تفکر شیعی در زمان امام رضا(ع) به فرهنگ شیعی تبدیل شد

[نسیم بهآر]

تهران - پژوهشگر مذهبی با بیان اینکه تفکر شیعی از زمان حضور امام رضا(ع) در ایران به فرهنگ شیعی تبدیل شده است، اظهار داشت: فرهنگ شیعی در کشور ما به گونه ای ماندگار شد که مرکزیت شیعه از زمان امام هشتم (ع) از مدینه به ایران منتقل شد.



حجت الاسلام ˈسید ضیاء الدین صالحی خوانساریˈ روز جمعه به خبرنگار معارف ایرنا گفت: عصر امام رضا(ع) دورانی بود که عباسیان با ترویج افکار باطل و به راه انداختن برخی ناهنجاری های اجتماعی قصد داشتند تا با آشفته کردن فضای اجتماعی با فعالیت های امام هشتم (ع) مقابله کنند.

وی افزود: به همین دلیل بنی عباس تفکر ˈجدالˈ و ˈمراءˈ را در جامعه رواج داد تا یک ناهنجاری عمومی در پوشش علمی گسترش یابد. مثلا آزادی هایی که در آن زمان به پیروان ادیان مانند یهودیان، مسیحیان، زرتشتیان و حتی برهمائیان می دادند به این دلیل بود تا مباحث جدال آفرین مانند جبر و تفویض یا تجسیم و تشبیه خداوند را به راه بیاندازند.

این پژوهشگر دینی اضافه کرد:‌ در این فضای علمی آلوده جریانات فکری انحرافی مانند زیدیه و اسماعیلیه رشد کرد؛ به گونه ای که برخی از این جریانات باطل بودن ادعای نبوت حضرت ابراهیم را مطرح و تلاش می کردند تا شان قرآن را نیز بشکنند که امام رضا(ع) با برگزاری مناظراتی با آنان مقابله کرد.

وی در ادامه گفت: آن حضرت بحث تجسم خداوند یعنی قائل به جسم بودن خدا را باطل اعلام کردند و جریان واقفیه را نیز باطل دانستند و از طرف دیگر نشر افکار توحیدی مانند حدیث سلسله الذهب را در میان مردم مطرح کردند.

به گفته صالحی خوانساری امام هشتم(ع) مردم را از مراجعه به افراد جاهل که در لباس علم ظاهر می شدند؛ برحذر داشته و از طرف دیگر افرادی مانند ˈحسین بن سعید اهوازیˈ، ˈبزنطیˈ، ˈابن فضل کوفیˈ و سایر یاران مورد اعتماد خود را به مردم معرفی کردند تا علوم خود را از علمای قابل اعتماد بگیرند.

وی در ادامه گفت: این حرکت های امام(ع) در واقع مقابله با نابسامانی های آن دوران بود که تلاش می شد تا در پوشش فضای علمی، بی اخلاقی های اجتماعی رواج پیدا کند و به همین دلیل امام در زمینه های مختلف اجتماعی و همچنین درباره مسائل عرفانی و افکار تصوف، تعالیم اصیل دینی مانند عرفان ناب شیعی را مطرح می کردند.

این استاد دانشگاه افزود: در بحث اخلاق به ویژه در بحث سبک زندگی اسلامی که امروزه به شدت مورد نیاز است؛ باید گفت پیشینیان ما زندگی خود را از تفکرات دین به ویژه حضور امام در ایران گرفتند و باعث شد تفکر شیعی به فرهنگ شیعی تبدیل شود و این فرهنگ در کشور ایران ماندگار شد؛ به گونه ای که حضور امام رضا(ع) در ایران باعث شد تا مرکزیت شیعی از مدینه به ایران منتقل شود.

به گفته وی این وضعیت به گونه ای بود که مامون ادامه حکومت خود را در ایران به صلاح ندانست و لذا بنی عباس به بغداد کوچ کرد.

صالحی خوانساری در ادامه به هجرت بنی هاشم از مدینه به ایران در زمان امام رضا(ع) اشاره کرد و گفت: با توجه به اینکه ایران با حضور امام رضا(ع) به یک منطقه امن برای بنی هاشم تبدیل شده بود؛ لذا نهادینه شدن فرهنگ شیعی باعث شد تا در روستاهای ایران امام زاده ها و دانشمندان شیعی معتبر حضور داشته باشد و اگرچه گستردگی این هجرت ها در ظاهر به عنوان هجرت مطرح بود، ولی در واقع این افراد معتبر در ایران افکار ناب شیعی را ترویج می کردند.

این پژوهشگر مذهبی در ادامه به بیان برخی روایات از ثامن الحجج(ع) پرداخت و گفت: امام رضا(ع) برای اصلاح فضای اخلاقی به هم ریخته جامعه آن روز نکاتی را در مباحث اخلاق اجتماعی مطرح می کردند که این نکات به مرور به عنوان یک الگو وارد زندگی مردم شد.

وی افزود: به عنوان نمونه علی بن موسی الرضا(ع) پیوسته مردم را به پیروی از رسول خدا(ص) تشویق می کردند تا ضمن تثبیت اصالت دین اسلام، مسائلی مانند شیعه و سنی باعث ایجاد اختلاف میان آنان نشود.

صالحی در بیان روایتی از امام رضا(ع) گفت: امام هشتم فرمودند که پیامبر خدا(ص) در چند مساله دخالت نمی کردند. یکی این که مردم را نکوهش و ملامت نمی کردند تا حرمت افراد شکسته نشود و در روایات نیز تاکید شده اگر کسی انسان مومنی را ملامت کرد باید منتظر باشد تا خود نیز دچار همان مساله شود.

وی دومین مساله از قول امام رضا (ع) را عیبجویی نکردن پیامبر(ص) عنوان کرد و گفت: رسول خدا(ص) هیچگاه از کسی عیبجوبی نمی کردند و عیب کسی را فاش نمی کردند و می فرمودند ˈخداوند مرا عیبجو و عیب تراش مبعوث نکرده بلکه معلم آسان گیر مهربان مبعوث کرد.ˈ

وی در ادامه گفت: بنی عباس مردم را به این فضا کشانده بودند تا یکدیگر را ملامت کنند و عیوب دیگران را فاش کنند و امروز نیز این مساله در جامعه ما مشاهده می شود و شاید بتوان گفت به هم ریختگی اخلاقی باعث می شود تا مردم نسبت به یکدیگر بی اعتماد شوند و این بی اعتمادی وبدبینی باعث نکوهش و عیبجویی می شود و انسان ها را از بردباری و شکیبایی دور می کند.

صالحی خوانساری با بیان روایتی دیگر از ثامن الائمه(ع) گفت: امام رضا(ع) مردم را به چهار خصلت دعوت می کردند. اول این که نیکی را در جامعه نشان می دادند و خود نیز به آن عمل می کردند تا مردم به صورت عملی به کار و گفتار نیک سوق یابند و دوم این که باطل را مسکوت می گذاشتند و در جهت ترویج ابطال باطل تلاش نمی کردند؛ چون همین مساله باعث می شد تا مردم به باطل توجه کنند.

وی به یکی از اصول تبلیغی اشاره کرد و گفت: گاهی به هر اندازه در جامعه، باطل را تعریف کنیم، مردم برای شناخت آن تلاش می کنند تا به دنبال آن بروند و این ناخواسته تبلیغ آن باطل است و در واقع مردم خام، گرفتار دام باطل می شوند.

وی اضافه کرد: امام رضا (ع) تلاش می کردند تا زندگی مردم را سامان دهند و آنان را به کار و تلاش ترغیب کنند تا یک جامعه فعال و پرنشاطی را تشکیل دهند. لذا حضرت فرهنگ پول گرفتن (تکدی گری) را تغییر دادند، به گونه ای که مردم بدانند با پول گرفتن از امام(ع) نباید زندگی خود را تامین کنند، بلکه باید با دسترنج و تلاش خود به دنبال روزی باشند.

صالحی خوانساری با بیان این که چهارمین خصلت امام رضا(ع) در این حدیث توجه دادن مردم به آخرت است؛ افزود: امام (ع) جامعه را در جهت اخلاقی حفظ کرد و خود نیز به گونه ای رفتار می کرد تا مردم فکر نکنند میان حاکم و مردم فاصله ای وجود دارد. مثلا امام(ع) با غلامان خود غذا می خورد و به آنان سفارش کرده بود که اگر آن حضرت هنگام خوردن غذای آنان وارد شد، کسی از جای خود بلند نشود.

این پژوهشگر مذهبی تاکید کرد: التهابات اخلاقی با عمل کردن به فرمایش های امام رضا(ع) از بین می رود و بسیاری از نگرانی های موجود در جامعه را نیز برطرف می کند.

وی همچنین با اشاره به طرح مباحث اقتصادی از سوی امام رضا(ع) ، افزود: در فضای اقتصادی امام هشتم(ع) با ترویج فرهنگ خمس و زکات باعث شد تا زندگی شیعیان به مسائلی مانند ربا، اجحاف، کم فروشی و اسراف آلوده نشود و مردم با سرلوحه قرار دادن دستورات دینی یک زندگی سالم و متعادل اقتصادی را با جلوگیری از حرام پیشه خود سازند.

صالحی خوانساری در ادامه به حدیثی از ثامن الحجج(ع) اشاره کرد و گفت: به عنوان نمونه امام(ع) به شیعیان فرمودند مسلمانی که نماز بخواند ولی عبادت های مالی خود را انجام ندهد؛ نمازش نیز باطل است.

وی در پایان گفت: این روایات نشان می دهد امام رضا (ع) در مجموعه اخلاقی خود یک منش شیعی را در میان مردم رواج دادند تا نابسامانی های اعتقادی را ریشه کن کرده و از طرف دیگر با توصیه اخلاق اقتصادی، معاش و روش اقتصادی مردم را اصلاح کنند تا فضای جامعه از فضای لقمه حرام نجات پیدا کند.

منبع