دوست آشنا
.gif)
دوست آشنا
پاسخ : مذهب، منبع هنر معماری مساجد ایران
دوست آشنا
پاسخ : مذهب، منبع هنر معماری مساجد ایران
مسجد صاحب الامر - تبریز
از سلسله مقالات معرفی ابنیه ایران
بناي مسجد تاريخي صاحب‌الامر تبريز را بدون ترديد يكي از بناهاي باارزش ملي و اسلامي در پهنه ايران زمين است.
مسجد صاحب‌الامرتبريز كه در بخش قديمي اين شهر و در مجاورت بازار بزرگ سرپوشيده اين شهر قرار گرفته است ، از سال ۱۳۸۰بصورت موزه قرآن و كتابت مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
بازديد از اين بناي باشكوه و تاريخي ، در كنار بزرگترين بازار سرپوشيده جهان (قيصريه) در تبريز خاطرات دوران رونق تجارت و عظمت ايران درگذشته‌هاي دور كه مسير جاده ابريشم بوده است را تداعي مي‌كند.
در صورت همت و اقدام بموقع ميراث فرهنگي در ايجاد سنگ فرش يا كف‌سازي بازار تبريز كه بازاريان آمادگي خود براي تقبل هزينه اين اقدام را اعلام كرده‌اند، بازار بزرگ سرپوشيده تبريز با ده‌ها بناي تاريخي در داخل اين مجموعه و در اطراف آن نظير مسجد صاحب الامر تبديل به يك مجموعه جهاني در سرزمين كهن ايران خواهد شد.
اين بناي باشكوه به يادگار مانده ازدوران صفوي چندين بار ويران و دوباره سازي شده است و آخرين بار كه در زلزله ۱۱۹۳هجري - قمري در زلزله مهيب تبريز ويران شده‌بود، توسط فردي بنام جعفرقلي خان دنبلي " باتمانقليچ " تجديد بنا يافته است.
براساس شواهد تاريخي درزمان پايتختي تبريز در عصر شاه طهماسب اول صفوي، وي نماز را در اين مسجد اقامه مي‌كرده است و از اين نظر در برخي كتاب‌هاي تاريخي از آن به عنوان مسجد شاه طهماسب نيز ياد شده است.
مسجد صاحب‌الامر تبريز در سال‌هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي بين سال‌هاي ۷۳تا ۷۷در دست مرمت و استحكام بخشي بنا بود و در زمان حاضر از حيث ظاهر تكميل شده و روزانه پذيراي بازديدكنندگان از قرآن‌هاي تاريخي و ديگر آثار هنري عرضه شده در آن مي‌باشد.
مجموع مساحت محوطه بناي تاريخي دو هزار و ۲۶۰متر مربع است و زير بناي تبديل شده به موزه در حدود دو هزار متر مربع است.
اين بناي تاريخي كه‌درفهرست بناهاي تاريخي كشور به ثبت رسيده است داراي دو مناره بلند يا گلدسته در دو گوشه با فاصله نسبتا زياد است و از اين نظر نيز در بين مساجد كشور بنايي منحصر بفرد محسوب مي‌شود.
ورودي اين مسجد نيز داراي طاق مرمرين به ارتقاع ۳/۵متر با عرض ۱/۸۰ متر است.
اين ورودي از سه قطعه سنگ تركيب يافته است كه دو پايه يك طاق بزرگ يك پارچه و سطح بيروني طاق و پايه‌ها را گل و بوته اسليمي و خطايي برجسته زيبايي پوشانده است.
در بالاي اين طاق زيبا عبارت بسمه‌الله به خط ثلث نقش بسته است.
آينه كاري اين بنا نيز در سال ۱۲۶۶هجري قمري انجام و در سال‌هاي ۷۳و ۷۷شمسي مورد مرمت ميراث فرهنگي قرار گرفته است.
در دهه سال‌هاي ۱۳۴۰در زمان احداث خيابان دارايي (شهيد مدني) بخش مهمي از محوطه حياط بناي مسجد صاحب‌الامر و مدرسه اكبريه در حريم خيابان قرار گرفت ودوبناي مزبوربصورت سالم در طرفين غربي و شرقي خيابان قرار گرفتند.
ناگفته نماند كه در زمان حاضر مدرسه اكبريه كه دراعصارمختلف از صفويه تا پهلوي‌ها به عنوان مدرسه علوم ديني مورد استفاده بوده است ، پس از مرمت و بازسازي كامل از سال ۷۷تاكنون بدون استفاده به حال خود رها شده است.
بناي مسجد صاحب‌الامر تبريز و مسجد شهيد ثقه‌الاسلام كه در سمت شمالي آن در زمره مفاخر و ميراث گرانبهاي ملي و فرهنگي ايران حتي قابل عرضه به عنوان بنايي باشكوه و جهاني است و بدون ترديد ديدار از آن خاطرات غرور انگيز و خوبي را در اذهان هموطنان به ارمغان خواهد گذاشت.
در داخل بناي مسجد صاحب‌الامر تبريز در زمان حاضر ده هاجلد قرآن ، ادعيه و نقش برجسته‌هاي كلام وحي كه در طول اعصار و قرن‌ها توسط هنرمندان آفريده شده‌اند براي بازديدكنندگان عرضه شده است .
دوست آشنا
پاسخ : مذهب، منبع هنر معماری مساجد ایران
مساجد
مساجد مهمترین بناهای مذهبی هر شهرو روستا هستند که همواره نقش مهمی در زندگی مسلمانان داشته اند.اقامه نماز جماعت، نماز جمعه، مراسم مذهبی و همچنین ابلاغ فرامین حکومتی به مردم در مساجد انجام می گرفته.اغلب مساجد در مراکز مهم و پر جمعیت شهری، میدان ها، بازار ها و مهدوده دارالحکومته ساخته می شوند. اهمیت مساجد به حدی بود که شهرها با توجه به بزرگی مسجد آدینه و تعداد مساجد بزرگ آنها معروفیت و اهمیت می یافتند.
مسجد پیامبر (مسجدالنبی)
بی شک اولین الگو برای ساخت مساجد، مسجد پیامبر در شهر مدینه می باشد، که از ابتدا به منظور مسجد و باتوجه به نیازهای عبادی دین اسلام و در نهایت سادگی آن حضرت و یارانش ساخته شد. این مسجد از یک حیاط مستطیلی شکل تشکیل شده که ضلع قبله آن شبستانی با ستون هایی از تنه درختان خرما است اما تیره های چوبی پوشیده با حصیر سقف آن را تشکیل می دهد و چند اتاق که اختصاص به خانواده پیامبر داشته در ظلع شرقی شبستان و فضای سرپوشیده ای در ضلع مقابل شبستان(ضلع شمالی) برای صحابه پیامبر از دیگر فضاهای این مسجد می باشند.
- - - به روز رسانی شده - - -
Masjid Al Haram , Mecca , Saudi Arabia
Jamia mosque, Nairobi, Kenya
Hassan II Mosque, Casablanca , Morocco
Golden Mosque, Manila, Philippine
Al Fateh Grand Mosque, Doha, Qatar
Port of Spain, Trinidad, Trinidad and Tobago
Sultan Ahmed Mosque / Blue Mosque, Istanbul, Turkey
Jami Ul Alfar Mosque, Colombo, Sri Lanka
Great Mosque , Xi’an, China
Masjid Ubudiah, Kuala Kangsar, Malaysia
Qubba al Sakhrah and Al Aqsa Mosque , Jerusalem , Occupied Palestine
Khatam Al Ambiya Mosque, Beirut , Lebanon
دوست آشنا
پاسخ : مذهب، منبع هنر معماری مساجد ایران
دهکده چوبین نیشابور
دهکده چوبین نام محلی است که در یکی از روستاهای نیشابور در استان خراسان رضوی واقع در شمال شرقی ایران ساخته شده است. این دهکدهٔ چوبی کم نمونه و بی همتا در ایران به‌وسیله مهندس مجتهدی ساخته شده و یکی از دیدنی ها و تفرجگاه های نیشابور می‌باشد.
نام «دهکده چوبین» برخاسته از ویژگی منحصر به فرد سازه های آن در استفاده کامل از چوب و بکارگیری روشی نوین در ساخت بناهای آن که برخاسته از پیشینه تاریخی ـ فرهنگی و متناسب با امکانات و قابلیت‌های اقلیمی وجغرافیایی منطقه است، می باشد. دیدنی های این دهکده شامل مسجد چوبی، موزه و کتابخانه، رستوران، فروشگاه و نانوایی، آلاچیق، سوئیتها، فضای سبز و اکوسیستم زیبای آن به همراه کشاورزی و دامپروری است.
این مسجد، اولین مسجد چوبی مقاوم در برابر زلزله در جهان می‌باشد. این بنا ۲۰۰ متر مربع وسعت دارد و سقف آن به صورت شیروانی می‌باشد. دو مناره آن ۱۳ متر از سطح زمین ارتفاع و وزن هر یک تقریباَ ۴ تن می‌باشد. شکل ظاهری آن به صورت کشتی‌ای وارونه بر زمین است. در ساخت این مسجد که حدود ۲ سال طول کشیده است، ۴۰ تن چوب استفاده شده است.
مسجد چوبی این دهکده نه تنها در ایران بلکه در جهان بی نظیر است. این مسجد می تواند تا ۸ ریشتر زمین لرزه را تحمل کند و بنای آن به گونه ای است که تا صدها سال دیگر نیز آسیب نخواهد دید.
اسکلت آن به شیوه Two by Four یا Double L ساخته شده است. مناره ها به سقف به گونه‌ای اتصال دارند که در داخل مسجد ستونی وجود ندارد.
دیواره های آن دوجداره بوده که بین این دو لایه، اسکلت بنا وجود دارد. اسکلت مناره ها و سقف و همچنین سقف و دیواره ها به روش عنکبوتیی اتصال دارند. این نام به دلیل شیوه ساخت آن که مانند تنیدن تار عنکبوت است می باشد بطوریکه اتصال مناره ها طوری است که وزن آن ها به صورت مساوی، ابتدا روی سقف و سپس به دیواره ها و از آنجا به زمین منتقل می‌شود. قابل توجه است که از طریق نردبان داخل مناره ها می توان به بالای مناره دسترسی پیدا کرد. جالبترآنکه در محل اتصال مناره به سقف، دریچه‌ای تعبیه شده که مانند یک کانال تهویه هوا عمل می‌کند بطوریکه در تابستان هوای گرم و آلوده را از فضای مسجد خارج می‌کند و هوای پاکیزه از طریق بادگیر مخصوصی که در سقف بنا شده، داخل مسجد می‌گردد؛ و به این ترتیب یک تهویه طبیعی انجام می‌پذیرد. دیواره ها کمی حالت زاویه دار دارند که انتقال وزن را از مناره به زمین ساده تر می‌سازد.
قابل ذکر است که محلی که در آن مسجد ساخته شده، بسیار موریانه خیز است، لذا راهکارهای ویژه‌ای در ساخت این مسجد و دیگر بناهای این مجموعه برای جلوگیری از اثرات مخرب چوب خواران به کار گرفته شده است. بطوریکه به عنوان نمونه، خانه سازنده مجموعه با عمر بیش از۲۰ سال، از آسیب چوب خواران به دور مانده است. برای ماندگاری دراز مدت دیواره های خارجی در برابر نزولات آسمانی، چوبهای ویژه با فرآوری خاص استفاده شده است.
کابینت ها، دیواره ها و حتی سینی های آبدارخانه این مسجد، چوبی است. مسجد دارای یک ایوان بیرونی که کف آن از خشت است می باشد. برروی دیواره های داخلی و بیرونی مسجد به ترتیب تعداد ۷ و ۶ کتیبه زیبا از آیات قرانی به همراه قابهایش از چوب درختان گردو وتوت نصب است.
در ساختمان و تزیینات داخلی چوبهای مختلفی از درختان مثمر و غیر مثمر مانند انواع کاجها، اشن، سپیدار، گیلاس، گلابی، زبان گنجشک، گردو و توت استفاده شده است. نور پردازی ویژه مجموعه، هارمونی ویژه‌ای از رنگهای شاد، در شبها جلوه خاصی دارد.
هدف سازنده این مجموعه، رونق بخشیدن به صنعت گردشگری و نیز احیای نام و یاد بزرگ مردی است که روزگاری در این مکان به خدمت می‌زیسته است.
دوست آشنا
پاسخ : مذهب، منبع هنر معماری مساجد ایران
فلاسفه , طبیعت و آثار طبیعت را از همه جهات بررسی کرده اند , اینان به فکر تحقیق در موجودات معنوی یا ذوات معقول و تعقلی هستند و به نمونه ها و انواع معقول می پردازند. در این بین بینشی مظهر جوهر و ذات تعقلی است که بواسطه آن ارواح , از جهان طبیعت به جهان عقل و ملکوت یعنی معقولات فرا می روند.باری در این شهر معنوی فیلسوفانی با رهاورد دانش مادی و جسمانی و فیلسوفانی با رهاورد دانش ذوات معقول و تعقلی خود , با یکدیگر برخورد می کنند.زیرا همانطور که محسوسات به واسطه مجردات نفسانی با معقولات مرتبط می شوند , صحنه پردازی نیز به واسطه فلسفه و مفهوم در فلسفه شهودی و بینش عرفانی مشارکت می یابد.
جانهای هبوط یافته در این دنیا , در سلسله مراتب وجود , به مدد همزادان خود نیاز دارند و در مرتبه عالی متمثل می سازند.به همین سبب است که آن جانها خانه و کالبد خود را ترک کرده و به شهر معنوی هجرت می کنند , زیرا اقبال آن را داشته اند , که به جانب او فرا خوانده شوند , پس به راه می افتند تا از جهل به معرفت برسند , از بی معرفتی به عرفان و معرفت دست یابند. و با پیمودن این راه است که روح و معنای مکتوم این مفهوم کشف می شود که جسم و بنا می توانند وجه تمثیلی داشته باشند.در نتیجه همه جا به جاهائی از یک محله به محله ای دیگر , یا از یک محله جغرافیائی به محله ای دیگر , به صورت سیر و سلوک های روحی و معنوی استحاله پیدا می کندکه در عین حال در حکم فتح عالم مثال است; چرا که مکانهای مختلف دارای همان اندازه تجربه های شهودی مختلف است , زیرا هر مکانی به نوعی دارای رسالت شهودی خاص خویش است , مجموعه ای از این مکانها یک مدینه تمثیلی را تشکیل می دهد.مدینه های تمثیلی با یکدیگر ارتباط دارند.مدینه تمثیلی , چون این جهان و آن جهان را مرتبط می کند , پس هر دو را در سطح عالم برزخ استحاله می بخشد.در همه موارد , آنچه تعیین کننده است هرگز درک حسی و ملموس نیست , بلکه تصویری است که مقدم بر همه دریافت های تجربی است و تنظیم کننده همه آنهاست.تصویر غالب در مورد منظور در اینجا مساجد ایرانی است که از تمثیل و نماد پرستشکاه و معبد گرفته شده است که مسلمین آن را صورت میراثی بصری از خود , برای ما بر جای گذاشته اند.همین امر است که هم اندیشی ما را تشکیل می دهد و به ما آگاهی می دهد و مسبب کشف پیامی است , کشف پیام مستلزم یافتن رمز است.این رسالت جز با میعاد و میثاق با حکمت و مفهوم ممکن نخواهد بود , امری که جهانگردان ساده تاریخ از عهده آن برنیامده اند.
در مساجد با الگوی فضائی نسبتآ یکسانی روبرو می شویم.حتی عناصر متشکله آنها نیز عناصر کالبدی واحد هستند.همه شبستان , ایوان , گنبد , صحن , سر در و محراب دارند.محرابش را به رنگین کمان , و رواقهای طاقدارش را به کوه تشبیه کرده اند , که حاکی از این است که عالم صغیر آن بنا محشون از کنایات و تمثیلاتی از طبیعت است.
این هماهنگی و همسانی در عین تحول و تنوع , همه داستان تاریخ معماری ماست و درست به همین علت است که می توان حضور معماری ای زنده و پویا را در قالب یک سنت قوی , طراحی و در یک دوره تاریخی طولانی مشاهده کرد و از آن درس گرفت.این هماهنگی در عین تنوع نه تنها در الگو و انتظام فضائی , فضای کلی مسجد بلکه در عناصر سازنده آن نیز قابل مشاهده است.شبستان یک معنا و الگوی روشن دارد اما در هر مسجدی چهره ای تغییر یافته است و سر در و گنبد و ایوان و همه این عناصر در نظمی خاص , معین و از پیش اندیشیده , گرد هم آورده شده و انتظام یافته اند.اما در عین حال هر یک فضای متفاوتی را عرضه می دارندو بیانی نو دارند.گوئی هر یک با زبان حال خود , قصه واحدی را می سرایندو عجب آنکه این قصه را هر بار که می شنوی نامکرر است.
مسجد پیامبر در مدینه نمونه نخستینی برای جمیع مساجد بعدی جهان اسلام شد و در دو بخش مهم مسجد , بر اساس طراحی محوری پی نهاده شد.در نقطه ای که محور قبله با خط راس دیوار مسجد تلاقی می کند , یک فرو رفتگی جهت دار به نام محراب تعبیه می شود که چیزی جز محور مریی عبادی نیست.محراب یکی از خصوصیات و در حقیقت , ماحصل هنر ومعماری مقدس اسلامی گردید.اصل جهت دار بودن طرح تمامی مساجد , آرامگاهها و سجاده ها , همه از ویژگی محراب مایه گرفته است.توزیع عناصر اصلی عبادی بر پایه محور قبله است , اما به منظور تشریح مراحل عمل عبادی بهتر آنست که پیش از اینکه به ویژگیهای درونی مسجد بپردازیم , خصوصیات مسجد شامل , مناره , گنبد , حوض و وضوخانه نیز بپردازیم.
▪ مناره :منار یا مناره که چراغدان و چراغ پایه نیز گفته شده , در لغت به معنای کانون نور , محل نور و جای نار تعبیر شده است.وجه تسمیه مناره ها این است که مناره ها چه برای راهنمایی عابدان گم گشته در صحرا و چه برای بیداری ارواح خواب مانده در سحرگاه ساخته شده است.مناره معماری نور الهی , راهنمایی و هدایت است.
▪ گنبد : گنبد که اساس آن دایره است , تصویر یک کل نامحدود است که چون به تساوی تقسیم گردد , به چند ضلعیهای منتظمی بدل می شود.آن چند ضلعیها هم ممکن است خود به چند ضلعیهای ستاره گون تبدیل و بر فرازش آید و پیوسته در تناسبات هندسی کاملآ هماهنگی گسترده شوند.این شیوه بدست آوردن همه تناسبات مهم از تقسیم کردن دایره به کمانهای برابر چیزی جز روشی نمادین برای بیان توحید نیست که همانا عقیده ماوراء الطبیعی وحدانیت الهی است که مبداء و معاد جمله کثرات است.انسان سنتی این صور را , همچون تشخیص اعداد , جلوه کثرات صادره از خالق ادراک می کند.نقشهای هندسی بی نهایت گسترش پذیر , نمادی است از بعد باطنی اسلام و این مفهوم صوفیانه " کثرت پایان ناپذیر خلقت , فیض وجود است که از احد صادر می شود :کثرت در وحدت "و چون گنبد رو به آسمان کشیده شده , لذا درخت بهشتی ( طوبی ) مناسبترین نقشمایه برای تزئین سطح داخلی آن بود.یک نمونه برجسته از این نوع تزئین در قبه الصخره دیده می شود و در آن درخت عالمگیر پر نقش و نگاری که از دیدگاه اسلامی از بالا به پائین رشد می کند , از نقطه اوج گنبد رو به پائین کشیده و سرتاسر فضای داخلی گنبد را فروپوشانده و تا نقطه پائین ادامه یافته است.استفاده از درخت وارونه عجیب به نظر می رسد ولی در اسلام این دنیا همچون تصویری در آینه , رمز و نمادی از بهشت است.اصل برگشت پذیری در اسلام رخ می دهد.
▪ حوض : در مرکز هندسی صحن یا محوطه , حوضی وجود دارد که آب آن جاری و همیشه تازه است.این حوض آینه آب است که در عین حال هم تصویر گنبد آسمان ( را که طاق واقعی پرستشگاه مثالی است ) و هم تصویر کاشیهای هفت رنگ پوشانده نماها را در خود منعکس می کند .از این طریق این آینه است که پرستشگاه مثال,ملاقات آسمان و زمین را تحقق می بخشد.آینه آب در اینجا در حقیقت نماد و مظهر مرکزیت را در خود متجلی کرده است.باری این نمود آینه در مرکز سازه پرستشگاه مثالی , در مرکز متافیزیکی که یک سلسله از فیلسوفان ایرانی تعلیم داده اند , نیز قرار دارد و برجسته ترین این فیلسوفان در مقطعی از زمان در اصفهان می زیسته اند.
پس باید بین اشکال مختلف یک ادراک واحد ایوانی از جهان پیوند و ارتباطی وجود داشته است.
پس جادارد که روی نمود اساسی آینه پافشاری کنیم.چهار جهت اصلی ( شمال , جنوب , شرق , غرب ) را چهار ایوان تعیین می کند.این جهت ها در امتداد افق قرار دارند.اما جهت و بعد عمودی را , از نقطه "نظیر " یا "سمت القدم" تا "سمت الراس" , آینه نشان می دهد.با توجه به اینکه در مرکز حوض نمی توان قرار گرفت , چه اتفاقی خواهد افتاد,اگر در محور یکی از چهار ایوان قرار بگیریم؟می توانیم در عین حال هم ایوان و هم تصویر معکوس آن را در حوض مشاهده کنیم.اما این تصویر معکوس نتیجه بالقوه ( مجازی ) است که در وهله نخست , انعکاس آن روی سطح صیقلی آب ایجاد شده است.حال این موضوع تصویر معکوس را به سطح علم مرایای عرفانی منتقل کنیم.انتقال تصویر از مرحله قوه و مجاز به فعل و واقعیت , همان اصل تاویل است که برای متاءلهین مکتب سهروردی در حکم رسوخ به عالم مثال , "اقلیم هشت بهشت" یا عالم برزخ بین عالم معقول و محسوسات است.
تجمل و نمایشگرائی , همچنان که محور زیباشناسی بصری در سایر وسایط هنر آن دوره است , عنصر اصلی نماینده سلیقه معماری نیز هست.نماهای بیش از اندازه وسیع موجب فزونی میل به قالبی کردن اشکال معماری شد ; و با پیچیدگیهای بصری اجزای نقش که سطوح نما را جذاب و شورانگیز می کرد , تجربه معماری را غنی ساخت , و بر قدرت معماران در جلب توجه بینندگان افزود.تناقض های معمول بین رویه تزئینی بنا و سازه آن , در اینجا ماهرانه به گفتگوی پویایی تبدیل شد که در آن سازه و تزئینات همدیگر را از طریق تقسیمات هندسی تکمیل می کردند.نماهای رنگارنگ به دیوارهای لطیف رنگین و صفحات کم عمق عالم دو بعدی , لطفی پویا و بافتی غنی بخشید.
پوشاندن سرتاسر سطوح داخلی و خارجی بنا با نقش رنگین و کتیبه در قالبهای مختلف , حال وهوای این بناها را نه تنها به طرح بناه های خیالی تصویر شده در مینیاتورهای آن زمان , بلکه نوعی سلیقه "نقاشانه" در معماری را منعکس می کند.این مجموعه از دیوارها و طاقهای متوالی , پر زینت است که چون کلی واحد به ادراک در نمی آیدبلکه سطوح پیچیده پرکاری است که جداجدا حین حرکت در زمان و فضا دریافت می شود.تلقی معماری چون تاثیر و تاثر مهیج سازه و تزئینات و رنگ و حجم پردازی و بافت و نور , حاکی از جریانهای ذهنی ادراک بصری است.
از میان نقشهای هندسی , آنها که دارای ستاره (یا شمسه) اند , بیشتر تدائی کننده آسمان اند.شبکه دوایر هم مرکز مدارگونه ای که زیر نقش گره های ستاره ای است یارآور مدارات ستارگان است , و شعاعهای هم فاصله شمسه ها همچون پرتوهائی است که در آسمان پر ستاره از ستارگان می تابد.خطوط منتشر از مرکز ستاره های فرعی را تشکیل دهند , دارای هویت بصری مبهمی است.
بورکهارت در کتاب اصلی خود در زیبا شناسی , که در سال ۱۹۶۷.م با نام هنر مقدس در شرق و غرب از فرانسه به انگلیسی ترجمه شد , زیباشناسی مابعدالطبیعی ادیان اصلی جهان , از جمله اسلام , راتشریح کرده است.از میان اولین مقالات وی درباره زیباشناسی اسلامی , شاید موثرترین آنها " ارزشهای جاویدان در هنر اسلامی " ۱۹۶۷.م باشد که وحدت معنوی بی زمان سنت بصری اسلامی را بازگو می کند و بر ماهیت عرفانی و متفکرانه و غیر تاریخی نقوش هندسی اسلامی تاکید می ورزد : "نقوش هندسی دو شکل و نمونه دارد ; یکی نقش هندسی یافته متشکل از کثیری از ستاره های هندسی است , که شعاعهای آنها به نقشی در هم تنیده و بی نهایت می پیوندند.این جالبترین نمادی است که از تامل در " وحدت در کثرت و کثرت در وحدت " به ذهن انسان ژرف اندیش می رسد....شکل دوم آن چیزی است که معمولآ نقوش هندسه اسلامی"عربانه " می خوانند و مرکب است از نگاره های گیاهی , که به قصد محو همه شباهتها به طبیعت و رعایت محض قواعد ضرباهنگ به صورت گرافیک در آمده است , هر خط در امتداد خود پیچ و تاب می خورد و هر سطح قرینه ای دارد.عربانه هم موزون است و هم ریاضی وار است و هم خوش آهنگ و این برای روح اسلام که مایل به تعادل عشق و عقل است , بیشترین اهمیت را دارد...."در چنین شیوهای هر چه در هنر فارغ از زمان است و هنری مقدس همچون هنر اسلامی همواره شامل عنصری بی زمان است , معقول می افتد.وی در ادامه می افزاید : آفت اصلی که باید از آن احتراز کرد این ذهنیت عالمانه است که به همه آثار هنری از قرون گذشته چون پدیده هایی صرفآ تاریخی نظر می کنند که به گذشته تعلق دارد و ارتباط آن با زندگی امروز بسی ناچیز است....باید پرسید در هنر اجداد ما چه چیزی بی زمان است.اگر این را تشخیص دهیم خواهیم توانست از این در ساختار دائمی زندگی عصر خود استفاده کنیم.
سید حسین نصر در مقدمه کتاب , سنت معماری اسلامی ایران , اصلی ترین قاعده آن را مفهوم یگانگی خداوند ( توحید ) دانست :"امروز هیچ چیز تازه تر نیست از حقیقتی که بی زمان است و پیامی که از سنت برمی آید و مناسب حال است , زیرا مناسب همه زمانهاست .
چنین پیامی به اکنون تعلق دارد که بوده است و همواره خواهد بود.سنت , گفتن از قواعد لایتغیری از مبدا آسمانی و از کاربرد آنها در برهه های مختلف زمان و مکان است."
دوست آشنا
پاسخ : مذهب، منبع هنر معماری مساجد ایران
این بنا یکی از آثار ارزشمند معماری دوره خوارزمشاهیان در ایران به شمار می رود . بنا در مساحتی حدود ۸۲۰ متر مربع با نقشه دو ایوانی ساخته شده و متشکل از دو ایوان شمالی و جنوبی ، دو ایوانچه در طرفین ایوان ها ، شبستانی در ضلع شرقی ایوان جنوبی و احتمالاً شبستانی به قرینه آن در ضلع غربی ، دو رشته رواق در طرفین صحن ، اتاق گنبد دار چهار گوش در ضلع غربی ایوان شمالی و سردری مزین است .
سردر ورودی مسجد ، در ضلع شمالی بنا قرار گرفته و مزین به تزئینات غنی و زیبای آجرکاری، گچبری و کتیبه هایی چند است. این سردر به صورت ایوانی با قوس شکسته است که در حاشیه داخلی آن، دو ستون نمای آجری اجرا شده است. این ستونها در پایین بر روی سکوی طرفین سر در قرار گرفته و در بالا به سر ستون مکعب شکل پایان می پذیرد. در طرفین این ستون نماها نیز تزئینات آجری تراش به شکل هشت ضلعی منتظم که در فضای خالی داخل شعاعهای آنهاسفال مهری با نقش گیاهی نشانده اند و گچبری هایی با نقوش هندسی وجود داشته که بخش اعظم آن فرو ریخته است.پیشانی سردر نیز دارای تزئینات گچبری است. دیواره های داخلی سردر با تزئینات گچبری به شکل مربعهای کوچک و پوشش طاقی سردر با گچبری و مقرنس تزئین شده است. در پاکار طاق سردر، کتیبه ای سرتاسری به خط نسخ و در زمینه تزئینی گچبری شده است مضمون این کتیبه آیات قرآنی است که به شدت آسیب دیده است. در انتهای سردر ورودی درگاه کوتاهی به ارتفاع ۵/۱متر قرار دارد.وضعیت درگاه نشان می دهد که در دوره های متأخرتر، آنرا کوچک و کوتاه کرده اند پس از سردر، دالانی به عرض حدود ۵/۲ و طول ۶ متر قرار دارد که از طریق آن به صحن و شبستان جانبی میتوان راه یافت. صحن مسجد به شکل مربع مستطیل، در جنوب و شمال با دو ایوان بزرگ و در غرب و شرق با بقایای رواقهای جانبی محدود می شود. ایوان بزرگ و جنوبی مسجد به عرض ۶۲/۶و عمق ۲۵/۱۱ متر، از ایوان مقابل بزرگتر و مرتفعتر است. این ایوان با قوسها و طاق گهواره ای عرضی و نیم گنبد انتهایی پوشش یافته است. در دیواره های ضلع غربی و شرقی ایوان درگاههایی با پوشش یافته است. در دیوارههای ضلع غربی و شرقی ایوان درگاههایی با پوشش طاقی تعبیه شده که به فضاهای جانبی راه پیدا می کند. در دو طرف ایوان دو ستون نما ساخته شده و بر روی آنها آجرهای حاشیه داخلی قوس ایوان مشبک قالب زده به ابعاد ۲۰*۲۰ سانتی متر کار کرده اند . از فراز ستون نمای پایه ایوان غربی، کتیبه های کوفی آمیخته با نقوش اسلیمی و گیاهی آغاز می شود و بر روی ستون نمای پایه شرقی خاتمه می پذیرد. این کتیبه به شدت آسیب دیده، با این حال متن آن طبق معمول، آیاتی از قرآن بوده است. نمای ایوان با تزئینات آجری پیش بر و قالب زده با نقوش هندسی و گره مزین شده است. بر دیوار شرقی ایوان،محراب گچبری با نقوش هندسی، گیاهی و زنجیره ای شکل و کتیبه کوفی قراردارد که متن کتیبه آن سوره «اخلاص » است. در ضلع جنوبی ایوان نیز محراب گچبری و رنگ آمیزی شده ای قراردارد که منقوش به طرحهای هندسی، گیاهی، اسلیمی و کتیبه ای قرآنی به خط کوفی و نسخ است. متن کتیه نسخ آیه ۱۱ سوره « مریم » است. بخش فوقانی ضلع جنوبی ایوان و انتهای پوشش نیم گنبد آن، با مقرنس کاری زیبایی گچبری شده و با نقوش اسلیمی، گیاهی، و هندسی تزئین شده است. در میان یکی از مقرنسها ی ردیف اول، یک مستطیل و در میان آن عبارت « عمل علی بن ابوالحسن بن محمود الجامی ( الحاجی) الشهرستانی» نام معمار یا استاد کار تزئین بنا اجرا شده است در طرفین ایوان جنوبی، دو ایوانچه ساخته شده که بر پیشانی آنها نقوش هندسی، گیاهی و اسلیمی گچبری شده و بخش عمده آنها فرو ریخته است. در نمای قوس بیرونی ایوانچه ها کتیبه ای به خط کوفی مشبک مشجر گچبری شده که متن کتیبه ایوانچه شرقی، آیه ۳۱ سوره «اعراف» است. در پاکار طاق ایوانچه غربی، کتیبه دیگری به خط نسخ متمایل به ثلث نوشته شده است ایوان شمالی بنا دقیقاً با ایوان جنوبی هم محور نیست. ارتفاع این ایوان ۱۲ ، عرض آن ۵۰/۶ متر و عمق آن ۵۲/۷ متر است.در حاشیه قوس ایوان، دو ستون نما و بر روی آنها، آجرهای مشبک پیش بری به شکل متوازی الاضلاع کار کرده اند. از بالای ستون نمای ضلع شرقی ایوان، دو کتیبه مجزا شروع می شود. که بر روی ستون نمای ضلع غربی خاتمه می یابد. کتیبه اول به خط کوفی مشبک مشجر و کتیبه اول به خط کوفی مشبک مشجر و کتیبه دوم به خط نسخ متمایل به ثلث است. که هر دو به شدت آسیب دیده اند.تزئینات نمای آجری، منقوش به نقوش هندسی گیاهی است.
تزئینات داخل ایوان مشتمل بر کتیبه سرتاسری قرآنی به خط نسخ متمایل به ثلث است که در زمینه تزئین گچبری شده است. بدنه ایوان گچکاری بوده که فرو ریخته است. سطح پوشش نیم گنبد انتهای ایوان، با گچ مقرنس کاری شده و اکنون تنها داغ آنها برجاست.
در بالای کتیبه سرتاسری فوق الذکر، در دو طرف یک طاقنمای گچبری شده با نقوش گیاهی دیده می شود که در چهار طرف آن کتیبه ای به خط کوفی تزئینی مشجر وجود دارد. بخش عمده تزئینات مزبور و کتیبه های آسیب دیده است با این حال متن کتیبه قرآنی در پیرامون طاق نمای روی دیوار شرقی آیات ۲ و ۳ سوره نصر – قابل خواندن است. در طرفین این ایوان نیز دو ایوانچه ساخته شده است ایوانچه شرقی مدخل ورود به یک اتاق مربع شکل با سقف گنبدی است. بر پیشانی این ایوانچه ها ، تزئینات زیبای آجرکاری به صورت یک شش وجهی به چشم می خورد که در وسط آنها قطعات کاشی فیروزه ای نشانده اند و در طرفین ایوان شمالی ، دو دیوار که روی هر کدام دو طاق نما با تزئینات آجری و نقوش هندسی با تلفیق کاشی فیروزه ای و آبی لاجوردی است دیده می شود که صرفاً ، جنبه تزئینی دارد . در ضلع شرقی و غربی صحن بقایای رواقی مشتمل بر جرز ها و قوس ها و دهنه های بر جای مانده که با تزئینات زیبای گچبری و نقوش گیاهی و اسلیمی تزئین شده اند . در پاکار طاق این رواق ها ، کتیبه هایی به خط نسخ متمایل به ثلث مشاهده می شود که مضمون آنها احادیث و شعائر اسلامی است . مسجد فرومد فاقد هرگونه کتیبه تاریخی و مدارک مستند تاریخی است با این حال با توجه به شیوه معماری – نقشه دوایوانی و پوشش ایوانها و تزئینات بنا – کاربرد وسیع آجرتراش با تلفیق کاشی های فیروزه ای و لاجوردی – و مقایسه آن با دو بنای تاریخ دار دوره خوارزمشاهیان یعنی مسجد جامع گناباد و مسجد ملک زوزن ، می توان آن را از آثار اوایل قرن هفتم هجری دانست . این بنا در دوره اخیر تعمیر و مرمت شده و به شماره 345 به ثبت آثار تاریخی رسیده است .
__________________
قبل از هر گونه فعالیت در سایت به قوانین توجه نمایید.
پاسخ با نقل قول
علاقه مندی ها (Bookmarks)