دفع افسد به فاسد یعنی چه؟

[طلیعه طلا]

پرسش


دفع افسد به فاسد یعنی چه؟ با ذکر مثال توضیح دهید؟

پاسخ اجمالی


افسد یعنی؛ آنچه فاسدتر و تباه تر است و فاسد یعنی؛ امری که تباه و ضایع است. یکی از قواعد مسلم در اصول فقه امامیه، قاعده "اهم و مهم" و "دفع افسد به فاسد" است.
قاعده اهم و مهم و دفع افسد به فاسد که همان مسأله تزاحم در امور هستند در بسیاری از امور زندگی انسان، نظیر امور اجتماعی، اخلاقی و ... جریان دارند.

سلام
ممنونم از دعوت
عجب مساله ای ... لطفا برای درک مسایل مطروحه ، کهولت سن منو هم در نظر داشته باشید و یکمی روون تر مطالب رو درج بفرمایید ...
جسارتا پیرو مطلب شما ، موارد ذیل به نظرم رسید ... در صورت برداشت ناقص یا اشتباه ، اجازه تصحیح و ویرایش دارید ...

همون طور که اشاره شد دفع افسد به فاسد یک قاعده عقلی است به این معنی که عقل انسان می‌گوید در جایی که در سر دو راهی گیر افتادی که یک طرف آن امر فاسدی است و طرف دیگر آن امر فاسدتری است میان آنها طرفی را انتخاب کن که ضرر و مفسده کمتری دارد.

در اسلام هم این امر تجویز شده است و بیان شده که در این صورت فردی که امر فاسد را انجام می‌دهد مرتکب گناه نشده است.

مثال روشن کننده مطلب:
حفظ جان واجب است فرض کنید شخصی در بیابانی گرسنه مانده است به قدری که اگر به زودی چیزی نخورد خواهد مرد. این فرد مرداری پیدا می‌کند که می‌داند خوردن گوشت مردار حرام است. این فرد الان در دو راهی گیر کرده که یا گوشت مردار بخورد که حرام است یا اینکه از گرسنگی بمیرد که در این صورت نیز چون جانش را حفظ نکرده است مرتکب گناه شده است.

عقل به او می‌گوید گوشت حرام را بخور ولی جانت را حفظ کن. اسلام هم این اجازه را داده اما به اندازه‌ای که جانش حفظ شود نه اینکه بیش از آن بخورد مثلا یک دل سیر کباب درست کند.

خوب در اینجا این قاعده پیاده شد: اولا این فرد تشخیص درستی داد یعنی متوجه شد که کدام فاسد و کدام فاسدتر است ثانیا باید ریزه کاری‌های اجرای آن را بداند تا مرتکب حرام اضافه‌ای علاوه بر طرفی که انتخاب کرده است نشود. مثلا در اینجا بیش از حد نیاز گوشت حرام نخورد.


مثالی دیگر: می‌دانیم که نجات جان فرد مسلمان واجب است و اعتنا نکردن و کمک نکردن به این فرد حرام است. از طرفی هم می دانیم لمس کردن نامحرم حرام است. حالا در نظر بگیرید زنی در حال غرق شدن می باشد. در این شرایط چه باید کرد؟ فرض کنید نه غریق نجات موجود است نه فرصتی که نیروی امدادی خبر شود و نه وسیله‌ای که به کمک آن این فرد نجات داده شود و البته ما هم شنا بلد هستیم. در اینجا این اجازه را داریم که برای نجات این فرد نامحرم از غرق شدن او را لمس کنیم اما به میزانی که برای نجات لازم است و نه بیشتر و همچنین باید خود را از گناهان دیگری که ممکن است ایجاد شود حفظ کنیم.

حال اگر فردی که در موقعیت های فاسد و افسد گرفتار شده ، آشنا به مسائل شرعی نباشد و نتواند تصمیم صحیحی انتخاب کند (چون همه جا به این روشنی نیست که به راحتی بتوان گفت کدام طرف فاسدتر است تا طرف فاسد انتخاب شود و البته فرد مکلف مرتکب گناه هم نشود ) چه باید بکند؟