غار شگفت انگیز کتله خور

[*WIZARD*]

سرزمين ما ايران با خورشيد تابان دشت هاي وسيع و سرسبز جنگل هاي انبوه ، كويرهاي خيال انگيز كوه هاي رفيع و سربه فلك كشيده ، رودهاي خروشان و غارهاي شگفت انگيز داراي طبيعت زيبايي است و طبيعت رمز و رازهاي فراوان دارد كه انسان را به طرف آفريننده اي يكتا رهنمون مي سازد و او را به پرستش در مقابل پروردگار وا مي دارد
يكي از اين رازها زيبايي هاي نهفته در طبيعت غاز عظيم و ديدني كتله خور در زنجان است كه عظمت و شكوه آن چشم هر بيننده اي را خيره مي سازد . انسان هاي اوليه غارها را به عنوان پناهگاه و مسكن مطمئن انتخاب كردند و انسان هاي متمدن امروزي به روش هاي ديگر از اين پديده طبيعي استفاده مي كنند ، استفاده صنعتي از غارها بيشتر در ارتباط با انرژي و منابع آب و ذخيره و گسترش شبكه هاي آبياري است و يا به علت داشتن آب و هواي مناسب در بسياري از كشورها براي پرورش و تكثير گياهان خاص استفاده مي شود ، افزون بر آن در هنگام بلاياي طبيعي و انساني به عنوان پناهگاه هاي امن مي توانند مورد استفاده قرار گيرند و در بسياري از كشورها غارهاي طبيعي به صورت مكان هاي توريستي درآمده و علاقمندان را به خود جذب كرده اند
غار كتله خور يكي از زيباترين غارهاي جهان است كه در 165 كيلومتري جنوب باختري زنجان واقع شده و فعلاً از طريق جاده زنجان- سلطانيه-خدابنده و همچنين جاده اصلي بيجار، همدان- كبوتر آهنگ قابل دسترسي است . دهانه ورودي غاركتله خور در دامنه جنوبي كوه ساقيزلو قرار دارد كه با جاده اي آسفالته به تقريبي 5 كيلومتر به شهر گرماب راه دارد. دهانه ورودي غار در دامنه جنوبي كوه ساقيزلو و اندكي بالاتر از رودخانه خشك قرار داشته كه بلندي اين كوه بيش از 2 هزار متر تنها سازند سنگي پيرامون شهر گرماب را تشكيل مي دهد . دهانه اين غار در ابتدا سوراخ مانند به شكل طاق مثلثي و كوچك بوده است كه در عمليات هاي بعدي حاشيه هاي آن تراشيده شده است و حدود 5/1 متر بلندي دارد . نخستين دهليز حدود 400 متر از ورودي غار فاصله دارد و داراي وسعتي زياد و سقف بلندي و ديواره هاي صاف كف ناهموار است و سقف بلند آن حكايت از تاريخي بسيار كهن دارد از اين دهليز به بعد گالري دالان ها و معبرهاي بزرگ و كوچك به تدريج شكل گرفته و گسترش پيدا كرده اند از درون دهليزها كه وسعت آنها به بيش از 200-300 متر مربع مي رسند گالري هاي باريكي در جهات گوناگون جدا مي شوند انتهاي بعضي از آنها بسته است و برخي نيز راه عبور بسيار باريكي به گذرگاه هاي ديگر و دهليزهاي ديگر دارند بسياري از اين راه ها و دالان هاي باريك تاكنون نيز پيموده نشده اند و همچنان ناشناخته هستند كف دهليزها و دالان ها اكثراً ناهموار هستند و اين ناهمواري ها در اثر فرسايش و انحلال سنگ كف تشكيل آبراهه هاي نامنظم و چاهك ها بوجود آمده اند . آبراهه ها ژرف و پراكنده و نسبتا ضخيم رسي در بستر بعضي از دهليزها و گذرگاهها وجود دارد و همچنين ستون هاي كريستاليزه بسيار زيبايي از بالا به پايين در بسياري از معابر غار مشاهده مي شود . دالان هاي ورودي ابتدايي غار در حالت طبيعي بسيار باريك و تنگ بود كه با عمليات هاي انجام شده راه عبور خوب و راحتي در آن ايجاد شده است . راه ورودي پس از 300-400 متر به بخش هاي وسيعتر و بالاخره محوطه قوسي بزرگي مي رسد كه كف آن داراي گودال هاي متعددي است و داراي سقفي بسيار بلند است و پيرامون اين محوطه بزرگ معابري به اطراف وجود دارد كه انتهاي آنها يا بسته و يا باريك است و اغلب شيبي به طرف محوطه بزرگ قوسي دارند. ويژگي هاي ظاهري غار نشان مي دهد كه پديده فرسايش (كارست) با شدت زياد و زمان طولاني در اين سازنده عمل كرده و آبراهه هاي پر از آب زيرزميني در آن جريان داشته اند با توجه به ريخت شناسي اين سازند آهكي در بيرون و ارتباط آن با ويژگي هاي محيطي غار مي توان گفت كه دالان هاي ورودي و حفره هاي مربوط به آنها يكي از طبقات اين غار بوده و به طور يقين طبقات ديگري در بخش هاي زيرين و حتي بالايي مي توانند وجود داشته باشند طبقات زيرين با آب و ستون ها و بلورهاي آهكي فراوان مي توانند بسيار جالب و ديدني باشند . معمولاً غارها در سنگهاي آهكي داراي آبهاي زيرزميني و يا سطحي به وجود مي آيند زيرا آهكها نسبت به آب اسيدي حساس بوده و حل و غار ايجاد مي شود ، آب حاوي املاح آهكي در طول غار جريان يافته و هرگاه مقدار املاح آهكي زياد شود به صورت رسوبات بيكربنات از قطرات آب جدا شده روي كف ويا سقف غار تشكيل قنديل ها را مي دهند . قنديل هاي آويزان از سقف در اثر داشتن ناخالصي ها رنگ هاي مختلفي به خود گرفته اند و آنهايي كه تركيبات به همراه ندارند و يا كمتر دارند به صورت بلورهاي شيشه اي بسيار شفاف مشاهده مي شوند . غار كتله خور كه در نوع خود بي نظير و منحصر به فرد است به علت دور بودن از مراكز بزرگ شهري و نداشتن راه هاي ارتباطي مورد شناسايي كامل و مطالعه وسيع علمي قرارنگرفته است . وجود استلاگميت ها كه در اثرگذر زمان شكل هاي بسيار زيبايي را به وجود آورده و تنديس هايي شبيه به عروس و داماد ، سفره عقد ، كوچه عروس و داماد ، قلعه شمع ، تالار مريم مقدس و نخل سوخته را در معرض بازديدكنندگان قرارداده جلوه بسيار زيبايي به غار داده است . در اين غار زيباترين پديده ها را در اطراف چشمه ها و تالاب هاي كف غار مي توان مشاهده كرد ، اشباع بي كربنات كلسيم در تالاب ها سبب تشكيل كريستال هاي بسيار زيبايي از كلسيت و آراگونيت در حاشيه و كف تالاب شده اند . استلاكتيت ها (چكنده ها) و استلاگميت ها (چكيده ها) به ارتفاع 30الي 40متر از كف و سقف غار قرار گرفته اند كه با شنيده شدن صداي موزون قطرات آب منظره بديعي سمع و نظر بيننده را به خود جلب مي كنند . در جلسات كميته غارشناسي ايران غار كتله خور به عنوان تنها غار ويژه مطالعاتي در ايران اعلام شد و مراتب رسماً به اطلاع مجامع علمي مربوط رسيد. تا عمق 700متري در فضاي ظلماني غار آثار حيات كه به انواع استخوان و سفال محدود مي شود قابل روئيت است، آثار جمع آوري شده عمدتاً سفال شكسته هاي سطحي و پراكنده است قديمترين نوع اين آثار سفال تيره رنگ دود زده با نقش داغدار دست ساز است و از نظر زماني متعلق به اواخر هزاره دوم قبل از ميلاد است ، دومين نوع از آثار جمع آوري شده سفال هاي دست ساز داراي پوشش است روي سفال به رنگ قرمز متمايل به قهوه اي و نسبتاً خشن و با سفال هاي شناخته شده قرون اول تا سوم ميلادي قابل مقايسه است ، سومين نوع آثار جمع آوري شده سفال هاي دوران جديد است- كه به شكل كوزه و بشقاب است در مقطع فعلي ارزش تاريخي ندارد
در انتهاي يكي از دالان هاي طبقه اول دهليز بزرگي است كه در كف آن اسكلت حيوان چهارپايي كه تبديل به كلسيت شده است ديده مي شود اين اسكلت با داشتن پاهاي بلند و سم از يك طرف و دم دراز و سرنسبتاً بزرگ از طرف ديگر شباهتي با جانوران معمول ندارد و بنظر مي رسد حيواني از دوران گذشته با شكل و شمايل ويژه باشد و از نظر طبيعي جزو حيوانات دوران چهارم مورد مطالعه قرارگيرد
درباره غار كتله خور نيز ساكنان گرماب عقايدي ابراز مي داشتند و داستان هايي ساخته و پرداخته بودند كه واقعاً حيرت انگيز بوده است . مثلاً مي گفتند كه در زيركوه كتله خور كوه ديگري وجود دارد كه تمام از آرد سفيد تشكيل شده است همچنين اظهار مي كردند كه در يك طرف غار كتله خور درياچه اي است كه آب زلال و گوارايي دارد و به قدري وسيع است كه كرانه و كناره اين درياچه از هيچ جا پيدا نيست. عده اي نيز عقيده داشتند در اين غار طلسمي است و اين طلسم مانع جستجوي كامل آن است و حتي گردش سه چهار روزه هم در آن به نتيجه نمي رسد و اضافه مي كردند كه در داخل غار كوه بزرگ سفيدي از بلوراموجود است ، برخي ديگر مي گفتند كه در اواسط غار كوه هاي بلند زيادي است و در شكاف يكي از اين كوه ها سوراخ كوچكي وجود دارد كه از آن سوراخ درياي بزرگي ديده مي شود . در سال 1330 شمسي يكي از پيشكسوتان در بخش كوهنوردي زنجان زنده ياد اسداله جمالي از وجود غار مخوف در گرماب باخبرمي شود و در سال 1331 به همراه تيم كوهنوردي از غار بازديدمي كنند كه مرحوم اسداله جمالي در شناسايي و معرفي غار كتله خور بين مسئولان وقت و با نوشتن مقاله هاي متعدد راجع به غار كتله خور در روزنامه هاي آن زمان نقش مهم و بسزاي را در شناساندن اين غار به عمل آورده اند مسير بازديد تفريحي در طبقه اول غار 3250متر است كه با نورپردازي هاي انجام گرفته جلوه خاصي به غار داده است. طبقات ديگري نيز در بخش هاي زيرين غار وجود دارد كه اين طبقات با آب و ستونها و قنديل هاي فراوان، بسيار جالب و ديدني است . گردآوری ناصرروحانی مدیر مجتمع غار کتله خور ۱۳۸۱