سراب
موقعیت
غار سراب در 87 کیلومتری شمال همدان و در نزدیکی روستایی به همین نام واقع شده است . دهانه غار در کنار دریاچه جلو غار ، واقع در یک کیلومتری روستای سراب ، در ارتفاع 2200 متری از سطح دریا ، و به سوی شمال و مشرف به دریاچه است .
معرفی
در گویش مردمان ساکن غرب ایران ، هر جا آب های فرو رو حاصل از بارندگی از مجراهای به هم پیوسته در تشکیلات آهکی به صورت چشمه خارج شوند ، نامیده می شود . مانند سراب نیلوفر و بیستون در کرمانشاه و گیان و گاماسیاب در نهاوند . شاید علت نامگذاری غار و روستای آن ، سراب جلو غار باشد . قبل از وقوع زمین لرزه فارسینج در حوالی سنقر در استان کرمانشاه در سال 1336 ، آب نهر سراب جلو غار چرخ دو آسیاب را در دامنه کوه سراب می چرخاند ، اما پس از زمین لرزه ریزش دهلیزهای انتقال آب باعص کور شدن منافذ قدیمی و خروج آب از منافذ جدید در دامنه های دیگر حوزه آبگیر منطقه شد و چرخ آسیاب ها از حرکت باز ایستاد . این در حالی بود که سطح ایستابی در غار تغییر نکرده و مماس با سقف غارسنگ ساخته باقی مانده بود . غار و دریاچه جلو آن در گذشته از مکان های مورد احرتام بوده اند و مراسم آیینی در انجا انجام می شده است ؛ چنان که آثار دیوار دایره مانندی نزدیک نخستین خروجی آن وجود داشت و در گودبرداری دریاچه برای استحصال آب بیش تر نیز قوچی طلایی از میان گل و لای بیرون آمد . هنگامی که نگارنده و یکی از کوه نوردان همدان در سال 1344 سرگرم مطالعه غار برای ذخیره سازی آب آن بودیم ، قدحی مفرغی به قطر 30 سانتیمتر ، با نقش های زیبا و به رنگ سبز در گودال نخست غار به وسیله روستاییان مددکار ذخیره سازی آب ، از داخل گل و لای به دست آمد که متأسفانه بر اثر کشمکش بر سر تصرف آن تکه تکه شد .
ساختمان
غار در زیرگسلی به طول حدود 1000 متر زایش یافته است . پایه غار ، از سنگ آهک و سنگ های دگرگون تشکیل شده است . بخش بالایی که آهکی بوده بر اثر نفوذ و عبور آب اسیددار تحلیل رفته و پایه شیستی آن باقی مانده است . غار از نوع غارهای باریک است و به هیچ وجه برای گردش گری مناسب نیست و اگر ترکیب آن دستکاری شود ، به یک کانال طولانی و بی جاذبه تبدیل می شود . غار از تعدادی تالار دریاچه ای ، دالان و دهلیز تشکیل شده است که سبب گردش آب فوق اشباع از کلسیم بیکربنات در آن ها و جذب کلسیم کربنات، به علت قانون جاذبه مولکولی ، همگی دارای لبه های پیش آمده قرنیزمانند هستند . در بعضی بخش های دریاچه ها ، که دیوارها به هم نزدیک بوده اند ، این لبه های قرنیز مانند به هم رسیده و پلی آهکی تشکیل داده اند که هم در زیر گسل اصلی و هم گسل های فرعی ، که دالان ها را می سازند ، دیده می شوند . در حقیقت می توانیم بگوییم غار از دو طبقه تشکیل شده است که طبقه زیرین به وسیله همین سقف آهکی و لبه های آهکی قرنیز مانند از طبقه بالا جدا می شود . در بازدید از غار ، غارنورد باید بخشی از راه را با قایق ، بخشی از آن را با استفاده از لبه قرنیزی و گیره های موجود روی دیوار ، و اندکی از مسیر را هم با استفاده از پل ها طی کند . در بخش هایی از غار باید وسایل قایق رانی و سایر لوازم را از دهلیزهای تنگ عبور دهیم و خزیده از آن ها بگذریم . در بخش انتهایی غار دریاچه ای به ابعاد 15*20 متر واقع شده است . درون دریاچه تعدادی جزیره دایره مانند وجود دارد که بخشی از آن ها داخل آب هستند و منظره ای بسیار زیبا پدید آورده اند . به این بخش ، تالار مرجان ها گفته می شود . در تالار مرجان ها چند دهلیز مسدود وجود دارد که در یکی از آنها اسکلت رسوب گرفته چهارپایی کوچک با جمجمه گرد ، احتمالاً شغال ، یافت شد که برای نمایش از غار خارج و تحویل هیئت کوه نوردی آن زمان (1342) شد . اسکلت رسوب گرفته دیگری برای نمایش در همان محل باقی ماند . هر دو جانور از سوراخ های مرتبط با بیرون وارد غار شده بودند و دیگر بازگشت برای آنها غیرممکن شده بود . دریاچه مرجان ها از طریق دالانی مملو از آب به دریاچه مدور دیگری به ابعاد 20*25 متر می پیوندد که عمقی در حدود 10 متر دارد . این بخش از غار به وسیله دالانی ریزشی و پرپیچ و خم دوباره به تالار مرجان ها وصل می شود . این دالان بسیار ریزشی و تهدیدآمیز است و عبور از آن باید حداکثر دو نفره انجام گیرد . درون غار فعالیت های غار سنگ شازی رخ داده اما به علت وجود آب ، مقدار چکیده کم است . در پل آهکی نزدیک تالار مرجان ها تعدادی چکیده به شکل مخروط ناقص دیده می شوند ، علت ناقص بودن آنها نبود چکنده در بالاست . به علت سرعت زیاد ، آب محتوی کلسیم کربنات از منافذ موجود در سقف رها و پخش شده و فرصت مخروط سازی از بین رفته است . در سقف تالار مرجان ها تعدادی چکنده شبیه نی قلیان دیده می شود . در مجموع ، غارسنگ هایی زیبا از ابتدا تا انتهای غار وجود دارند که شکوهی بی نظیر به این غار نسبتاً باریک داده اند .

ویژگی
با توجه به پایه غار که از نوع سنگ های دگرگونی است و نیز با توجه به حوضه آبگیر کم وسعت غار و مقدار آبدهی چشمه های اطراف آن ، هم زمان ، فرایندی مشابه آن چه سبب زایش غار علی سرد شده در مورد غار سراب نیز پیش آمده است . به این ترتیب که آب چشمه ای ماگمایی به همراه گازهای حاصل از فعالیت گسلی درونی در منطقه از درزهای درونی به بالا نفوذ کرده ، عمل آهک خوری انجام گرفته ، هم زمان آب محتوی کلسیم بیکربنات محلول از غار خارج شده و فضای کنونی را ساخته است . آب های فرو رو ناشی از بارندگی هم به نوبه خود درورن درزها و سوراخ های کارستی سطح کوه نفوذ کرده و علاوه بر ساختن فضاهای بالایی سبب زایش غارسنگ های غار شده اند . ویژگی دیگر غار این است که احتمالاً طول دالان های غار بیش از طول دالان ها و تالارهای کنونی است که باید با دقت بیشتر در بازدیدها و حتی شکستن بعضی از پل ها راه ورود به بقیه بخش های غار را باز کنیم.












نویسنده مصطفی سلاحی
تهیه و تنظیم : سایت علمی نخبگان جوان