موانع توبه

[312]

2) توهم بخشش همه گناهان به وسيله شفاعت: ما معتقديم كه خداوند كسانى را براى شفاعت گنه‏كاران معين كرده و از جمله اهل‏بيت رسول خدا عليهم‏السلام، پيروان و دوستداران خود را شفاعت مى‏كنند. همين اعتقاد ممكن است مورد سوءاستفاده قرار گيرد و شيطان به وسيله آن انسان را وسوسه كند كه نگران عاقبت گناه نباش و از گناه لذت ببر و در نهايت مورد شفاعت قرار مى‏گيرى. يا ممكن است رواياتى را كه درباره فضيلت عزادارى بر امام حسين عليه‏السلام، و محبت اهل‏بيت عليهم‏السلام، وارد شده دستاويز قرار دهد. از جمله اين روايات، روايتى است كه از رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله، وارد شده كه حضرت مى‏فرمايند: «حب على بن أبى‏طالب تأكل السيئات كما تأكل النار الحطب»؛

1 دوستى على، گناهان را از بين مى‏برد چنان‏كه آتش هيزم را مى‏سوزاند و از بين مى‏برد. اين‏گونه احاديث ممكن است مورد سوءاستفاده شيطان قرار گيرد و ما را وسوسه كند كه نگران فرجام گناه خود نباشيم و باكى از انجام گناه و نافرمانى خدا نداشته باشيم؛ زيرا با محبت اهل‏بيت عليهم‏السلام، و شركت در مجلس روضه سيدالشهداء عليه‏السلام، و گريستن براى آن حضرت، همه گناهان بخشيده مى‏شود و مورد شفاعت آن بزرگوار قرار مى‏گيريم. در صورتى كه شفاعت شرايط خاصى دارد و هر كسى مشمول شفاعت نمى‏گردد و از جمله كسى كه نماز را سبك بشمارد، مشمول شفاعت قرار نمى‏گيرد. امام صادق عليه‏السلام، در اين‏باره مى‏فرمايند: «إِنَّ شَفَاعَتَنَا لا تَنَالُ مُسْتَخِفّا بِالصَّلاةِ»؛2 همانا شفاعت ما نرسد به كسى كه نماز را سبك بشمارد. همچنين از آيات و روايات مربوط به شفاعت استظهار مى‏شود كه شفاعت در قيامت اعمال مى‏شود و در عالم برزخ براى كسى شفاعت نمى‏شود. در روايتى آمده است كه عمروبن زيد به امام صادق عليه‏السلام، عرض مى‏كند: من از شما شنيدم كه فرموديد: همه شيعيان ما با هر رفتارى كه در دنيا انجام داده باشند وارد بهشت مى‏شوند. آن حضرت فرمود: «صَدَقْتُكَ؛ كُلُّهُمْ وَاللَّهِ فِى الْجَنَّةِ. قَالَ: قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنَّ الذُّنُوبَ كَثِيرَةٌ كِبَارٌ. فَقَالَ أَمَّا فِى الْقِيَامَةِ فَكُلُّكُمْ فِى الْجَنَّةِ بِشَفَاعَةِ النَّبِيِّ الْمُطَاعِ أَوْ وَصِيِّ النَّبِيِّ، وَلَكِنِّي وَاللَّهِ أَتَخَوَّفُ عَلَيْكُمْ فِي الْبَرْزَخِ»؛3 سخن تو را تصديق مى‏كنم؛ به خدا قسم همه آنها وارد بهشت مى‏شوند. راوى مى‏گويد كه به آن حضرت گفتم: جانم فداى شما باد، گناهان فراوان و بس بزرگ هستند [چگونه كسانى كه آن گناهان را مرتكب شده‏اند وارد بهشت مى‏شوند؟ ]حضرت فرمود: اما در قيامت همه شما با شفاعت پيامبرى كه مورد اطاعت قرار مى‏گيرد و يا جانشين او وارد بهشت مى‏شويد، ولكن به خدا قسم من بر شما از عالم برزخ مى‏ترسم [كه شما را گريزى ازكيفر گناهان نيست و در آن عالم مشمول شفاعت قرار نمى‏گيريد.] بر اين اساس، اگر گنهكار در قيامت مشمول شفاعت شود، در عالم برزخ، كه بسيار طولانى است مشمول عذاب و كيفر اعمال ناپسند خود مى‏گردد و اگر او در دنيا توبه نكند، لااقل در عالم برزخ گريزى از عذاب الهى ندارد. به هر حال، آثار گناهان به راحتى محو نمى‏شوند و نبايد با تصور و تخيلات ساده‏لوحانه و توجيه‏تراشى براى گناه دين را سبك و بى‏پايه و دستورات الهى را غيرجدى جلوه دهيم. مگر عالم و تعاليم الهى گزاف است كه هزاران گناه و جنايت با چند قطره اشك بخشيده شود و مگر هر اشك چشمى فايده دارد؟ آيا عمر سعد ملعون كه، در روز عاشورا در برابر انبوه جنايت‏هايى كه خود و يارانش بر سيدالشهدا عليه‏السلام وارد كردند گريست، مشمول عفو قرار مى‏گيرد؟4
همچنين پس از شهادت اميرمؤمنان عليه‏السلام، معاويه بر آن حضرت گريست و بى‏ترديد اين گريه براى او فايده و ثمرى ندارد. در اين‏باره در بحارالانوار آمده است كه: ضراربن حمزه بر معاويه وارد شد و معاويه از او خواست كه على عليه‏السلام را براى او توصيف كند. ضرار از آن كار عذر خواست، اما معاويه عذر او را نپذيرفت و ضرار برخى از فضايل و ويژگى‏هاى آن حضرت را برشمرد و از جمله گفت: «خدا را شاهد مى‏گيرم كه با چشم‏هايم او را در موقعيت‏هايى ديدم كه پرده سياه شب همه جا را گسترده بود و او در محراب عبادت ايستاده در حالى كه محاسن خويش به دست گرفته مانند مارگزيده به خود مى‏پيچيد و اندوهگينانه مى‏گريست و گويا اكنون نيز مى‏شنوم كه مى‏فرمود: «اى دنياى پست و حقير، آيا مى‏خواهى مرا به خود مشغول دارى، يا شيفته من شده‏اى؟ هرگز مباد، غير مرا بفريب كه مرا به تو نيازى نيست و تو را سه طلاقه كرده‏ام تا بازگشتى نباشد كه زندگانى‏ات كوتاه است و ارزشت اندك و آرزويت حقير. آه از كمى توشه و درازى راه و دورى سفر و سختى منزل». در اين هنگام اشك‏هاى معاويه بر محاسنش جارى شد و او با آستينش آنها را پاك كرد.5
پاداش‏ها و منزلت‏هايى كه براى محبت اهل‏بيت عليهم‏السلام، و پذيرش ولايت آنان و شادمان گشتن در ايام سرور و اندوهگين گشتن در ايام ماتم آنان وارد شده همه حق و صحيح‏اند، اما بايد در نظر داشت كه بايد زمينه‏ها و شرايط دست‏يابى به اين پاداش‏ها را فراهم آورد. به عنوان تشبيه، در كتاب‏هاى پزشكى براى داروهاى گوناگون فوايدى ذكر شده و براى علاج و درمان دردهاى گوناگون معرفى شده‏اند، اما بسيارى براى درمان خويش از داروى مناسبى استفاده مى‏كنند، اما چون شرايط و دستورالعمل مصرف آن دارو را رعايت نمى‏كنند، نتيجه‏اى نمى‏گيرند و آن دارو بيمارى آنها را برطرف نمى‏سازد. همچنين در صورتى كه ما شرايط و ظرفيت‏هاى لازم را در خود فراهم آوريم، به پاداش محبت به اهل‏بيت عليهم‏السلام، و گريه بر سيدالشهدا عليه‏السلام، دست مى‏يابيم و اگر بنا بود كه گريه بر آن حضرت به صورت مطلق تأثير مى‏گذاشت و حتى گريه فاسق‏ترين و بدترين مردم بر امام حسين عليه‏السلام باعث بخشيده شدن گناهان او مى‏گشت، دين بازيچه تلقّى مى‏شد و دست‏آويز منحرفان و هوس‏آلودگان قرار مى‏گرفت. ما به حق معتقديم كه محبت و ولايت اهل‏بيت عليهم‏السلام دژ مصونيت از قهر و عذاب الهى است، اما كسى وارد اين دژ مستحكم الهى مى‏گردد كه شرايط محبت و ولايت اهل‏بيت عليهم‏السلام را در خود فراهم آورده باشد و به لوازم محبت و ولايت آنان ملتزم باشد.
امام رضا عليه‏السلام در مسير خراسان به نيشابور رسيدند. وقتى خواستند از آن شهر خارج شوند، علما و راويان حديث از آن حضرت خواستند كه حديثى را برايشان ذكر كنند. آن حضرت از طريق پدرانشان از رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله روايت كردند كه آن حضرت فرمود: «سمعت جبرئيل، يقول: سمعت اللّه ـ جل وعز ـ يقول: لا إله إلا اللّه حصنى فمن دخل حصنى أمن [من ]عذابى. (فلما مرت الراحلة نادانا:) بشروطها و أنا من شروطها»؛6 از جبرئيل عليه‏السلامشنيدم كه فرمود: از خداوند شنيدم كه فرمود: «لا اله الّا اللّه» دژ من است و هر كسى داخل دژ من شود از عذابم ايمن مى‏گردد. (اما چون قافله به حركت درآمد آن حضرت خطاب به ما فرمودند:) با رعايت شرايط آن و [ولايت ]من از جمله آن شرايط است.
بر اساس روايت فوق، ولايت اهل‏بيت عليهم‏السلامشرط ورود در دژ الهى و مصون گشتن از عذاب خداوند است، اما مصونيت از عذاب الهى در گرو التزام به لوازم ولايت اهل‏بيت عليهم‏السلام، و پيروى صادقانه و خالصانه از آن حضرات است. روشن شد كه شفاعت مربوط به عالم قيامت است و شامل عالم برزخ نمى‏شود. البته، به واسطه كارهاى خيرى كه گنه‏كاران در دنيا انجام داده‏اند، در عالم برزخ مدتى عذاب از آنها برداشته مى‏شود و آنان از ثواب و پاداش كارهاى نيكشان بهره‏مند مى‏گردند. اما پس از آن مجددا عذاب و كيفر مى‏بينند و چنان نيست كه در سراسر عالم برزخ از عذاب الهى مصون بمانند.
در هر صورت، راه دفع شبهات شيطانى كه مانع توبه و موجب اصرار بر انحراف و گناه مى‏گردند، فراگرفتن صحيح معارف الهى است كه در پرتو چنين شناختى انسان مى‏تواند از دام شبهات رها گردد و به اين باور برسد كه گناه هرچند كوچك، خسارت عظيمى براى انسان دارد و ما را از سعادت محروم مى‏گرداند. با توجه به اهميت و نقش بارز اين عامل شناختى است كه در آموزه‏هاى دينى ما تأكيد فراوانى به فراگيرى معارف دين شده و فضيلت‏هاى بزرگى براى آن ذكر گرديده است. از جمله در روايتى از امام كاظم عليه‏السلام وارد شده است كه: «عَالِمٌ يُنْتَفَعُ بِعِلْمِهِ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِينَ أَلْفَ عَابِدٍ»؛7 عالمى كه مردم از علمش بهره‏مند گردند، از هفتاد هزار عابد و پارسا بهتر است.