقات وفصول در اینجا نیز ضروری و حتمی است
.
- تابستان بهترین فصل سال برای مبادرت بهقی پیشگیرانه یا درمانی ( با شرایط و ضوابط خاص آن ) است، این امر برایکسانی که سهل القی باشند و در قی کردن دچار اذیت بسیار نشوند ، برای تنقیهبدن از اخلاط بد ، در تابستان مفید دانسته شده است
.
- بهترین لباس در تابستان ، لباس کتانیاست زیرا سردترین لباس هاست و به بدن نمی چسبد . پوشیدن کرباس نرم نیزدراین فصل توصیه شده است
.
- سیر و سفر در گرمای تابستان بویژه در آفتاب نهی گشته است
.
- آسایش گزیدن و از گرما خود را پوشاندن و درزیرسایه و در خانه خنک نشستن از دیگر توصیه های حکما برای تابستان است
.
امیدوارم دست کم چند تن ازخوانندگان عزیز مجال داشته باشند تا از این توصیه واپسین به اندازه کافی بهره مند گردند!

http://tebirani.blogfa.com/