در محرم به کدام شهر و استان برویم ؟

[طلیعه طلا]

اصفهان

در اصفهان هر محله دسته عزاداری مخصوص به خود را دارد که غالباً نام محله را روی دسته می گذارند . دسته های چهارسو، لومبان، در کوش و طوقچی هر کدام نام محله های قدیمی و معروفی در اصفهان است. در شب های محرم دسته های عزاداری به محله های یکدیگر می روند و به طور مشترک با سینه زن های میهمان شان از محله دیگر، مراسم را با هم برپا می کنند.

در روز عاشورا، تمام دسته های سینه زنی در میدان امام جمع می شوند و به صورت متحد عزاداری می کنند.
در اصفهان خانه ای به نام خانه زرگرباشی است. خانم های اصفهانی روز تاسوعا در این خانه جمع می شوند و نذورات پارسال خود را ادا می کنند.
یکی از مراسم مهم محرم که از شب های اولیه ماه آغاز می شود، تعزیه خوانی است.

به این صورت که یک نفر از گروه تعزیه خوانی با صدای طبل، شروع شدن تعزیه را به اطلاع مردم می رساند. بعد از این که مردم جمع شدند در صحنی که به این منظور تهیه شده است تعزیه خوان ها مرثیه های خود را اجرا می کنند.

در اصفهان غالباً لوازم و تجهیزات مورد نیاز تعزیه خوانی از نذورات مردم تهیه می شود.
مردم لنجان ظهر روز عاشورا و تاسوعا بهترین غذای خود را تهیه می کنند و آن را در سینی می گذارند، سینی ها را روی سرهایشان می گیرند و به پشت در حسینیه ای می روند که سینه زن ها و زنجیرزن ها در آنجا مشغول برگزاری مراسم هستند.

ساعت 12 ظهر در حسینیه باز می شود و مردم در صف های طولانی، با سینی هایی بر سر که پر از نذوراتشان است وارد حسینیه می شوند.
در اصفهان اکثراً تا روز دهم غذاهای نذری مردم قیمه است به جز خمینی شهر که در آنجا نذر اصلی در عاشورا آبگوشت است.

در شب اربعین مردم به مساجد می روند. چراغ ها را خاموش می کنند و سوگواری می کنند. از غذاهای این شب شله زرد و آش شله قلمکار است
شهرستان آران و بیدگل که با برگزاری آئین چاووش خوانی عزای حسینی به استقبال محرم می روند:



چاووش خوانی از سنت های دیرین مردم آران و بیدگل پیش از محرم

در این آیین دسته هایی با صدای بلند و رسا اشعاری را می خوانند و با کوبیدن بر سنج و دمام های عزا مردم را به اجرای مراسم عاشورایی دعوت می کنند.
در این مراسم که در فرهنگ دینی مردم آران و بیدگل در هفته پایانی ذی الحجه و در آستانه محرم اجرا می شود؛ دسته چاووش عزاداری از یک حسینیه جمع می شوند و با پیمودن مسیرهای سنتی عزاداری در آران و بیدگل، نوای آغاز ماه شور و ماتم حسین(ع) را در کوچه و خیابان شهر سر می دهند .

در این مراسم جمع زیادی از مردم با دود کردن اسفند در تعقیب این کاروان، با خواندن اشعار، ذکر مصیبت و سینه زنی چاووش خوانان را همراهی می کنند.
این دسته پس از پیمودن مسیری طولانی در صحن مطهر حضرت محمد هلال بن علی(ع) به عزا داری می پردازد

برگزاری مراسم عزاداری ماه محرم در کاشان به عنوان یکی از کهن‌ترین پایگاه‌های پذیرش تشیع در ایران علاوه بر اشتراکاتی که با سایر شهرها دارد از ویژگی‌ها و آداب و رسوم خاصی برخوردار است. مردم این شهرستان قبل از آغاز محرم با برپایی مجالس فوق‌العاده به صورت هفتگی به استقبال ماه محرم می‌روند که گواه بر این آمادگی نصب پرچم‌های مشکی، سبز، قرمز توسط تکایا و هیئت‌های مختلف از نیمه دوم ذی‌الحجه است که پس از پایان ماه صفر این پرچم‌ها جمع‌آوری می‌شود. مجالس عزاداری در کاشان از شب نخست محرم شروع و تا اواخر ماه صفر ادامه دارد که اوج برپایی این مجالس از شب نخست تا شب شانزدهم محرم است که به شب شش امام حسین (ع) معروف است که یکی از رسوم دیرینه در این شهر این است که هر شب از ماه محرم به نام هیئت خاصی است و در واقع آن هیئت سعی دارد اوج توان خود را در عزاداری در آن شب به نمایش بگذارد و اکثر مردم در آن هیئت حضور می‌یابند.

به عنوان نمونه شب چهارم و دهم برای هیئت علی ‌اصغر (ع) شب پنجم و نهم محرم متعلق به هیئت ابوالفضل (ع) و شب ششم به نام هیئت علی ‌اکبر (ع) است و در واقع آن هیئت تمام تلاش و هم و غم خود را در طول سال برای عزاداری باشکوه در آن شب به‌کار می‌گیرد. یکی دیگر از رسوم عزاداری در کاشان حرکت هیئت‌های مختلف از مرکز هیئت تا بازار و برپایی مراسم عزاداری در این مکان است که ورود دسته‌ها به بازار از سمت دروازه دولت و بازار مسگرها و سمت پا نخل و بازار گذرنو است که پس از طی کردن بازار و بازارچه‌ها در تیمچه امین‌الدوله مراسم ختم می‌شود. به منظور ایجاد نظم با وجود بیش از 500 هیئت در کاشان که به نام یکی از ائمه (ع) نامیده‌ شده‌اند هر هیئتی در ساعت و روز خاصی می‌تواند به بازار برود و تقریبا تمام دسته‌های عزاداری در یکی از روزهای دهه نخست ماه محرم با تشریفات و برنامه‌ریزی قبلی به بازار شهر رفته و به عزاداری می‌پردازند.


معمولا رسم بر این است که هر هیئت در شب قبل از روز بازار خود با برپایی مراسم عزاداری از تعدادی از هیئت‌ها دعوت می‌کند تا در این محفل و مراسم روز بازار شرکت کنند و بر مراسمشان رونق بخشند و آن هیئت‌ها نیز در قالب دسته‌هایی به کمک هیئت کمک‌خواه رفته و همنوا و هماهنگ می‌شوند و در پایان مراسم شب و نیز مراسم عزاداری روز بازار با شام و ناهار از عزاداران پذیرایی می‌شوند. گروهی از دسته‌های عزادار نمادها و نشانه‌هایی را در اختیار داشتند که اغلب به آن شناخته می‌شوند علم، کتل، توغ، جریده یا جریته، شش گوشه، نهر علقمه، شط فرات و نخل از جمله نمادهایی هستند که در پیشاپیش هیئت‌های عزادار حرکت می‌کنند.

نخستین دسته عزاداری که به بازار می‌رود، دسته‌ای است به نام چاووش عزا که در آخرین روز ذی‌الحجه یعنی یک روز قبل از شروع ماه محرم به بازار شهر می‌آید و مردم را از فرا رسیدن ماه محرم مطلع کرده و نیز کسبه‌ها و بازار را برای استقبال از هیئت‌ها و دسته‌های عزادار آماده می‌کنند که این دسته عزا مربوط به محله پشت‌مشهد کاشان است که از سمت بازار مسگرها وارد شده در تیمچه امین الدوله مراسم خود را ختم می‌کنند. سقاها گروه دیگری از عزاداران هستند این گروه که در قالب چهار دسته هستند در طول دهه نخست ماه محرم با بستن لنگی به کمر و انداختن مشک سقایی به دوش و جام‌های فلزی به دست در بازار شهر بین عزاداران ظاهر می‌شوند و به سقایی می‌پردازند.

تشرف به مسلک سقایی در سنین نوجوانی بر اساس نیت پدر و مادر مبنی بر این که فرزندشان همیشه سالم و تندرست بماند طی مراسمی به تشریفات خاص انجام می‌گرفته است که معمولا کودک در هفت یا هشت سالگی در مجلسی توسط بابا و سرپرست هیئت سقایان لباس سقایی به او پوشانده می‌شده و این حین، قصیده‌ای ویژه می‌خواند. لباس و وصله‌های سقایی شامل کلاه ترمه به نشانه تاج افتخار خدمتگزاری امام حسین (ع)، شیر و قلاب به نشانه کمربند سقایی، کشکول به‌ نشانه مشک آب سقایی، لنگ به جای نطع سقایی، رشته‌ای قرمز به نشانه رشته غم و ماتم امام حسین ‌(ع) است که به کمر کودک می‌بندند.

پس از پوشاندن لباس، مراسم با دعا و فاتحه‌خوانی و پاشیدن گلاب و دادن شیرینی پایان می‌پذیرد و آن کودک از آن روز تا آخر عمر به طور رسمی سقا محسوب شده و عضو هیئت سقایان کاشان به شمار می‌رود. از دیگر آداب و سنن ماه محرم در کاشان، برداشتن علم و علمات، کتل و بیرق، شامل عزاداری در بازار، نخل‌برداری، شمع زنی و چهل منبر، جریده است. نخل‌برداری که نماد و نشانه تشییع جنازه حضرت سید الشهدا (ع) در روز عاشورا است، در کاشان پنج نخل شامل نخل سرپره، نخل در فین، نخل در باغ، نخل کلهر و نخل باباشرف وجود دارد که در مراسمی پرشکوه و پرشور و همراه با اعتقادی عمیق برداشته می‌شود.

کشتن قربانی کردن متعدد گوسفند توسط صاحبان نذر در طول مسیر حرکت در جلو نخل، دود اسپند توسط صاحبان منازل در مسیر راه نخل، دویدن پابرهنه زن و مرد و پیر و جوان به دنبال نذر و فریادهای پرسوز یا حسین و عبور به سختی جمعیت کثیر از کوچه‌ها و گذرهای تنگ قدیمی شهر جلوه‌هایی از عشق و ارادت مردم این خطه به اهل‌بیت ‌(ع) به ویژه امام حسین ‌(ع) را خلق می‌کند که مرواریدهای اشک در صدف چشمان هر بیننده تحسین‌کننده آنست.

همچنین ساعاتی به غروب روز تاسوعا، مراسم شمع‌زنی با روشن کردن 72 شمع به تعداد یاران امام(ع) در چهل مسجد و زیارتگاه به یاد چهل منزل اسرای کربلا توسط بسیاری از نذرداران و علاقه‌مندان به ویژه بانوان برگزار می‌شود. علم جریده نیز شبیه به نیزه بوده و دارای یک یا دو تسمه آهنین هلالی شکل، دو پنجه فولادین، دو عدد شیر، کشکول مسی، رشته‌های مروارید، جاشمعی و چند تکه پارچه قیمتی است. جریده در واقع‌ نمادی از ویژگی‌های علمدار کربلاست، کشکول به نشانه سقایی حضرت، هلال تشبیه رخسار او به ماه، آینه صداقت و یکرنگی حضرت ابوالفضل (ع) و رشته‌های مروارید نشانه رشته الفت و وفاداری ایشان به حضرت سید الشهدا (ع)، است و علم نشانه علمداری و سپهداری، پنجه‌های فلزی نشانی از دستهای بریده قمر بنی‌ هاشم (ع) است به اعتقاد مردم کاشان دادن آب از این کشکول به بیماران شفابخش است.


از دیگر سنت‌های کاشان پختن و توزیع نانی در روز تاسوعا به نام نان عباسعلی است که در قدیم در خانه‌ها پخت می‌شده و امروزه توسط نانوایی‌هایی خاص پخت می‌شود و مشتری فراوان دارد. از دیگر سنت‌های کاشانی‌ها در روز عاشورا آن است که در گذشته که در منازل دام نگهداری می‌شد هر دامداری برای برکت و یا ادای نذر شیر دام خود را در صبح روز عاشورا به یاد شش ماهه سیدالشهدا (ع) به هیئت‌هایی که مزین به نام علی‌اصغر بودند می‌دادند و امروزه همچنان این سنت وجود دارد مردم با خریداری شیر و اهدای آن نذر خود را ادا می‌کنند.غذاهای نذری کاشان، گوشت لوبیای آن بسیار شهرت دارد که بسیار خوشمزه طبخ شده و خواهان بسیاری دارد. مردم کاشان به دلیل صبغه مذهبی و سابقه شکل‌گیری تشیع در این دیار که بر اساس اسناد موجود به اواخر قرن اول هجری برمی‌گردد عشق و ارادتی خاص و مثال‌زدنی به اهل بیت (ع) دارند و در برگزاری مراسم محرم و صفر بسیار مقید هستند به‌گونه‌ای که گرمای طاقت‌فرسای تابستان و سوز سرمای جانسوز زمستان کویر ذره‌ای در برگزاری مراسمشان تاثیر نمی‌گذارد.