تاثیر و نقش زبان فارسی در زبانهای شبه قاره هند

[م.محسن]

فرهنگ واژگان زبان فارسی هند
گوئی از اواخر قرن هشتم ببعد دانشمندان هند بلغات فارسی و اصطلاحات شعری بیش‏ از ایرانیان توجه داشته‏اند زیرا که دوازده فرهنگ مربوط باواخر سده هشتم تا آخر سده دهم در دست است که در هند تالیف شده و در همین مدت فقط دو فرهنگ در ایران تالیف گردیده است.
فرهنگ جهانگیری بسال ۱۰۱۷ ‏ بهترین و جامع‏ترین فرهنگ فارسی در زمان خود بوده است . مؤلف آن جمال الدین حسین انجوی شیرازی یکی‏ از امراء دربار اکبر شاه و فرزند و جانشین او جهانگیر شاه بوده و پنجاه و سه فرهنگ فارسی‏ در دست داشته و در لغات مندرج در آنها و نیز در لغاتی که خود پیدا کرده تحقیق و ریشه یابی نموده و تحریفات را دور ریخته است.خود گوید«بسیاری از لغات که در هیج فرهنگی نشانی از آن‏ نبود بهمرسید حل آنرا چاره جز تفحص از اهل دیاری که مصنف یا ناظم از آنجا بوده یا توطن‏ در آنجا داشته نیافتم.مثلا لغاتی که از حدیقه و دیوان حکیم سنائی غزنوی یافته شد از مردمان‏ غزنی و کابل پژوهش نمودم».ترتیب لغات پسندیده نیست حرف دوم هر کلمه را باب و حرف اول‏ را فصل قرار داده است.شاید بهمین جهت کمتر از آنچه شایسته است طرف توجه واقع گردیده‏ بسال ۱۲۹۳ هجری در شهر لکهنو چاپی سراسر غلط از این فرهنگ سودمند انجام یافته است.
در قرن یازدهم و دوازدهم هفده فرهنگ در هند تالیف گردید.از آنجمله است‏.
۱- برهان قاطع تالیف محمد حسین متخلص ببرهان که سال پایان تالیفش ۱۰۶۲ میباشد و بترتیب‏ حروف تهجی تنظیم گردیده.هزارها لغت و معنی زائد بر فرهنگهای سلف دارد که بعضی اصیل‏ نیست.این فرهنگ شهرت بسیار یافته و چندین نوبت چاپ شده است.
۲٫ دیگر فرهنگ رشیدی تالیف‏ عبد الرشید الحسینی از مردم سند است که تحقیقات مفیدی در لغات فارسی کرده و حرف اول و دوم‏ بترتیب حروف تهجی است و بسال ۱۲۹۲ در کلکنه چاپ‏سر بی خورده است.
۳٫ دیگر بهار عجم بهار عجم تالیف‏ تیک چند متخلص به بهار است.در ۱۱۵۲ باتمام رسیده و شامل الفاظ مرکب و اصطلاحات فارسی‏ است.بقدری پسند ادباء معاصر او واقع شد که تا ۱۲۰۰ که تاریخ وفات مؤلف است هفت بار بچاپ‏ رسید و پس از آن هم چند بار چاپ سنگی خورده است.
از سده سیزدهم یازده فرهنگ در دست میباشد که یکی از آنها
۱٫ انجمن آراء ناصری‏ تالیف رضا قلی هدایت از رجال نامی سلطنت ناصر الدین شاه قاجار و صاحب تالیفات بسیار دیگر است‏ و بسال ۱۲۸۸ پایان یافته و در همان سال هم چاپ سنگی خورده است.بعض الفاظ جعلی برهان و دساتیر را ضبط کرده و بسیاری لغات تاریخی با تحقیقات زمان خود آورده که قابل استفاده است. ترتیب لغات بحروف تهجی است و تلفظ را بکمک هم‏وزن هر لغت روشن ساخته است.دیگر هفت‏ قلزم تالیف غازی الدین حیدر فرمانروای استان اود واقع در شمال هند است.از ۱۲۲۹ که سال‏ جلوس او بوده تا ۱۲۳۲ آنرا نوشته و قبول محمد نام آنرا مرتب کرده و دیباچه آنرا نگاشته‏ است.این فرهنگ براساس برهان قاطع قرار دارد و دو بار بچاپ سنگی رسیده است.
۲٫ غیاث اللغات تالیف محمد غیاث الدین رامپوری که چهارده سال رنج برده و کتاب خود را بسال ۱۲۴۲ بپایان رسانیده است.لغات عربی و اصطلاحات علمی بسیاری در آن مضبوط و حرف اول‏ و دوم هر لغت بترتیب حروف تهجی است.
در ابتدای قرن چهاردهم مفصل‏ترین فرهنگ فارسی بنام
۱٫ – فرهنگ آنندراج آنندراج فرمانروای شهرستان ویجی‏نگر واقع در جنوب هندنوشته شد.مؤلف محمد پادشاه متخلص بشادد بیرراجه آنندراج و مردی‏ دانشمند و شاعر بوده.لغات عربی را از منتهی الارب و منتخب اللغه و صراح و غیاث و فرهنگ‏ فرنک(اشتاینگس یا جانسون)و لغات فارسی را از مؤید الفضلا و بهار عجم و غیاث و انجمن آراء و برهان و هفت قلزم و کشف اللغات و شمس و مصطلحات وارسته با توضیح و شواهد هر یک نقل‏ کرده و بترتیب حروف تهجی در آورده است.از جهانگیری و رشیدی و سراج استفاده نکرده.تاریخ‏ پایان تالیف ۱۳۰۶ است بسال ۱۳۰۷ در شهر لکهنودر ۳۰۱۱ صفحه بزرگ چاپ سنگی خورده است.
دو فرهنگ دیگر بنام ۱٫ فرهنگ آصف اللغات ونقش بدیع در هند۲ .فرهنگ نوبهار و کاتوزیان در ایران چاپ شده است و علاوه بر فرهنگهای یاد شده چهار فرهنگ فارسی بترکی بنام “اقنوم عجم‏” و شامل اللغات و قائمه لطف اللّه و لغت نعمت اللّه تالیف قرن نهم و دهم در دست میباشد.(شرح فوق از مقدمه جلد پنجم فرهنگ نظام تالیف علامه آقا محمد علی داعی الاسلام‏ باختصار نقل گردید).این فرهنگ جامع لغات فارسی و لغات عربی مستعمل در فارسی بامر«نظام» حکمران دکن واقع در جنوب هند از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۸ قمری تالیف و در همانجا در ۵ جلد و ۳۵۳۶ صفحه چاپ سنگی شده است.از فرهنگ جامع مرحوم ناظم الاطباء نفیسی که از«ا»تا«ل» در چهار جلد بطبع رسیده و جلد آخر آن زیر چاپست و نیز از لغت‏نامه آقای علی اکبر دهخدا که‏ چهار جزء آن بتازگی از چاپ در آمده چون هر دو پس از ۱۳۱۸ تاریخ اتمام فرهنگ نظام انتشار یافته یاد نشده است.

مطالب بر گرفته از وبلاگ parssea.org