مشکلات خط فارسی حل‌شدنی است؟

[نارون1]

غلامحسین صدری افشار معتقد است: وقتی ما زبان پیوندی فارسی را با زبان صرفی عربی می‌نویسیم، همیشه با استثناها مواجه هستیم.

اما فرهنگستان باید با ایجاد قوانین برای آراستگی خط فارسی تلاش کند.این فرهنگ‌نویس پیشکسوت در گفت‌وگو با خبرنگار ادبیات خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، درباره‌ی آشفتگی رسم‌الخط فارسی عنوان کرد: همان‌طور که در مقدمه‌ی «دستور خط فارسی» نوشته، خط ما خط عربی است و این خط برای زبان‌های صرفی به درد می‌خورد.

در زبانی چون عربی از «ع» و «ل» و «م» می‌توان واژه‌هایی چون معلم،‌ تعلیم، علم‌، علامه‌، علیم و عالم را ساخت، یعنی ریشه با چیزهای دیگر ساخته می‌شود.

در حالی‌که فارسی زبانی پیوندی است و در این زبان به اول و آخر واژه چیزی اضافه می‌شود و معنا را تغییر می‌دهد. برای نمونه به «دانش» چیزهایی اضافه می‌شود و واژه‌هایی چون دانشمند‌، دانش‌دوست،‌ دانش‌پرور و از این دست ساخته می‌شود. یعنی کلمه دانش تغییر نمی‌کند و فقط به اول و آخرش چیزی اضافه می‌شود.

انگلیسی هم این‌گونه‌ است.او در ادامه افزود: زبان‌ پیوندی نمی‌تواند با رسم‌الخط عربی سراسر قانونمند شود و همیشه استثناهایی باقی می‌ماند.

برای نمونه این معلوم نیست که چرا دانش‌پژوه را جدا و دانشمند را سر هم می‌نویسیم؛ بنابراین با این زبان نمی‌توانیم کاملا قانون بگذاریم.

صدری افشار با اشاره به تلاش برای قانونمند کردن زبان فارسی گفت: اولین‌بار در زمان وزارت فرهنگ دکتر خانلری، گروهی زبان‌شناس دور هم جمع شدند و قانونی گذاشتند که تا سال‌ها کتاب‌های درسی ما بر اساس آن تنظیم می‌شد. این قانون‌ها شامل چیزهای ساده بود. برای نمونه به ما می‌گفت «می» اول فعل را باید جدا نوشت. «به» مفعول‌ساز را جدا می‌نویسیم. «ب» تأکید در «برو» و «ب» تزیین را سر هم می‌نویسیم. یا این‌که واژه‌هایی چون دانشسرا و دانشکده سر هم نوشته می‌شود.

این دستور کم و بیش جواب می‌داد. اما وقتی کامپیوتر آمد و مجبور شدیم واژه‌ها را سرچ کنیم، این جواب نمی‌داد و باید واژه‌ها را بیش‌تر جدا می‌نوشتیم.او ادامه داد: سپس فرهنگستان زبان و ادب فارسی دستور رسم‌الخط فارسی را منتشر کرد و برخی گونه‌های نگارش را مشخص کرد.

اما در این کتاب شیوه نگارش برخی واژه‌ها بر عهده‌ی خود نویسنده گذاشته شده است؛ مانند واژه‌ی «پست‌خانه» و «پستخانه» که به هر دو شکل می‌تواند نوشته شود. یا «بی‌نوایی» و «بی‌نوائی»، «زاییدن» و «زائیدن»، «رگ‌برگ» و «رگ برگ» که نگارش‌شان به هر دو صورت درست است. این‌ها نمونه‌هایی است که در کتاب آمده و این کار را برای خواننده دشوار می‌کند.

اما حقیقت این است که بیش‌تر از این هم نمی‌توان زبان فارسی را قانونمند کرد.صدری افشار گفت: اما عده‌ای که جدانویسی را درست متوجه نشده‌اند، حتا شناسه‌ها را جدا می‌کنند.‌ فعل شادی این‌گونه است.

این‌که شادم، شادی، شادند،‌ اما برخی می‌نویسند، «شاداند» و این غلط است. چون این کار را سخت می‌کند. چون همه‌ی مردم ایران که فارس نیستند و این آموزش زبان را برای قومیت‌ها دشوار می‌کند و به زبان آسیب می‌رساند.

او سپس با اشاره به نیاز به قانونمند کردن خط فارسی گفت: البته فرهنگستان نباید به این قوانین بسنده کند و باید آن‌ها را به‌روز کند. برای نمونه ما برای نوشتن اسم‌های فرنگی با مشکلات زیادی داریم. گاه «تورنتو» و گاه «ترنتو» نوشته می‌شود. این دوگانگی برای فهرست‌نویسی مشکل ایجاد می‌کند. همچنین گاه «اتریش‌« با «ط» و گاه با «ت» نوشته می‌شود.

این‌ها دردسرساز هستند و در این میان فرهنگستان وظیفه دارد که تکلیف را مشخص کند تا نوشتار ما قانونمند شود.صدری افشار گفت: این قانونمندی‌ها باید با کمک آموزش و پرورش از کتاب‌های درسی شروع شود تا بچه‌ها و معلم‌ها دچار سرگردانی نشوند.

از مدرسه می‌توان این فرهنگ‌سازی را آغاز کرد. مانند «می» و «را» که دیگر جدا نوشته می‌شوند و مشکل آن‌ها حل شده است. بنابراین این تلاش‌ها باید از مدرسه شروع شود و به سایر بخش‌ها گسترش پیدا کند. اما اگر این شلختگی‌ها کم شود و فرهنگستان هم بهتر و با سرعت بیش‌تری کار کند، می‌توان آراستگی را در زبان فارسی شاهد بود.