عاق والدین شدن و تاثیر آن در دنیا و آخرت

[طلیعه طلا]

عقوق والدین به این است که فرزند، حرمت آن‌ها را رعایت نکند و بی‌ادبی نماید و آن‌ها را به سبب گفتاری یا رفتاری برنجاند و آزار و اذیت کند و در چیزهایی که منع شرعی و عقلی ندارد، از آن‌ها نافرمانی کند.


عاق والدین چیست؟

معنای عاق الوالدین

علامه مجلسی در شرح کتاب اصول کافی درباره معنای عاق والدین می‌نویسد: «عقوق والدین به این است که فرزند، حرمت آن‌ها را رعایت نکند و بی‌ادبی نماید و آن‌ها را به سبب گفتاری یا رفتاری برنجاند و آزار و اذیت کند و در چیزهایی که منع شرعی و عقلی ندارد، از آن‌ها نافرمانی کند؛ چه اینکه در بیان امام صادق علیه السلام آمده است که کمترین ناسپاسی والدین، گفتن «اُف» است….

نگاه تند به پدر و مادر، محزون ساختن آن‌ها و ترک وظایف حتمی در قبال آن‌ها مثل برآورده نساختن نیازهای مالی والدین در صورت نیاز نیز از موارد عاق شدن فرزندان معرفی شده است. و به بیانی خلاصه: هر کارى که موجب ایذا و اذیت والدین گردد، به معناى عاقّ والدین است، مگر در مواردى که تکلیف واجب یا حرامى باشد، و به انسان دستور مخالفت با آن را بدهند (اسفتائات از حضرت آیة الله مکارم شیرازی دامَت بَرَکاتُه)



برای آگاهی بیشتر به برخی وظایف فرزندان در برابر والدین توجه کنید:

وظایف فرزندان نسبت به والدین



۱- اطاعت از والدین

۱) قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ (علیه السلام): إِنَّ لِلْوَلَدِ عَلَى الْوَالِدِ حَقّاً وَ إِنَّ لِلْوَالِدِ عَلَى الْوَلَدِ حَقّاً فَحَقُّ الْوَالِدِ عَلَى الْوَلَدِ أَنْ یطِیعَهُ فِی کلِّ شَیءٍ إِلَّا فِی مَعْصِیةِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ حَقُّ الْوَلَدِ عَلَى الْوَالِدِ أَنْ یحَسِّنَ اسْمَهُ وَ یحَسِّنَ أَدَبَهُ وَ یعَلِّمَهُ الْقُرْآن (نهج‏البلاغه، حکمت ۳۹۹) همانا فرزند را به پدر، و پدر را به فرزند حقّى است. حق پدر بر فرزند این است که فرزند در همه چیز جز نافرمانى خدا، از پدر اطاعت کند، و حق فرزند بر پدر آنکه نام نیکو بر فرزند نهد، خوب تربیتش کند، و او را قرآن بیاموزد. (نهج البلاغة-ترجمه دشتى، ص: ۷۲۷)




۲- برّ ونیکی به والدین

در روایتی از امام صادق علیه السلام می‌خوانیم: بِرُّ الْوَالِدَینِ وَاجِبٌ فَإِنْ کَانَا مُشْرِکَینِ فَلا تُطِعْهُما وَ لَا غَیرَهُمَا فِی الْمَعْصِیةِ فَإِنَّهُ لَا طَاعَةَ لِمَخْلُوقٍ فِی مَعْصِیةِ الْخَالِق (الخصال ج‏۲ ۶۰۸) نیکى رسانیدن به پدر و مادر واجب است. و هر‌گاه مشرک باشند نه ایشان را و نه دیگرى را در معصیت خدا فرمان بردارى مکن چون براى مردم در مورد گناهکارى خدا فرمان بردارى نیست (خصال-ترجمه مدرس گیلانى، ج‏۲، ص: ۲۳۴)





۳- حقیقت احسان به والدین

احسان چیست؟
عَنْ أَبِی وَلَّادٍ الْحَنَّاطِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً (بقره-۸۳) مَا هَذَا الْإِحْسَانُ فَقَالَ: الْإِحْسَانُ أَنْ تُحْسِنَ ُحْبَتَهُمَا وَ أَنْ لَا تُکلِّفَهُمَا أَنْ یسْأَلَاک شَیئاً مِمَّا یحْتَاجَانِ إِلَیهِ وَ إِنْ کانَا مُسْتَغْنِیینِ [کافى، ج۲، ص۱۵۸) امام صادق (علیه السلام) فرمود: احسانِ به والدین این است که وقتى چیزى از تو مى‏خواهند آن‌ها را به زحمت نیندازى؛ گرچه بى‏نیاز هستند، حاجت آنان را برآور.


آثار احسان به والدین
احسان به والدین آثار متعددی دارد که که ما در اینجا چند نمونه از احادیثی که در این زمینه است را ذکر می‌کنیم: احسان به والدین بالا‌ترین مصداق صله رحم است و عمر را طولانى مى‏کند. [بحار الأنوار، ج۷۴، ص۸۰)



احسان به والدین در نسل تأثیر دارد
در روایتی از امام صادق علیه السلام می‌خوانیم: بَرُّوا آبَاءَکُمْ یبَرَّکُمْ أَبْنَاۆُکُم‏ (أمالی الصدوق ص ۲۸۸) نیکى کنید با پدرانتان تا بشما نیکى کنند پسرانتان وسعتِ رزق و روزى و آسان شدنِ سکراتِ مرگ از آثار احسان به والدین است (امالى شیخ صدوق-ترجمه کمره‏اى متن ۲۸۸)



آسانی سکرات موت
قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام): من أحب أن یخفف الله عز و جل عنه سکرات الموت فلیکن لقرابته وصولا و بوالدیه بارا فإذا کان کذلک هون الله علیه سکرات الموت و لم یصبه فی حیاته فقر أبدا [أمالى صدوق، ص۳۸۹ قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام): یأْتِی یوْمَ الْقِیامَةِ شَیءٌ مِثْلُ الْکبَّةِ فَیدْفَعُ فِی ظَهْرِ الْمُومِنِ فَیدْخِلُهُ الْجَنَّةَ فَیقَالُ هَذَا الْبِرُّ [کافى، ج۲، ص۱۵۸) قیامت چیزى مثل ابر مۆمن را تا بهشت راهنمایى مى‏کند. مى‏پرسند این علامت چیست؟ مى‏گویند: احسان به والدین].
در حدیث مى‏خوانیم: هر نگاه رحمت به والدین پاداش حجّ مقبول دارد. [میبدى)



۴- احترام به والدین

۱- احسان در پیرى
بِالْوالِدَینِ إِحْساناً إِمّا یبْلُغَنَّ عِنْدَک الْکبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کلاهُما [اسراء/۲۳].

۲-مراعات روحیه آنان: فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ [اسراء/۲۳].
۳- تواضع کردن: وَ لا تَنْهَرْهُما [اسراء/۲۳].
۴-خوش‏برخوردىوَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کرِیماً [اسراء/۲۳].
۵-تواضع عملى: وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ [اسراء/۲۴).
۶-دعاى به آنهاوَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما کما رَبَّیانِی صَغِیراً [اسراء/۲۴].



۲- احسان و نیکی بعد از وفات
۱) قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): سَیدُ الْأَبْرَارِ یوْمَ الْقِیامَةِ رَجُلٌ بَرَّ وَالِدَیهِ بَعْدَ فَوْتِهِمَا [بحارالأنوار، ج۷۱، ص۸۶]. قَالَ الْبَاقِرُ (علیه السلام): إِنَّ الْعَبْدَ لَیکونُ بَارّاً بِوَالِدَیهِ فِی حَیاتِهِمَا ثُمَّ یمُوتَانِ فَلَا یقْضِی عَنْهُمَا دُیونَهُمَا وَ لَا یسْتَغْفِرُ لَهُمَا فَیکتُبُهُ اللَّهُ عَاقّاً وَ إِنَّهُ لَیکونُ عَاقّاً لَهُمَا فِی حَیاتِهِمَا غَیرَ بَارٍّ بِهِمَا فَإِذَا مَاتَا قَضَى دَینَهُمَا وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمَا فَیکتُبُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَارّاً [کافى، ج۲، ص۱۶۳].
امام باقر (علیه السلام) فرمود: فرزندى که پدرش را از دست بدهد و نسبت به دیون او بى‏تفاوت باشد و برایش استغفار نکند، عاق مى‏شود و حتّى اگر در زمان حیات والدین عاق شده باشد، با پرداخت دیون آن‌ها و استغفار براى آن‌ها او برّ به والدین کرده است. [بحار الأنوار، ج۷۴، ص۵۹)




۵- کمک و انفاق به والدین

یسْأَلُونَکَ مَاذَا ینفِقُونَ قُلْ مَا أَنفَقْتُم مِّنْ خَیرٍ فَلِلْوَالِدَینِ وَالأَقْرَبِینَ وَالْیتَامَى وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَیرٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِیمٌ- از تو سۆال مى‏کنند چه چیز انفاق کنند؟ بگو: «هر خیر و نیکى (و سرمایه سودمند مادى و معنوى) که انفاق مى‏کنید، باید براى پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و مستمندان و درماندگان در راه باشد.» و هر کار خیرى که انجام دهید، خداوند از آن آگاه است. (لازم نیست تظاهر کنید، او مى‏داند)» (بقره، آیة۲۱۵) همانطور که می‌بینید والدین در صدر جدول است.




۶- ادب نسبت به والدین

در ورایتی از پیامبر اکرم صّی الله علیه و آله وارد شده است: مَا مِنْ وَلَدٍ بَارٍّ ینْظُرُ إِلَى وَالِدَیهِ نَظَرَ رَحْمَةٍ إِلَّا کَانَ لَهُ بِکُلِّ نَظْرَةٍ حِجَّةٌ مَبْرُورَةٌ قَالُوا یا رَسُولَ اللَّهِ وَ إِنْ نَظَرَ کُلَّ یوْمٍ مِائَةَ مَرَّةٍ قَالَ نَعَمْ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ أَطْیب (روضة الواعظین و بصیرة المتعظین ج‏۲ ص ۳۶۸) ‏هیچ فرزند نیکوکارى نیست مگر اینکه چون یک نظر رحمت به پدر و مادر افکند براى او پاداش حجى پذیرفته است. گفتند: اى رسول خدا! و اگر در هر روز صد بار بنگرد؟ فرمودند: آرى و خداوند بزرگ‌تر و مهربان‏‌تر است (روضة الواعظین-ترجمه مهدوى دامغانى ص ۵۸۷)




۷- مدارا با والدین

امام رضا (علیه السلام) فرمود: گر چه والدین در خط نیستند، ولى با آن‌ها مدارا کن. [مرآة العقول، ج۸، ص ۴۱۸)




۸- تشکر از والدین

قَالَ الرِّضَا (علیه السلام): مَنْ لَمْ یشْکرْ وَالِدَیهِ لَمْ یشْکرِ اللَّهَ [خصال صدوق، ج۱، ص۱۵۶) هر کس از پدر و مادر خود سپاسگزار نباشد خداى را سپاسگزار نیست (خصال-ترجمه فهرى، ج‏۱، ص: ۱۷۴)




۹- جلب رضایت والدین

در روایتی از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آلة وارده شده است که: من أصبح مرضیا لأبویه أصبح له بابان مفتوحان إلى الجنّة، و من أمسى مثل ذلک و إن کان واحدا فواحد، و من أصبح مسخطا لأبویه أصبح له بابان مفتوحان إلى النار، و من أمسى مثل ذلک، و إن کان واحدا فواحد. (تحریر المواعظ العددیة ص۱۷۵)

هر که بامداد پدر و مادر از او راضى باشند دو در از بهشت به رویش باز است، و همچنین هنگام عصر. و اگر یکى از آن‌ها از وى راضى باشد یک در به رویش باز است؛ و هر فرزندى که بامداد یا پسین پدر و مادر از او خشمگین باشند دو در از جهنم به رویش باز است، و اگر یک کدام ناراضى باشد یک در. (نصایح ص ۷۹)