ژنتیک سرطان

[پیمان هادی فرکوش]

ژنتیک سرطان

(قسمت دوم)

---

علل پیدایش سرطان، به وجود آمدن اختلال در کار برخی ژن‌ها می باشد که در این مقاله به آن اشاره می شود. از این رو، شناسایی ژن های دخیل در هر سرطان به یافتن روش های مناسب تر و مۆثرتر درمانی کمک می‌کند.

---

برخی سرطان ها ممکن است در بستگان بیمار هم اتفاق افتد. به این صورت که پیشینه ی ژنتیكی یک سرطان خاص در میان خویشاوندان هم وجود داشته باشد، که به این دلیل خطر ابتلا به سرطان را در نزدیکان بیمار افزایش می دهد. طبق آمارهای جهانی تا کنون تنها 5 تا 10% سرطان ها، ارثی برآورد شده است. در میان این نوع سرطان های فامیلی یا ارثی، حدود 50% ناهنجاری مندلی وجود دارد که خطر ابتلا به سرطان را افزایش می دهد به این دلیل که در برخی سرطان ها وقوع جهش در یک ژن منفرد می تواند عامل اصلی این بیماری باشد. بعضی سرطان های معده، پوست و خون، می توانند از این نوع باشند. در برخی خانواده ها حتی در غیاب طرح توارث مندلی، خطر وقوع سرطان بیشتر از حد متوسط است. به عنوان مثال افزایش بروز سرطان ممکن است در بستگان درجه یک بیماران، 2 تا 3 برابر بیشتر مشاهده شود. این امر نشان دهنده‌ی پیچیدگی سرطان هاست، که از مجموعه عوامل ژنتیکی و محیطی ناشی می‌شود.

ژن های دخیل در سرطان به سه گروه تقسیم می‌شوند: آنکوژن ها، ژن های سرکوب‌گر تومور، ژن های ترمیمی DNA آنکوژن ها، اغلب آلل‌های جهش یافته ی (فعال شده) یک دسته از ژن های طبیعی سلول به نام پروتوآنکوژن ها هستند ولی می توانند ژن هایی نظیر دسته ی رمزگردان تلومراز یا ژن های متوقف کننده‌ی آپوپتوز هم باشند. آنکوژن، نوعی ژن جهش یافته است که عملکرد یا بروز تغییر یافته‌ی آن موجب تحریک غیرطبیعی تقسیم و تکثیر سلولی می شود.جهش فعال کننده می تواند در خود آنکوژن، در عناصر تنظیم کننده ی آن و یا حتی در تعداد نسخه های ژنومی آن باشد، که می تواند به عملکرد تنظیم نشده یا بروز مفرط فرآورده ی آنکوژنی بیانجامد. آنکوژن ها اثری غالب در سطح سلولی دارند، یعنی وقتی یک آلل جهش یافته ی منفرد فعال شود یا بروز مفرط پیدا کند، برای تغییر دادن فنوتیپ سلول از طبیعی به سرطانی، کافی است.

تکثیر شدید و افسار گسیخته، نهایتاً به یک سلول جهش یافته امکان می دهد تا به یک بیماری کشنده تبدیل شود. در حالی که برخی جهش ها باعث می شوند یک سلول در بین توده ی عظیم سلولی عملکرد خود را از دست بدهد و در نهایت بمیرد

آنکوژن ها اغلب نتیجه‌ی جهش های فعال کننده هستند، که با تحریک تکثیر سلولی، افزایش خون رسانی به تومور و مهار آپوپتوز، زمینه ی سرطانی شدن سلول‌ها را فراهم می آورند.
ژن های سرکوب‌گر تومور، همان طور که از نام آنها پیداست، با تنظیم رشد و فعالیت های دیگر سلول، از ایجاد سرطان جلوگیری می کنند. از دست رفتن عملکرد پروتئین های رمزگذاری شده توسط ژن های سرکوب گر تومور، منجر به تقسیم سلولی افسار گسیخته، رشد غیر عادی سلولی و یا آپوپتوز ناقص خواهد شد.
ژن های ترمیمی DNA این ژن ها از طریق ترشح پروتئین های متفاوت، زمینه ی ترمیم DNA آسیب دیده را فراهم می‌کنند. اما زمانی که خود این ژن های ترمیمی آسیب ببینند، سلول، توانایی ترمیم خود را از دست داده و اختلالات ژنتیکی و عدم ترمیم DNA منجر به ایجاد سرطان می شود.

جهش ها غالباً هنگام تقسیم سلولی رخ می دهند و آنکوژن ها و ژن های سرکوب‌گر تومور، به طور ارثی نسبت به ژن های دیگر قابلیت جهش بیشتری ندارند. آنچه که جهش های سرطانی را از سایر انواع جهش ها متمایز می سازد، تقویت شدید تکثیر سلول و یا بقای سلول حاصل از جهش است. این دقیقاً فنوتیپ یک سلول سرطانی است.
تکثیر شدید و افسار گسیخته، نهایتاً به یک سلول جهش یافته امکان می دهد تا به یک بیماری کشنده تبدیل شود. در حالی که برخی جهش ها باعث می شوند یک سلول در بین توده ی عظیم سلولی عملکرد خود را از دست بدهد و در نهایت بمیرد. این پدیده هیچ تاثیر فنوتیپی نخواهد داشت. زیرا در یک اندام یا بافت، از دست رفتن یک یا چند سلول، ضایعه ی غیر قابل جبرانی محسوب نمی شود.


منابع:

Croce CM. Oncogenes and cancer. (2008) N Engl J

Yokota J. Tumor progression and metastasis. (2000) Carcinogenesis. 21 (3): 497–503.

Weinberg, R. A. (1991). "Tumor suppressor genes." Science (New York, NY) 254(5035): 1138