رنگ باختن واژه های مقدس در پس پرده‌های غفلت و ناآگاهی

[نسیم بهآر]

تهران - واژه هایی همچون کربلا، شهادت و روضه با اعتقادهای ما مسلمانان و شیعیان به گونه ای عجین شده که هرگز حاضر نیستیم خدشه و انحرافی در این کلمات پدید آید اما گاهی غفلت و یا ناآگاهی برخی افراد سبب می شود تا تقدس این واژه ها در گذر زمان و فرهنگ عامه کمرنگ شود.



تاریخ گواهی می دهد که سرشت ما ایرانیان با نام و یاد و عشق سیدالشهدا(ع) گره خورده و از آن زمان که شیر مادر همراه با اشک عزای حسینی در هم آمیخت و عشق و ارادتمان را از طفولیت به سالار شهیدان دوچندان کرد تا آن هنگام که زمان مرگ فرا می رسد و آرزو می کنیم تا حسین(ع) بر بالینمان فرود آید و شفاعتمان کند؛ همه نشانگر خلوص نیت و پاکی قلوب عاشقان حسینی است.

برای اثبات این ادعا نیازی به مرور تاریخ گذشته نیست و کافی است نگاهی به حال و هوای رزمندگان دوران دفاع مقدس داشته باشیم که برای حفظ دین و مملکت اسلامی تا پای جان جنگیدند و هنگام شهادت با فریاد یا حسین به استقبال مرگ رفتند.

ارادتمندان و شیفتگان حسینی با شروع ماه محرم خیمه های عزا برپا کرده و هر دلسوخته ای می کوشد تا سهمی هرچند ناچیز در عزاخانه حسین داشته باشد؛ از ذاکر و مداح اهل بیت(ع) گرفته تا سخنران و واعظ، و از آشپز و چای ریز و کفش جفت کن گرفته تا هیات امنای مساجد و مسوولان هیات های عزاداری.

شور و شعور حسینی نه تنها در روزهای عزای حسینی که در طول سال،سرچشمه ای برای درک معرفت دانش آموزان مکتب حسین است و هرچند امواج این دریای مواج همیشه در جوش و خروش است اما گاهی برخی از این دانش آموزان هنگام مشق برخی از واژه های عاشورایی نمره ˈبیستˈ نمی گیرند؛ واژه هایی که در نگاه اول آنچنان مهم به نظر نمی رسد ولی زمانی که این لغات را در قالب فرهنگ نامه عاشورا می بینیم و به تقدس این کلمات دقت می کنیم؛ اهمیت آن را درک می کنیم.



* صحرای کربلا

کربلا، مدفن سیدالشهدا و سرزمینی است که بزرگترین حماسه خدایی بشر در عاشورای سال 61 در آن اتفاق افتاد و موجش سراسر تاریخ و پهنه جهان را فرا گرفت. خاک آن ، بوی خون می دهد و تربت این سرزمین، مقدس و الهام بخش بوده و در فضیلت آن، روایات بسیاری نقل شده است.

حضرت علی (ع) پس از جنگ صفین و هنگام عبور از سرزمین کربلا،چشمانش پر از اشک شد و فرمود ˈاینجا شهادتگاه عاشقان بی نظیری است که در گذشته و آینده، نمونه ندارندˈ و کربلا از آن زمان تاکنون سمبل ایثار و شهادت طلبی و شوق و شور حماسی شناخته شده است و در طول تاریخ نیز کانون عشق های برتر بوده و همچون مغناطیسی، دل های مشتاق و شیدای معرفت را به سوی خود کشیده است.

در برخی روایات تاریخی نیز آمده است که سیدالشهدا (ع) هنگام ورود به کربلا، نواحی اطراف قبر خود را از اهل نینوا و غاضریه خریداری کرد و به خود آنان صدقه داد و با آنان شرط کرد که مردم را به جایگاه قبرش راهنمایی کنند و هر که را به زیارت آن حضرت می آید، پذیرایی کنند.

هرچند قدم به قدم کربلا یادآور رشادت های حسین بن علی(ع) و یاران باوفای آن حضرت است اما در این سرزمین باید مفاهیم والای انسانی و الهام بخشی های قداست آفرین را بیش از نشان های جغرافیایی و تاریخی سراغ گرفت.

قداست سرزمین کربلا در فرهنگ شیعه به اندازه ای است که حتی دفن شدن در جوار حرم سیدالشهدا(ع) آرزوی هر عاشق و دلداده حسینی است و برخی بزرگان و علما و مردم عادی وصیت می کردند تا در آنجا دفن شوند؛ چرا که طبق روایات، رحمت الهی شامل کسانی است که در زمین کربلا و در کنار امام حسین(ع) دفن شود.

بسیاری از مردم نیز زیارت امام حسین(ع) در این سرزمین را مهمترین آرزوی خود می دانند و قدیمی ترهایی که به دلایل مختلف نمی توانستند به زیارت کربلا بروند؛ با حسرت و اندوه زیر لب زمزمه می کردند ˈاز جوانی به پیری رسیدم، عاقبت کربلا را ندیدمˈ.

همچنین در احادیث ائمه معصومین(ع) آثار و برکات فراوانی برای خاک کربلا و تربت حسینی ذکر شده است؛ به گونه ای که سفارش شده تا کام نوزادنمان را با تربت برداریم و مردگانمان را نیز با ذره ای از خاک کربلا رهسپار قیامت کنیم و با تربت حسین(ع) شفای بیمارانمان را از درگاه الهی بخواهیم.

فضیلت و برکت تربت سیدالشهدا(ع) به اندازه ای است که حتی در نماز انسان تاثیرگذار است و مراجع تقلید در رساله های عملیه خود سفارش می کنند تا نمازگزاران پیشانی خود را در هنگام سجده بر تربت پاک حسینی بگذارند؛ چرا که بنا به روایات ائمه (ع) نماز با تربت امام حسین(ع) مقبول درگاه الهی واقع می شود.

یادآوری این فضیلت ها و بیان تقدس سرزمین نینوا سبب می شود تا هر آزاده و مسلمانی برای این واژه و هر کلمه ای که یادآور رشادت های امام حسین(ع) و یاران ثابت قدم آن حضرت باشد؛ حرمتی ویژه قایل باشد و با به رغم گذشت سال ها و قرن ها از این حماسه جاودان، پاسدار ارزش های کربلا باشد.

یکی از اصطلاحاتی که معمولا در جامعه امروزی به کاربرده می شود ˈصحرای کربلاˈ است که متاسفانه گاهی با کاربرد منفی همراه است. به عنوان نمونه اگر شخصی هنگام بیان موضوعی به حاشیه بپردازد و یا از بحث اصلی خارج شود؛ به او گفته می شود ˈبه صحرای کربلا زدیˈ و یا از چنین شخصی خواسته می شود تا ˈبه صحرای کربلا نزندˈ.

هرچند این کلام بیشتر به صورت محاوره به کاربرده می شود اما می توان گفت این اصطلاح اکنون در جامعه رواج یافته و بسیاری از مردم کوچه و بازار از آن استفاده می کند که این موضوع مسوولیت ما رابه عنوان پیرو امام حسین(ع) بیشتر می کند.

در چنین مواردی است که مسوولیت شنوندگان چنین اصطلاح اشتباهی بیشتر می شود. چون گوینده از روی عادت چنین جمله ای را به کار ببرد ولی مخاطبان با یادآوری حرمت کلمه ˈکربلاˈ می توانند در مخاطب تاثیری بگذارند که در سخنان خود از این اصطلاح استفاده نکند.



* شهید و شهادت

واژه های شهید و شهادت در فرهنگ ما مسلمانان و ایرانیان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. هرچند در قرآن کلمه ˈشهیدˈ به معنای شاهد و گواه آمده ولی گستره واژه شهادت در فرهنگ اسلام و شیعه به پهنای تاریخ بوده و هر جا که مظلومی به مصاف ظالمی رفته و خونش به زمین ریخته شده، واژه شهادت جانی دوباره گرفته است.

قبل از شهادت امام حسین(ع) و واقعه عاشورا، از حضرت حمزه عموی رسول خدا(ص) به ˈسیدالشهداءˈ یاد می کردند ولی پس از شهادت مظلومانه حسین بن علی(ع) و یاران باوفایش، این لقب رنگ و بویی دیگر گرفت؛ چرا که این واژه تا دنیا برپاست؛ به امام حسین(ع) تعلق دارد و عاشقان حسینی با شنیدن نام سیدالشهداء به یاد سرور مظلومان و سومین امام معصوم(ع) اشک هایشان روان می شود.

متاسفانه گاهی دیده می شود که کلمه شهید و شهادت در فرهنگ روزمره ما جایگاه اصلی خود را تغییر می دهد و فرهنگ عامه مردم تنزل پیدا می کند به گونه ای که در زمان از دست رفتن و ضایع شدن مساله ای به موضوع شهادت اشاره می شود.

شاید شما هم شنیده باشید که هنگامی که سخن و نظر یک گوینده به نتیجه نمی رسد و به اصطلاح سخنش ˈضایع می شودˈ از عبارت شهید استفاده می کند و می‌گوید ˈحرفم شهید شدˈ و یا با اعتراض اعلام می کند ˈاجازه بدهید حرفم شهید نشودˈ

هرچند ممکن است گوینده هنگام استفاده از چنین اصطلاحی هیچگونه قصدی نداشته باشد و فقط بخواهد منظور خود را در این قالب برساند ولی فراگیر شدن این اصطلاح باعث می شود تا واژه شهید به مرور در ذهنمان با ˈضایع شدنˈ و ˈهدر رفتنˈ یکی محسوب شود.

نمی خواهیم بگوییم جعل چنین اصطلاحاتی از نقشه های دشمنان خارجی یا داخلی است ولی باید اذعان کرد هر کسی که در عادی شدن به کارگیری چنین اصطلاحی نقش داشته باشد؛ به همان اندازه نیز مقصر خواهد بود؛ هر چند بدون نیت بدی از این نوع واژه ها استفاده کند.



* روضه و منبر

روضه و روضه خوانی، به معنای ذکر مصیبت سیدالشهدا(ع) و مرثیه خوانی برای ائمه معصومین (ع) است که مورد تشویق امامان و یکی از عوامل زنده ماندن نهضت حسینی و پیوند روحی و عاطفی شیعه با اولیاء دین است.

اشک ریختن و گریستن در مصائب اهل بیت (ع) نشانه عشق به آنان است و علاوه بر سازندگی های تربیتی برای سوگوار، موجب اجر و پاداش الهی در آخرت و بهره مندی از شفاعت امام حسین (ع) است؛ به گونه ای که امام صادق(ع) فرمودند امام حسین(ع) برای عزادار خود و کسی که برای آن حضرت گریه می کند؛ طلب آمرزش می کند.

معنای روضه در اصل، باغ و بوستان است اما علت این که امروزه از مرثیه خوانی و یادآوری مصیبت های امام حسین(ع) به روضه یاد می کنیم آن است که مرثیه خوانان در گذشته، حوادث کربلا را از روی کتابی به نام ˈروضة الشهداءˈ تالیف ˈملاحسین کاشفیˈ می خواندند.

کاشفی از دانشمندان با قریحه و خوش ذوق سبزوار در قرن نهم هجری بود و یکی از چهل کتاب وی به نام روضه الشهدا بود که به زبان فارسی نوشته بود و از آنجا که واعظان و سخنرانان در مجالس عزاداری از روی این کتاب مصیبت های کربلا را بر سر منبر می خواندند، خوانندگان این کتاب به ˈروضه خوانˈ معروف شدند و بتدریج خواندن روضه از روی کتاب منسوخ شد و روضه خوان ها مطالب کتاب را حفظ کرده و در مجالس عزاداری می خواندند.

احادیث فراوانی درباره گریه بر حسین(ع) و گریاندن دیگران که همان مصیبت خوانی و روضه خوانی باشد؛در منابع دینی ذکر شده است. به عنوان نمونه امام صادق(ع) پاداش ذکر مصیبت و روضه را فراتر از سنجش و اندازه گیری دانسته و فرمود ˈهر چیزی پاداش و مزدی دارد؛ مگر اشکی که برای ما ریخته شود.ˈ و همچنین فرمود ˈهر ناله و گریه ای مکروه است؛ مگر ناله و گریه بر حسین(ع)ˈ

امام رضا(ع) نیز در اهمیت تعظیم شعائر الهی و زنده نگه داشتن یاد سیدالشهدا(ع) فرمود

ˈگریه کنندگان باید بر کسی همچون حسین گریه کنند؛ چرا که گریستن برای او گناهان بزرگ را فرو می ریزد.ˈ

هر چند واژه روضه در فرهنگ شیعی از جایگاه بالایی برخوردار است و شیعیان با تشکیل مجالس و محافل عزاداری و برپایی عزای حسینی(ع) در قالب روضه خوانی ارادت خود را به ساحت مقدس امام حسین(ع) عرضه کرده و توشه ای برای آخرت خود ذخیره می کنند ولی گاهی استفاده از کلمه ˈروضهˈ با رویکردی منفی صورت می گیرد و در موقعیت نامناسبی بیان می شود. به عنوان نمونه هرگاه گوینده ای بیش از انتظار صحبت کند و سخنانش از اندازه درگذرد به او گفته می شود ˈچقدر روضه می خوانی!ˈ

گویا این اصطلاح جنبه اعتراضی دارد و گوینده این جمله می خواهد به مخاطب خود بفهماند که از صحبت هایش خسته شده و یا حوصله شنیدن سخنان او را ندارد.

گاهی برای استفاده از همین مفهوم واژه ˈمنبرˈ به کار برده می شود و برای اینکه اعلام کنند که اشتیاقی به شنیدن سخنان گوینده ندارند و از راهنمایی هایش خسته شده اند؛ می گویند ˈچقدر منبر می روی؟ˈ یا ˈفلانی دوباره منبر رفتˈ

شاید بسیاری از کسانی که اینگونه سخن می گویند؛ از روی عادت و بدون توجه به جایگاه ویژه این واژه در فرهنگ اسلامی آن را بکار می برند در حالی که بسیاری از کسانی که هدایت جامعه را به عهده دارند؛ از همین جایگاه به راهنمایی مردم پرداخته و بسیاری از بزرگان و دانشمندان از پای منبر به مقام های ارزشمند و والا دست یافته اند.

مگر نگفته اند ˈشرف المکان بالمکینˈ؟ پس شرافت منبر نیز به آن شخصیتی است که بر آن جلوس می کند و به عبارت دیگر منبر که از چوب یا آهن ساخته می شود؛ به خودی خود ارزشی ندارد؛ بلکه ارزش آن به خطیب و واعظی است که بر بالای آن سخن خدا و معصومین(ع) را برای مردم می گوید.

فرهنگ منبر از زمان صدر اسلام وجود داشته و امروزه نیز استفاده از منبر هنگام وعظ و ارشاد و سخنرانی های مذهبی، چه در ایام محرم و ماه مبارک رمضان و چه در مناسبت ها و ایام دیگر سال، رایج است و منبر رفتن از شیوه های کهن تبلیغات مذهبی به شمار می رود.

در عرف مردم ایران روحانیون برای ایراد خطبه و سخنرانی از منبر استفاده می کنند و سخنرانان غیرروحانی برای سخن گفتن از میز و تریبون استفاده می کنند و حرمت منبر بعنوان آنچه یادگار عصر رسول خدا (ص) است، همچنان محفوظ است.



* هیاتی

هیات، تشکلی مردمی بر پایه عشق و محبت به اهل بیت (ع) است و معمولا در مناسبت های دینی به ویژه ولادت ها و شهادت های ائمه معصومین(ع) مطابق فرهنگ عامه حاکم در مناطق مختلف کشور برپا می شود.

در کتاب ˈمهندسی اشکˈ که شرحی بر اصول کار هیات های مذهبی است؛ می خوانیم: برخی هیات را تشکل می دانند و معتقدند که قدیمی‌ترین تشکل غیررسمی جهان تشیع از واقعه کربلا تاکنون هیات های عزاداری است که در طول 14 قرن به صورت زنده و پویا به حیات خود ادامه داده است. برخی نیز هیات را نه یک تشکل، بلکه اجتماع ساده و ابتدایی گروهی از افراد می پندارند که تنها با انگیزه های احساسی صرف و با هدف بزرگداشت مناسک دینی به راه اندازی آن مبادرت می ورزند.

ˈمحمدمهدی نجاتیˈ نویسنده کتاب می افزاید: در باور این گروه، هیات فاقد ساختار منسجم تشکیلاتی است و در اداره آن نیز نمی توان از اصول کار تشکیلاتی هدفمند و برنامه ریزی شده یاری جست؛ همانگونه که اکنون در منظر برخی افراد چنین تلقی می شود که کار هیاتی عبارت از مجموعه ای فعالیت های بی نظم، بی برنامه، بی هدف، گتره ای و دیمی است.

بر این اساس اگر هیاتی با سابقه ای 20 ساله یا بیشتر هنوز فاقد برنامه ریزی‌های حداقلی کوتاه مدت، میان مدت و درازمدت باشد و افق و چشم انداز معینی را فراروی خود ترسیم نکرده باشد؛ کاری قریب به همان مضمون می کند که برخی افراد از ˈهیاتˈ تصور دارند؛ یعنی همان فعالیت های هیاتی که به معنای مجموعه ای از فعالیت های بی برنامه، بی‌هدف و فاقد نظم و انسجام مشخص است که فاقد برنامه ریزی، مدیریت، کنترل، نظارت و هدایت است.

گروهی نیز هیات را صرفا تجمعی احساسی می دانند که در پی تعظیم شعائر برخی مناسبت های دینی، در منازل، تکایا، مساجد و حسینیه ها برپا می شود و نمی توان آن را تشکل نامید.

نویسنده همچنین معتقد است: دلیل گروه اول که هیات را یک ساختار تشکیلاتی منسجم با قابلیت برنامه ریزی می دانند مستند به نحوه شکل گیری و استمرار حرکت هیات های معروفی مثل هیات های موتلفه اسلامی، هیات رزمندگان اسلام، رهپویان وصال شیراز و عاشوراییان اصفهان است که در واقع بمثابه یک تشکیلات رسمی و اثرگذارعمل می کنند؛ اما استدلال کسانی که هیات را تنها اجتماع افرادی غیر تشکلی و شورمحور می دانند؛ وجود هزاران هیات ثبت شده موجود در کشور است که قریب به اتفاق آنان فاقد حتی یک برگه برنامه ریزی مدون و مکتوب، هدف از پیش تعیین شده و تفکیک مسوولیت یا شرح وظایف مشخص برای افراد می باشند.

هیاتی که یک روز مانده به مراسم با اعلام زمان و مکان برنامه توسط مداح، میان دار، موسس یا سایر پیر غلامان و متولیان شکل می گیرد با علامت پرچم شناخته می شود و در خاتمه تا مناسبت مذهبی بعدی تعطیل می شود؛ بدون شک چنین هیاتی فاقد رسالت تشکیلاتی خاصی است که بتوان از آن با عنوان یک تشکل نام برد چرا که اجرای این قبیل برنامه ها برای آن افرادمعمولا به شکل یک عادت ساده مذهبی و فعالیتی تکراری و کلیشه ای در آمده است.

نویسنده کتاب ˈمهندسی اشکˈ هیات را قدیمی‌ترین و با سابقه‌ترین تشکل شیعی می داند که کار تشکیلاتی در آن رعایت می‌شود و دقیقا مشخص است که چه کسی فراخوان می‌دهد؛ چه کسی غذا پخش می‌کند و چه کسی مسوول میکروفون است.

متاسفانه کلمه ˈهیاتˈ به معنی بی نظمی و بی برنامگی نه تنها در اصطلاح عامیانه که در مطبوعات و روزنامه ها نیز به کار می رود و برخی از مسوولان نیز بدون توجه به جایگاه این واژه مقدس، مفهوم منفی آن را در نظر گرفته و در جملات خود بیان می کنند.

واژگان و اصطلاحاتی که در جامعه و جمع دوستان و خانواده به کار می بریم و از صبح تا شب با آن سروکار داریم؛ جزیی از فرهنگ این کشور است که در بستر سبک زندگی شکل می گیرد و تک تک افراد اجتماع در نهادینه کردن و یا به فراموشی سپردن آن نقش دارند. پس بیاییم تقدس این واژگان عاشورایی و یا هر واژه ای را که در باورهای دینی خود حک کرده ایم؛ حفظ کرده و با ساده انگاری و بی تفاوتی از کنار آنها نگذریم.

از: محمدرضا جعفرملک

منبع

[کتایون50]

نام حسین عظمت قیام عاشورا وعزاداری وزنده نگاه داشتن این قیام وپیام آن به قول نویسنده با شیر اندرون شده با جان به در شود .اما...رنگ باختن این مفاهیم ویا زنده نگاه داشتن آن تنها در بخشی میتواند امری فردی باشد زمانی که هیئات مذهبی شروع میکنند به رقابت سر تعداد عضو .وهزینه مصرفی . وقتی که برخی مداحان توهین به اشخاص را ضمن عزاداریشان مرسوم می کنند وقتی برای عده ای رفتن به مراسم فقط حکم سرکرمی دارد .و....اگر بر من که عقایدم شکل گرفته بی تاثیر باشد بر نسل های بعدی بی تاثیر نیست وباعث رنگ باختن تدریجی این مفاهیم میشود .اگر چه اینها نیز فقط روی اعتقاد وتعصب روی نحوه عزاداری موثر است وعشق به حسین چیز دیگریست.......

[nkhoshdel]

حسین بیشتر از اب تشنه لبیک بود افسوس وصد افسوس که به جای افکارش زخمهایش را نشانمان دادند.از باحسن بودن تا یا حسین گفتن تنها یک نقطه فاصله است اما با حسین بودن کجا و یا حسین گفتن کجا>

- - - به روز رسانی شده - - -

حسین بیشتر از اب تشنه لبیک بود افسوس وصد افسوس که به جای افکارش زخمهایش را نشانمان دادند.از باحسن بودن تا یا حسین گفتن تنها یک نقطه فاصله است اما با حسین بودن کجا و یا حسین گفتن کجا>