نخبگان گریز از مركز (گفت‌وگو با دكتر مصطفی ملكوتیان)

[312]

- از منظر جامعه‌شناسی سیاسی، این پدیده ناشی از چه عواملی است؟

دلایل مختلفی را می‌توان برای این امر بیان كرد. یكی از مهم‌ترین آن‌ها فقدان یك اعتقاد عمیق از ابتدای شكل‌گیری آن هدف یا آرمان باشد. در واقع ایجاد یك نظام اجتماعی، مبتنی بر شكل‌گیری یك سری آداب، رسوم و ارزش‌های مشترك اجتماعی در ذهن افراد است. حال، انسجام زمانی بیشتر خواهد بود كه شما بتوانید این ارزش‌ها و آداب و رسوم و سنن اجتماعی را به شیوه‌ی قوی‌تری در ذهن افراد و نسل‌های جدید جامعه و مردم و توده‌ها نهادینه كنید. علائم فقدان این اعتقاد عمیق در برخی از نخبگان بعدها هم خودش را به نوعی نشان می‌دهد نظیر گرایشاتی كه برخی از آن‌ها به بیگانگان پیدا می‌كنند و...

این مسئله به عملكرد ناكافی نهادهایی هم كه درجامعه‌پذیری افراد كشور دخیل هستند، بازمی‌گردد. در واقع تلقین ارزشی -البته تلقین نه به معنای جنبه‌ی اجباری این مسئله بلكه به معنی آموزش- و آموزش ارزش‌ها، آداب، رسوم اجتماعی، سنن و قوانین به نسل‌های جدید،با استفاده از مجراهای مختلفی همچون سیستم آموزشی، خانواده، نهادهای مذهبی، رسانه‌ها، دانشگاه و... نقش مهمی در جامعه‌پذیری هرچه بهتر افراد دارد. اگركه چنین آموزشی از طریق یك سیستم با كفایت و توانای جامعه‌پذیری به خوبی انجام شود، در آن صورت این افراد حامل ارزش‌های اجتماعی شده و از آن‌ها دفاع خواهند كرد كه نتیجه‌ی‌ این امر نیز به خود نظام اجتماعی و سیستم فرهنگی جامعه بازمی‌گردد و باعث تقویت و تداوم ارزش‌ها در جامعه می‌شود.

ولی اگر برخی نهادهایی كه در بالا به آنها اشاره كردیم در میانه‌ی راه وظیفه‌ای را كه نظام اجتماعی به آن‌ها برای انتقال خوب ارزش‌های اجتماعی محول كرده است، انجام ندهد، به‌صورت طبیعی به همان میزان كه كاستی و سستی در انتقال ارزش‌های اجتماعی صورت گرفته است، این افراد آن عمقی را كه بایستی در رابطه با اعتقاد به این ارزش‌ها داشته باشند، نخواهند داشت و نتیجه‌‌اش هم به‌هنگام لغزش‌های اجتماعی نمایان می‌شود. فشارهای شدید محیطی از قبیل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و...، فشارهای ارزشی، تلقین ارزشی از طریق بیگانه و... همه زمینه‌ای می‌شود كه چنین افرادی كه اعتقاد عمیقی نیافته‌اند و از ابتدا نتوانسته‌اند به‌خوبی ارزش‌های اجتماعی را در خودشان درونی كنند، دوام نیاورند و ضعف جدی از خودشان بروز دهند و گاهی حتی در اردوگاه طرف مقابل قرار بگیرند.