ماسوله، نمونه بارزی از اين نوع زيستگاه تاريخي بشر است، كه به عنوان يك اثر ملي در سال 1354 شمسي به شماره 1090 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است. اين شهر تاريخي، در طول عمر هزار ساله خود، در هماهنگي خارق‌العاده ميان انسان و طبيعت. نمونه بارزی به شمار می آيد.
ماسوله در عرض جغرافيايي 13و09و37 شمالي و طول جغرافيايي 14و59و48 شرقي و در منتهي‌اليه منطقه مرطوب خزري، واقع در دره رودخانه اي كه سرچشمه‌هاي آن نزديك دومين قله بلند كوه‌هاي طالش (ماسوله داغ با ارتقاع 3050 متر‌) است، قرار دارد. ارتفاع آن از سطح درياي آزاد 1050‌متر و اختلاف بين پايين‌ترين و بالاترين نقطه اين شهر كوهستاني بيش از 120‌متر است.
آميزه‌اي از فرهنگ‌هاي سه‌گانه طالش، ‌تركي و گيلكي از يكسو و طبيعت‌هاي سه‌گانه جنگلي، مرتعي و كوهستاني، از سوي ديگر، فرهنگ و تمدن خاصي را به وجود آورده كه اولين نمايه كالبدي آن، شهرسازي و معماري خاص ماسوله است. در حالي كه اين كالبد، متاثر از ارتباطات پيچيده و ويژه اجتماعي و اقتصادي اين زيستگاه كهن مي‌باشد، به شدت بر ارتباطات فوق تاثير‌گذار است. بدين‌ترتيب در يک همكنش مداوم و مستمر، پويايي شگفت‌انگيزي در حيات تاريخي الگوهاي زيستی ماسوله به وجود آورده است.
اين شهر تاريخي در وسعتي معادل 6/1هكتار و در چهار محله خانه بر، كشه سر، اسدمحله و مسجدبر شكل گرفته است. داراي بازاري در چهار طبقه مي‌باشد که هر چهار محله بطور مستقل به بافت بازار شهر ارتباط بي واسطه دارند. در حال حاضر در ماسوله بيش از 350 واحد مسكوني وجود دارد كه در گذشته (حدود صد سال پيش)، اين تعداد به 600 واحد بالغ مي‌گرديده است.
وجود بيش از 120 واحد تجاري در محدوده بازار آن، بيش از 6 كاروان سرا، دو حمام قديمي، بيش از 33 چشمه عمومي، ده مسجد و پنج امام‌زاده حاكي از رونق و شكوفايي اين شهر در دوره‌هاي متاخر مي‌باشد. جمعيت ماسوله طي 60 سال گذشته از حدود 3500 نفر به 900 نفر كاهش يافته است. اين امر نشانه سير نزولي تاريخ اين شهر كهن است.
انسان‌هايي كه در يك زندگي كاملا سازگار با طبيعت، اين زيستگاه و اين كالبد شهر و معماري خارق‌العاده را خلق كردند، اگر مي‌دانستند آيندگانشان اين گونه با دستاوردهايشان رفتار مي‌كنند، بي شك، به سادگي آنها را به آيندگان نمي سپردند.
در دهه‌‌های اخير و به دلايل گوناگون هويت تاريخی فرهنگی و زيست محيطی اين مجموعه نادر مخدوش شده است و وضعيت فعلی اين بافت باارزش در شان شهرت قبل
نمي‌باشد.
با اين همه شهرت و محبوبيت ماسوله در ميان پنج شهر، روستاي شگفت‌انگيز (ابيانه، كندوان، ميمند و سرسيد آقا) زبان زد خاص و عام است. شايد ساليانه چند هزار نفر مسافر از اين شهر تاريخي و مناظر تاريخي و طبيعي آن ديدن مي‌كنند. اين تعداد مسافر بيشتر در سه ماه تابستان از اين شهر بازديد مي‌كنند، چرا كه هواي آن در اين فصل معتدل و مرطوب است. گرچه كه زيبايي‌هاي آن در سه فصل ديگر سال چه بسا بيش از تابستان است.
تمامي مسافراني كه علاقه‌مند به استفاده از مناظر طبيعي هستند در سه فصل بهار، پاييز و زمستان مي‌توانند شاهد مناظري بديع از طبيعت باشند. آنان كه جوياي فضايي آرام، ساكت و خلوت هستند نيز در اين سه فصل ماسوله را بسيار مناسب خواهند يافت.
شهر تاريخي ماسوله همه ساله پذيراي مسافراني از شهرهاي دور و نزديك و از خارج از كشور است كه به اين شهر مي‌آيند. بيشترين مسافران طي سه ماه تابستان به اين شهر سفر مي‌كنند. آن دسته از مسافران ايراني كه از شهرهاي دور مي‌آيند معمولا جهت بازديد از بافت معماري و تاريخي شهر اقدام به سفر مي‌كنند. اما بسياري از مسافران شهرهاي نزديك براي استفاده از آب و هوا و طبيعت مطبوع ماسوله به اين شهر مي‌آيند.
تمام مسافران غيرايراني فقط براي بازديد از معماري و شهرسازي تاريخي ماسوله اقدام به سفر مي‌كنند. در اين ميان دسته‌هاي كوچك و بزرگ طبيعت دوستان را نيز بايد نام برد كه معمولا از شهرهاي نزديك و در گروه‌هاي 5 تا 200 نفره و به عنوان كوهنوردي و كوه پيمايي به اين شهر مي‌آيند.
در هر صورت جاذبه‌هاي تاريخي، معماري و طبيعي ماسوله به گونه‌اي است كه هر نوع مسافر با هر نوع سليقه‌اي را به سمت خود جذب مي‌كند. حتي زمستان پربرف اين شهر نيز جاذب دسته‌اي از ميهمانان است.
وجود امكانات رفاهي قابل ملاحظه، راه ارتباطي مناسب و محل‌هاي اقامتي محلي و سنتي از امتيازاتي هستند كه توان پذيرايي مردم اين شهر را از مسافران افزايش مي‌دهند.
ديدن ماسوله و معماري آن به عنوان يك شهر تاريخي و استفاده از مناظر طبيعي و ساختماني زيباي آن طي حداقل يك شبانه روز اقامت در خانه‌هاي سنتي مردم ميهمان نواز آن يادگاري بي‌نظير براي هر مسافري خواهد بود.
گردشگر در ماسوله
همانطور که گفته شده با توجه به وسعت محدود ماسوله، گردشگران در مدت کوتاهی مي‌توانند بیشتر قسمتهای آن که شامل خانه‌ها، بازار و مردم ماسوله است را ببینند بنابر این اغلب تورهای این شهر یک روزه برگزار مي‌شوند که شما را به قسمت‌های مختلف اين روستای زیبا مي‌برند.
بازار ماسوله در بالاترین نقطه ماسوله قرار دارد و در این بازار سوغات‌های زیبا، محلی و باقیمتی مناسب را مي‌بینید.