دانشمند زرتشتی:
آیا عامل بیرونی، سبب تشیّع ایرانیان گردید یا عامل درونی؟ یا هر دو.

دانشمند مسلمان:
باید گفت هر دو، زیرا از یك سو روح ایرانی، خواهان عدالت، پاكی، صداقت، ایثار و فضائل اخلاقی دیگر بود و از غارت و چپاول و استثمار شاهان طاغوتی و هوسباز به ستوه آمده بود، بنابراین عامل درونی در ایرانیان وجود داشت، از سوی دیگر عامل بیرونی یعنی یك آئین قوی و غنی و پرمایه با رهبرانی معصوم و عادل و وارسته، كه تنها در تشیّع دیده می‌شد، ایرانیان را به مذهب جعفری، جذب نمود. ایرانیان چهره یك آئین كامل و نجات‌بخش را در سیمای ملكوتی امام علی ـ علیه السّلام ـ و اولاد پاك او می‌دیدند، و از مخالفان آنها ضدّ چنین آئینی را مشاهده می‌كردند. و در برابر آنها دو راه وجود داشت، آنها راه خاندان رسالت ـ علیهم السّلام ـ را كه راه اسلام حقیقی است برگزیدند، دلهای آنها همچون زمین‌های آماده و بذرپروری بود، كه بذر اسلام و تشیّع در آنها پاشیده شد و به زودی رشد و نمو كرده و به محصول نشست، بنابراین عامل درونی و بیرونی دست به دست هم داده و تولّد و تحولّی تازه و الهی در ایرانیان به وجود آورد، و آنها بهترین راه اسلام یعنی تشیّع را برگزیدند و عالی‌ترین بهره را از اسلام گرفتند، برهمین اساس است كه پیامبر ـ صلی اللّه علیه و آله و سلّم ـ در پرتو علم غیب از این واقعه خبر داد و فرمود: «اَسْعَدُ الْعَجَمِ بِالاسْلامِ اَهْلُ فارْسٍ[4]: «سعادتمندترین انسانهای غیر عرب در رابطه با‌ (پذیرش) اسلام، ایرانیان هستند» و نیز فرمود: « اَعْظَمُ النّاسِ نَصِیباً فِی اِلاسْلامِ اَهُلُ فا‌ْْ‍ْرْسٍ:[5] «در میان مسلمانان، بیشترین بهره از اسلام، نصیب مردم ایران شد».

پی نوشتها:
[1] . این مطلب را دو دسته، عنوان می‌كنند: 1. سنّیان متعصّب، كه می‌خواهند شیعه را یك گروه سیاسی ایرانی معرّفی كنند. 2. ناسیونالیستهای ایرانی كه می‌پندارند: ایرانیان توانستند آئین كهن خود را، زیر پوشش تشیّع، حفظ كنند.
[2] . اعیان الشیعه، ط جدید، ج2، ص 18.
[3] . شرح این مطالب را در كتاب «ایرانیان مسلمان در صدر اسلام و سیر تشیّع در ایران»، نوشته نگارنده بخوانید.
[4] . كنز العمال، حدیث 34125.
[5] . همان، حدیث 34126.

محمد محمدی اشتهاردی-یكصد و یك مناظره ص 423.