کتابخانه بزرگ آيت‌الله العظمى مرعشى نجفى

[312]

٧ـ مرکز حفاظت ذخاير و منابع کتابخانه :

اين مرکز مسئوليت تهيه و اجراى برنامه‌هاى عملى براى حفاظت و نگهدارى از مجموعه ذخاير و اسناد کتابخانه را بر عهده دارد؛ و مشتمل بر چند واحد است:

١. عمليات آسيب‌شناسى:
اين بخش داراى يک آزمايشگاه پيشرفته براى شناسايى انواع آسيبهايى است که بر کتابها و اسناد وارد مى‌شوند. در اين واحد تجهيزات فنى جديد، از قبيل ميکروسکوپهاى بسيار قوى با دوربينهاى حساس براى شناسايى حشرات و قارچهاى کتابخوار و عکس‌بردارى رنگى از نوع آفت وارده به کتاب و بزرگ‌نمايى و چاپ آنها وجود دارد، که پس از بررسى و شناخت نوع آسيب، اقدام لازم براى زدودن آن به عمل مى‌آيد. برخى ديگر از تجهيزات اين واحد عبارت‌اند: ١. انکوباتور ديچيتال براى محيط کشت رشد قارچها و ديگر آفات؛ ٢. اتوکلاو و ديجيتالى؛ ٣. Hp متر ديجيتالى براى بررسى مقدار کاغذهاى اسيدى؛ ٤. سمپلر متغيّر در دو رنج ١٠٠٠ـe ١٠٠ و ١٠ـoe برا ى استفاده مواد شيميايى سمّى؛ ٥. ترمومتر ديجيتالى براى سنجش حرارت مواد و آب مورد استفاده به منظور رنگ کردن کاغذ‌هاى مرمّت.

٢. مرکز قرنطينه و آفت‌زدايى کتابها و اسناد:
اين بخش را بيمارستان کتاب مى‌نامند. در اين بخش سه اتاقک فلزى بخوردهى پيشرفته خارجى با تجهيزات مربوطه قرار دارد که کار قرنطينه کتابها و اسنادِ (مکتوب و غيرمکتوب) آسيب ديده را در مدت ٧٢ ساعت انجام مى‌دهد. بخشى نيز به زدودن و اسيدگيرى کتابها اختصاص دارد. تمامى نسخه‌هاى خطى و اسناد مکتوب به ترتيب دوره‌اى هميشه ضدعفونى مى‌شوند.

٣. مرکز مرمّت و بازسازى کتب خطى و اسناد دستنويس:
اين مرکز يکى از بخشهاى حسّاس و مهمّ کتابخانه به شمار مى‌رود. تعدادى از افراد مجرّب نسخه‌هاى فرسوده و آسيب‌ديده را ترميم و بازسازى مى‌نمايند؛ و تا آن جا که امکان دارد از روشهاى سنتى استفاده مى‌نمايند؛ تجهيزات بسيار پيشرفته نيز در اين مرکز وجود دارد که عبارت‌اند از:
١. ميزهاى نور ويژه مرمّت؛
٢. دستگاه چمبر يا محفظه رطوبت براى جداسازى کاغذهاى به هم چسبيده نسخه‌هاى خطى و اسناد؛
٣. دستگاه ويژه زدودن اسيد نسخه‌ها؛
٤. دستگاه پرسُورتى بل يا ميز مَکش مدرن، براى لکّه و گرد و غبارزدايى و صاف نمودن سند بدون حرارت؛
٥. پرسهاى حرارتى براى محو نمودن چسبهاى مرمّت؛
٦. ماشينهاى نازک کردن چرم براى جلدسازى. ماشينهاى برش دستى و برقى.
مسئوليتهاى اين مرکز نيز عبارت‌اند از: تحويل گرفتن کتابها از گنجينه؛ قرار دادن آنها در اتاقکهاى قرنطينه؛ تست کاغذهاى اسيدى؛ تعيين ميزان فرسودگى و جنس و قطر و رنگ کاغذ؛ رنگ نمودن کاغذى ديگر به وسيله مواد طبيعى براى تهيه کاغذ همرنگ با نسخه‌هاى خطى يا سند؛ طراحى کاغذ همرنگ با مقدار کاغذى که خورده شده و از ميان رفته است.
پس از ترميم برگها، کار جلدسازى آن از چرمهاى طبيعى داخلى آغاز مى‌شود، که حسب مورد جدلهاى ضربى با نقوش و طرحهاى اسليمى چون ترنج و لچک و کتيبه و يا روغنى رنگين و بوته و يا گل و مرغ و يا جلدهاى ساده يک‌لا بدون مقوا ساخته مى‌شود.

٤. مرکز ميکروگرافى کتابخانه:
ميکروگرافى در فارسى به معناى ريزنگارى يا ريزپردازى و روشى براى کنتسانتره کردن يا فشرده‌سازى اطلاعات است. از آن جا که نسخه‌هاى خطى ميراث فرهنگى است و وظيفه حفاظت از آنها بر عهده همگان است، اين واحد نيز در کتابخانه شکل گرفته و هدف از تأسيس آن تهيه ميکروفيلم از نسخ خطى نارد و نفيس کتابخانه است؛ تا بدين وسيله خدمات‌دهى ايمنتر و نگهدارى بهتر انجام پذريد. در اين راستا تاکنون هر آنچه از نسخه‌هاى خطى کتابخانه فهرست شده، از آنها ميکروفيلم و تعدادى تصوير تهيه شده و در گنجينه ميکروفيلم نگهدارى مى‌شود. همچنين بيش از چهار هزار حلقه ميکروفيلم ديگر از نسخه‌هاى نفيس کتابخانه‌هاى جهان فراهم شده که وجود آنها اين امکان را به پژوهشگران در مسائل اسلامى مى‌دهد که به نسخه‌هاى خطى که در کتابخانه‌هاى دور دست موجود است، دست يابند. همچنين اطلاعات و داده‌ها از ميکروفيلمها بر روى ديسکتهاى رايانه‌اى با استفاده از اسکنر ويژه نسخه‌هاى خطى، و ارتباط با کتابخانه‌هاى داخل و خارج در اين مرکز انجام مى‌شود. نيز تجهيزات ويژه آرشيوهاى نگهدارى ميکروفيلم‌ها و مواد ديدارى و شنيدارى و سى.دى.رام براى سرويس‌دهى به مراجعان و انتقال مواد به کتابخانه‌هاى ديگر و آموزش بهينه کارکنان اين مرکز از جمله برنامه‌هاست.
در اين مرکز نخست از نسخه‌هاى خطى ميکروفيلم به صورت ٣٥ ميلى‌مترى تهيه مى‌شود و از روى آن تصوير‌بردارى مى‌کنند و پس از جلدسازى به صورت کپى از اصل در مى‌آيد. در حقيقت، کتاب اصلى يک فيلم و يک تصوير دارد. پژوهشگران فقط از تصوير نسخه‌هاى خطى استفاده مى‌کنند، زيرا استفاده از اصل آنها شرايط ويژه‌اى دارد که همگان آگاهى ندارند و اين ثروت ملى بايد به نسلهاى بعدى منتقل شود. در اين مرکز تجهيزات پيشرفته وجود دارد.
وجود امکانات مدرن ميکروگرافى و کارشناسان زبده در اين مرکز، قابليت نگهدارى مطمئن و بى‌خطر از اسناد، آسانى و سرعت در بازيابى اطلاعات، صرفه‌جويى در هزينه بايگانى و آرشيو، کنترل بيشتر اطلاعات، صرفه‌جويى در هزينه بايگانى و آرشيو، کنترل بيشتر اطلاعات، صرفه‌جويى در مکان، آسانى تبادل اطلاعات بين مراکز، حفظ تماميت آرشيو، سازگارى با رايانه‌ها، امکان بازپردازى اطلاعات و پيشگيرى از جعل و تحريف سند را امکان‌پذير ساخته است.

٥. مرکز صحافى و جلدسازى کتابهاى چاپى :
در اين مرکز تمامى کتابهاى چاپى و عکسى و مجلات و روزنامه‌هاى مختلف، اعم از فارسى و عربى و لاتين، که نياز به جلدسازى يا تعمير دارند، صحافى مى‌گردد. تعدادى از کارکنان زبده، که برخى از آنها بيست سال با اين کتابخانه همکارى دارند، مشغول به کارند.

٦. واحد اعلام و اطفاى حريق:
اين واحد براى بالا بردن ضريب ايمنى در کتابخانه تشکيل يافته و وظيفه آن پيشگيرى از بروز حوادث ناشى از عدم رعايت نکات ايمنى است. در صورت بروز هرگونه حادثه، از قبيل آتش‌سوزيف تخريب، سيل و زمين لرزه، اين واحد وارد عمل مى‌شود. اطفاى حريق و برقرارى امنيت در محل حادث نيز از ديگر وظايف آن است. اين واحد در راستاى وظايف محوّله، از وسايل گوناگونى، از جمله سيستم خودکار اعلام و اطفاى حريق پيشرفته و انواع کپسولهاى آب و پودر گازهاى مختلف، بهره مى‌گيرد. همچنين وظيفه تشکيل تيمهاى مختلف و نظارت بر حسن اجراى امور ايمنى را بر عهده دارد؛ و براى حفاظت بيشتر با سازمان آتش‌نشانى، سازمان آب و شرکت گاز قم هماهنگيهاى لازم را انجام مى‌دهد.