*** کتابهای خطی فرهنگ های واژگان فارسی .
در هند گنجیه عظیمی از کتابهای خطی فارسی وجود دارد. که فقط از تعدادی از آنها میکرو فیلم تهیه شده است. اما بخش زیادی از آنها ممکن است در اثر بی توجهی از میان رفته باشد.
زبان فارسی یکی از زبانهایی است که ایجاد واژگان نامه برای آن کهنت درازی دارد. و از زمانهای باستان واژگان نامه‌هایی نوشته شده که اکنون از آنها خبری نیست.
بنیاد زبان امروزی فارسی بر پایه زبان پارسی باستان در سده اول اسلام گذاشته شد و در مدت یکصد سال شعر فارسی رشد کرد و بپایه کمال رسید.در سده سوم هجری ابو حفص سغدی بمنظور کمک بتورانیان‏ در فهم دقائق شعر فارسی فرهنگی نوشت که امروز از نام و نشان آن کسی را آگاهی نیست.بلکه‏ جمال الدین حسین انجو در فرهنگ جهانگیری و محمد قاسم سروری در کتاب “مجمع الفرس” که هر دو در اوائل سده یازدهم تالیف شده و شمس الدین قیس رازی در کتاب المعجم فی معاییر اشعار العجم‏ تالیف اوائل قرن هفتم و ابو نصر فارابی در سال موسیقی خود از این کتاب یاد می‏کنند
و این تالیف‏ ابو حفص سغدی نخستین فرهنگ واژگان فارسی است و نیز نخستین کتاب نثر فارسی بشمار است و کتاب‏ دوم تاج المصار رودکی و سوم ترجمه تاریخ طبری است که در حدود ۳۵۲ ابو علی محمد بلعمی‏ بحکم امیر منصور سامانی آنرا بپارسی گردانید.
فرهنگ دوم تاج المصادر است که ابو عبد اللّه جعفر بن محمد رودکی متوفی بسال ۳۲۹ بمنظور حل مشکلات اشعار برای مردم خراسان نوشت و از نسخه آن نیز اطلاعی در دست نیست.
سوم لغت فرس تالیف ابو منصور علی بن احمد اسدی طوسی است که در سدهء پنجم میزبسته و در آن‏ اشعار بسیار از استادان سخن مضبوظ است که در جائی دیگر دیده نشده.نام هفتاد و شش تن از شعراء قدیم و نیز بعض اشعار کلیله و دمنه و سند بادنامه گمشده رودکی و بعض اشعار و امق‏ و عذرای گمشده عنصری در آن آمده و در ترتیب لغات ملاحظه حرف آخر شده است.پاول‏هورن‏ خاورشناس آلمانی بسال ۱۸۹۷ مسیحی آنرا چاپ کرده‏[و چاپی دیگر پس از مقابله و تصحیح‏ آقای عباس اقبال بسال ۱۳۱۹ در چاپخانه مجلس خورده است.]
چهارم “فرهنگ واژگان قطران ” تالیف حکیم ابو منصر قطران تبریزی معاصر اسدی است.در مقدمه فرهنگ‏ جهانگیری و صحاح الفرس بآن اشاره شده ولی امروز کسی را سراغ نداریم که نسخه‏ای از این‏ فرهنگ را داشته یا دیده باشد.
پنجم فرهنگ “صحاح الفرس” تالیف محمد هندوشاه منشی غیاث الدین بن رشید الدین فضل اللّه است که‏ از لغت فرس استفاده کرده و ازفرهنگ ابو حفص بی‏اطلاع بوده است.
ششم فرهنگ لغات معیار جمالی تالیف شمس الدین محمد فخری اصفهانی است که بسال ۷۴۵ بنام انجو شاه‏ فارس نوشته و بسال ۱۸۸۵ مسیحی باهتمام کارل زالمان در روسیه بچاپ رسیده است. مؤلف بجای آنکه از استادان قبلی شاهد بیاورد اشعار خود را بمناسبت معانی لغات ثبت کرده است.