دایرة المعارف گیاهان دارویی و معطر کوهستان

[*FATIMA*]

اسفرزه

در فارسی به آن اسپرزه ، اسفیدش ، اسفیوس ، اسپغول و اسپغل نیز می گویند . در کتب طب سنتی به نام های برزقطونا و حشیشه البراغیث آمده است .

اسفرزه گیاهی به ارتفاع 40 - 15 سانتیمتر و با ساقه ای علفی ، ایستاده و پوشیده از کرک است . برگ های آن متقابل ، خطی باریک یا خطی سر نیزه ای ،و نوک تیز هستند . گل های این گیاه ریز ، سفید مایل به سبز و مجتمع در سنبله های پر گل هستند که در کناره برگ های قسمت انتهایی ساقه قرار دارند . میوه اسفرزه ، پوشینه ، شکوفا ، 2 خانه بیضی و دارای 2 دانه بیضی کشیده و قهوه ای مایل به قرمز درخشان و براق است . موسم گلدهی در ماه های فروردین و اردیبهشت است .

قسمت های مورد استفاده : بذر ، برگ

موارد مصرف : از برگ آن به عنوان التیام دهنده زخم و جراحات استفاده می شود . قسمت اصلی گیاه ، بذر آن می باشد که چه به صورت خشک شده و یا پوست آن آرام بخش ، ملین و مسهل می باشد . بذر اسفرزه دارای موسیلاژ است که پس از جذب آب متورم شده و افزایش حجم می دهد و موجب لینت مزاج می شود و از آ« در درمان یبوست ، دیسانتری ، ناراحتی های روده ، نزله های مزمن ، اسهال های ساده ، بیماری مختلف ناشی از التهاب کلیه ، مثانه و خونریزی ریه استفاده می شود و مواد سمی و زائد بدن در روده بزرگ را دفع می نماید .

خیسانده و یا جوشانده دانه ، موسیلاژ زیادی ایجاد کرده و برای کاهش التهاب و ورم پوست و ورم پلک چشم مورد استفاده قرار می گیرد . خرد شده آن را اگر با روغن گل سرخ بجوشانند قابض است و اگر با سرکه ضماد نماییند ، سردرد را به کلی از بین می برد . مخلوط آن با سرکه در مداوای ورم های گرم ، باد سرخ ، دمل های بناگوش و دمل های بلغمی بسیار مؤثر است . ضماد آن با سرکه و روغن گل سرخ ، نقرس و درد مفاصل را معالجه می کند . سینه را نرم کرده و لعاب آن همراه با روغن بادام ، تشنگی صفرای شدید را تسکین می دهد .

از آن بیشتر در تب های شدید ، خشونت سینه ، حلق و زبان استفاده می شود . در سرفه و اخلاط های سفت و چسبنده مؤثر است . برای نرم کردن ورم ها به صورت ضماد مورد استفاده قرار می گیرد . برای بلند شدن موهای سر مفید بوده و مالیدن آن به مو باعث راست شدن آن می گردد . کوبیده آن با پوست خشخاش و روغن زیتون برای کم کردن ورم ها به صورت مالیدنی به کار می رود . خوردن آن خطر ابتلا به سرطان کولورکتال را کاهش می دهد . مقدار 20 - 5 گرم آن را که پس از پاک کردن یک شب خیس خورده باشد برای معالجه زخم معده ، سرطان رحم ، رماتیسم ، نرسایی های کبد ، ذات الجنب و بیماری های کلیه نافع است . برای رفع ورم چشم ، با لعاب آن چشم را شستشو می دهند . اگر اسپرزه پخته را روی پارچه قرار داده و به صورت ضماد در روی دمل یا آبسه قرار دهند ، برای گشودن آن مفید است . برای این کار برحسب بزرگی دمل 2 - 1 قاشق مربا خوری اسفرزه را در کمی آب به حرارت ملایم می پزند تا لعاب دار شود ، سپس بر روی دمل یا کورک قرار می دهند ، این عمل چند بار باید ادامه پیدا کند . ضد زخم روده و نفخ بوده ، تب بر و نشاط آور می باشد . ضماد کوبیده آن با گلاب ( در استعمال خارجی ) که بر روی سر قرار داده شود ، سر درد را درمان کرده و شادی اور است . از ماسک دانه اسپرزه برای نرم کردن پوست استفاده می شود .

احتیاط مصرف : در استفاده داخلی ، هیچگاه نباید تخم اسفرزه کوبیده شود و خوردن بیشتر از حد مجاز آن ( 40 گرم ) موجب سرد شدن بدن ، تنگی نفس و آشفتگی می شود . در صورت مصرف بیشتر از حد مجاز باید به پزشک مراجعه شود و تا قبل از رسیدن دکتر با داروهای قی آور ، سعی شود تا بیمار استفراغ نماید

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی