تعامل معماری و شعر فارسی در بناهای عصر تیموری و صفوی

[م.محسن]

در سطح پنجم و ششم این سنگ قبر ابیاتی از غزلیات حافظ به خط نستعلیق نقر شده است.
مضمون ابیات نوشته شده بر کتیبه ها به خوبی با مکان مورد استفاده هماهنگی ایجاد کرده و انسان را متوجه عاقبت و سرنوشت اعمال خویش نموده و به زیارت اهل طریقت سفارش می نماید. از دوره صفویه کتیبه با مضامین عرفانی- اخلاقی، نسبت به دوره تیموری، کمتر به دست آمده است. یکی دیگر از این نوع کتیبه ها، بر سنگ مزار صائب تبریزی در اصفهان نقر شده است که غزلی از خود صائب به خط محمدصالح، خوشنویس دوره صفوی، بر آن نوشته شده است.

گروه دوم: کتیبه ها یی با مضامین مدح و ثناء
اشعاری با مضمون مدح و ثنا در تزیینات کتیبه های بناهای اسلامی دوران تیموری و صفوی کاربرد داشته است. گروهی از این اشعار باتوجه به علاقه و ارادت ایرانیان به ویژه شیعیان نسبت به ائمه، به وصف و ثنای امامان (ع) به ویژه امام رضا (ع) در بناهای مذهبی تعلق دارد. اما گروهی دیگر نیز باتوجه به شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی روز به مدح و ستایش بزرگان و حاکمان عصر و در بناهایی چون آرامگاه ها، کاخ ها، ارگ و مراکز حکومتی کاربرد داشته اند.
از جمله بناها با کتیبه های مدح و ثناء، می توان به ارگ تاریخی هرات (درمدح و ستایش شخصیت های مهم سیاسی و فرهنگی)، مسجد گوهرشاد مشهد (درمدح امام رضا (ع))، مقبره محمدابوالولیدهرات (درمدح و ستایش پیامبر(ص))، بقعه امامزاده سلطان میراحمد کاشان (سده شانزدهم- هجدهم/دهم- دوازدهم) (درمدح وستایش امام زاده میراحمد) و مسجد حکیم اصفهان (درمدح چهارده معصوم (ع)) اشاره کرد.
نخستين و بزرگترين بناي تاريخي ايران که از سده پانزدهم/نهم باقي مانده، مسجد زيباي گوهرشاد است که در مجاورت مرقد امام رضا (ع)، هشتمین اختر تابناک آسمان امامت، در مشهد بنا شده و کتیبه هاي ارزشمندی، با مضامین مختلف مذهبی و ادبی (مدح و ثنا) در آن به یادگار مانده است.

ایوان جنوبی مسجد گوهرشاد مشهد.

مطالب بر گرفته از مقاله "تعامل معماری و شعر فارسی در بناهای عصر تیموری و صفوی"

ادامه دارد