آداب بندگی; برگرفته از مقدمه کتاب «آداب المریدین»

[312]

پیشاپیش چند نکته را درباره‏ ی نحوه‏ ی تدوین این کتاب و نحوه‏ ی استفاده از آن یادآور می‏ شویم:


1. در گزینش مطالب سعی بر آن شده از یک سو به اتقان و اعتبار آن‏ها توجه شود و از سوی دیگر دستوراتی باشد که مورد توجه و عنایت اکابر و مشایخ قوم به ویژه مکتب تربیتی عارف کامل، عالم ربّانی آخوند مولی حسینقلی همدانی رحمه‏ الله باشد که خود بدان عمل می‏نمودند و به شاگردان خود توصیه می‏کردند.
2. هر چند هدف اصلی در تدوین کتاب، اعمال یومیّه می‏باشد، ولی برای تکمیل آن مختصری به اهمّ اعمال هفته، ماه و سال اشاره شده است و در این زمینه، محور کار ما را کتاب‏های سید بن طاووس رحمه‏ الله و «المراقبات» مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی رحمه‏ الله تشکیل می‏دهند. از آن‏جا که ذکر منابع در پاورقی به طور مکرّر ملال آور است، لذا از استناد مکرّر خودداری نمودیم.
3. از ذکر دستورهای خاصّی که در کلمات مشایخ است و نیاز به اذن استاد و تلقّی از راهنمای خاصّ دارد، پرهیز شده است.
4. در انتخاب اعمال و اذکار، اصلِ «میانه‏ روی و رفق در عبادت» می‏ باید رعایت شود و هر کس به فراخور شغل، حال و وقت خود، به مقدار عملی که می‏تواند با نشاط کامل انجام دهد بسنده کند؛ چنان که در حدیث است، امام صادق علیه السلام فرمود:
«لا تُکَرِّهُوا إلی أَنْفُسِکُم الْعِبادَةَ.»^[12]

کاری نکنید که عبادت در نظر شما زشت جلوه کند.

نیز در حدیث دیگر می‏ فرماید:
«إجْتَهَدْتُ فی العبادةِ وأنا شابٌّ فقال لی أبی: یا بُنَی، دون ما أراک تَصْنَعُ. فإنّ اللهَ ـ عزّ و جلّ ـ إذا أحبّ عبداً رَضِی عنه بالیسیر.»^[13]

در دوران جوانی بسیار در عبادت سخت کوشی می‏کردم، پدرم به من فرمود: فرزند عزیزم، کمتر از آن‏چه می‏ بینم انجام ده؛ زیرا هرگاه خداوند ـ عزّوجلّ ـ بنده ‏ای را دوست بدارد، از او به عمل عبادی کم راضی می‏گردد.
5. دعاها و اعمال را به فراخور حال و توان خود انتخاب و بدان عمل نماید و هیچ گاه اصلِ اصیل «حضور قلب» را در عبادت فراموش ننماید، و اگر انتخاب ادعیه و اعمال با نظر استادی کارآزموده باشد، مفیدتر خواهد بود. امیرمؤمنان علی علیه السلام فرمود:
«إِنَّ لِلْقُلُوبِ إِقْبالا وَ إِدْباراً؛ فَإِذا أَقْبَلَتْ فَاحْمِلُوها عَلَی النَّوافِلِ، وَ إِذا أَدْبَرَتْ فَاقْتَصِرُوا بِها عَلَی الْفَرائِضِ.»^[14]

دل‏ها گاهی نشاط دارند و گاهی ملالت. اگر نشاط داشتند آن‏ها را به مستحبات وادارید، و اگر ملالت دست داد به واجبات بسنده کنید.
نیز در حدیث است که:

«أَلْقَصْدُ إلَی اللهِ تَعالی بِالْقُلُوبِ أَبْلَغُ مِن إتْعابِ الْجَوارِحِ بِالاْعْمالِ.»^[15]

آهنگ درگاه خداوند متعال را با دل‏ها کردن، زودتر انسان را به مقصد می‏رساند تا با به رنج انداختن اعضا و جوارح به واسطه‏ ی انجام اعمال طاقت فرسا.+↓