قضاوت

[زعیم باشی]

آنچه ذیلا بیان می‌شود بخشی از مواعظ و نصایح امام صادق(ع) به عبدالله بن جندب است كه اختصاص به مواعظ اخلاقی حضرت عیسی(ع) دارد:
«طوبی لمن جعل بصره فی قلبه و لم یجعل بصره فی عینه. لاتنظروا فی عیوب الناس كالارباب و انظروا فی عیوبكم كهیئه العبید».‏
برخی افراد، ظاهربین و سریع القضاوه هستند؛ یعنی به محض مشاهده ظاهر كسی یا چیزی، بلافاصله در مورد خوب یا بد بودن آن قضاوت می‌كنند. این حالت سطحی نگری نه تنها در شان انسان مومن نیست، بلكه حتی در شان یك فرد عاقل نیز نمی باشد. قضاوت انسان عاقل باید مبتنی بر تحقیق و دوراندیشی باشد؛ صرف داشتن ظاهر فریبنده و یا یك رفتار خوب یا بد نباید مبنای قضاوت انسان قرار گیرد. اما متاسفانه بسیاری از مردم این گونه هستند؛ یعنی منشا قضاوت آنها را همین ادراكات سطحی و ابتدایی تشكیل می‌دهد. از این رو، در بسیاری از موارد با قضاوت‌های نادرست، در دامهای شیطان می‌افتند.
حضرت عیسی علیه السلام ضمن دادن هشدار نسبت به این آفت، می‌فرماید: خوشا به حال آن كسی كه بینش یا بینایی اش در دلش باشد نه در چشمش: «طوبی لمن جعل بصره فی قلبه و لم یجعل بصره فی عینه. » صرف دیدن با چشم، بینش نیست، یك رویت سطحی است كه حیوانات هم از آن برخوردارند. مصداق واژه «قلب » در این تعبیر، عقل می‌باشد كه جامع ادراكات درونی و عمیق است. بنابراین، ما باید سعی كنیم از قضاوت‌های منفعلانه و سطحی در مورد اشیا و اشخاص كه منشا آن، تنها ادراكات حسی ظاهری است، اجتناب ورزیم. اگر انسان از روی تحقیق و دقت قضاوت كند و عقل خود را به كار گیرد، دیگر فریب زرق و برق دنیا را نمی خورد. در دنیا چیزهایی وجود دارد كه ممكن است انسان با مشاهده آنها به قضاوت‌های عجولانه ای دست بزند و بر این اساس، فریب بخورد. اگر انسان درست بیندیشد، متوجه می‌شود كه بسیاری از چیزها كه ظاهری فریبنده دارند، باطن خوبی ندارند. چه بسا به دنبال یك نگاه، سالها گرفتاری و بدبختی باشد. همچنین با دیدن ظاهر اشخاص نمی‌توان در مورد شخصیت حقیقی آنها قضاوت كرد. ممكن است كسانی ظاهری موجه داشته باشند، اما در باطن افرادی دو رو و منافق باشند و به عكس، كسانی ظاهر خوبی نداشته باشند، اما باطن آنها بهتر از ظاهرشان باشد. بنابراین، ما نباید به دیدنی‌های ظاهری اكتفا كنیم و بر آن اساس زود قضاوت نماییم، بلكه باید به دنبال ادراكات حسی، عقل خود را نیز به كار بگیریم.
بسیاری از مردم به جای اینكه به دنبال رفع عیوب خود باشند، مدام در پی جستجوی عیوب دیگران هستند. این گونه افراد رفتار دیگران را زیر ذره بین قرار می‌دهند تا به محض مشاهده كوچك ترین لغزش و یا اشتباهی، شروع به عیب جویی نمایند. این حالت از خودخواهی انسان سرچشمه می‌گیرد؛ یعنی چون انسان حب ذات دارد، نمی خواهد باور كند كه آلوده است و دارای عیوب بسیاری است. با آنكه همه انسانها بر نقصها و ضعف‌های خود آگاهند، اما برخی از آنان به دلیل داشتن حس خودپرستی و خودخواهی، چنین وانمود می‌كنند كه هیچ گونه عیب و ایرادی ندارند. این افراد برای سرپوش گذاشتن بر عیوب خود، خودشان را با افرادی كه دارای عیوب بدتری هستند مقایسه می‌كنند تا از این طریق هم خود را بهتر از دیگران جلوه دهند و هم دلشان را به این خوش كنند كه آن قدرها هم آدم بدی نیستند!
ما اگر می‌خواهیم این انگیزه شیطانی را از خود دور كنیم، باید به جای عیب جویی از دیگران، درصدد یافتن عیوب خود و رفع آنها باشیم. اگر انسان واقعا برای رهایی از این دام شیطان عزم خود را جزم نماید، اصلافرصت پرداختن به عیوب دیگران را پیدا نمی كند. كسانی كه مغرورانه و متكبرانه به دنبال مطرح كردن عیوب دیگران هستند، گویی ارباب و صاحب اختیار مردم اند كه این گونه از دیگران بدگویی می‌كنند و رفتارشان را مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌دهند. حضرت می‌فرماید: نه تنها انسان نباید این روحیه را داشته باشد، بلكه باید همچون برده، متواضع باشد و سعی كند برای در امان ماندن از مواخذه ارباب، كار خلافی انجام ندهد: «لاتنظروا فی عیوب الناس كالارباب و انظروا فی عیوبكم كهیئه العبید».