قبل از تشنه شدن آب بنوشید!

[غزل بارون]

گرمازدگي را همه ما مي‌شناسيم؛ به‌خصوص در اين روزهاي ابتداي تابستان. کمتر کسي از ما هست که گرما در يک روز سخت کاري کلافه‌اش نکرده باشد؛ سردرد، سرگيجه و لباس‌هايي که از عرق خيس شده... قدم به قدم آب معدني مي‌خوريم ولي باز تشنه‌ايم....

هم تشنه، هم خسته. دکتر علي بيداري، متخصص داخلي و فوق تخصص روماتولوژي، گرمازدگي را موضوع مهمي‌ براي گفتگو مي‌داند: «گرمازدگي مي‌تواند مرگ‌آور باشد.»
سلامت: آقاي دکتر! ديگر به فصل گرما رسيده‌ايم. فردي که دچار گرمازدگي مي‌شود با چه حالتي به مطب مراجعه مي‌کند؟

فرد گرمازده معمولا به درمانگاه يا مطب مراجعه نمي‌کند.

سلامت: چه‌طور؟

چون گرمازدگي يک اورژانس طبي است و بيمار مبتلا به آن، آن‌قدر بدحال است که او را با آمبولانس به اورژانس مي‌آورند.

سلامت: اصلا اين گرمازدگي که ما از آن شکايت مي‌کنيم، چيست؟

گرمازدگي در اصطلاح به حالتي گفته مي‌شود که در آن در اثر گرماي محيط، درجه حرارت بدن انسان افزايش پيدا مي‌کند، چرا که فرد قادر نيست حرارت حاصل از متابوليسم بدن را به طور طبيعي دفع کند.

سلامت: چرا بدن حرارت را دفع نمي‌کند؟

بدن ما بايد گرماي زايد را دفع کند و همواره درجه حرارت دروني خود را در سطح معين و مشخصي نگه دارد. وقتي که در اثر گرماي هوا و تابش مستقيم خورشيد درجه حرارت بدن بالا مي‌رود، بدن هم در مقابل تدبيري مي‌انديشد که همچنان به دفع حرارت مازاد ادامه دهد. اين فعل و انفعالات با مکانيسم‌هاي مختلفي روي مي‌دهد.

سلامت: ممکن است توانايي تعريق در کسي کاهش يافته باشد؟

بله و اين باعث آسيب‌پذيري در برابر گرما خواهد شد؛ مثلا بعضي از بيماران که داروهاي خاصي را مصرف مي‌کنند ممکن است بدن آنها به اصطلاح خشک باشد و کمتر از بقيه عرق کنند. در محيط‌هاي شرجي هم دقيقا به همين علت احتمال گرمازدگي بالا خواهد رفت چون هواي محيط از رطوبت اشباع است و ميزان تبخير عرق از راه پوست کاهش يافته و بدن خنک نمي‌شود. اين حالت در فصل‌هاي گرم و در مناطق شرجي مثل برخي از استان‌هاي جنوبي ايران رخ مي‌دهد و مي‌تواند کشنده باشد. در نوع کلاسيک گرمازدگي هجوم چند روزه يک جبهه هواي گرم در مناطقي که جزو مناطق گرمسير هم به شمار نمي‌روند، مي‌تواند باعث گرمازدگي و حتي مرگ در افراد زيادي شود.

سلامت: يعني تا اين حد خطرناک است؟

صددرصد. البته حالت خفيف‌تري هم هست که ممکن است با خروج از منزل در يک هواي گرم تابستاني به ما دست دهد و به آن گرماخستگي مي‌گويند؛ يعني وضعيتي که در آن، فرد دچار ضعف و خستگي بيش از حد، تپش قلب، سرگيجه و سردرد مي‌‌شود. شيوع آن مخصوصا در تابستان زياد است. بدن بيمار دچار گرماخستگي، از شدت عرق مرطوب است و اگر درجه حرارت آن را اندازه بگيريم، مي‌بينيم که طبيعي است يا ممکن است به ميزان اندکي هم افزايش داشته باشد.

سلامت: خيلي از مردم از اين اختلال احساس عذاب مي‌کنند.

خب، اگر حالت گرماخستگي در يک بيمار ادامه پيدا کند، کم‌کم به مرحله‌اي مي‌رسد که بدن‌اش خشک مي‌شود، يعني ديگر عرق نمي‌کند. احساس سياهي رفتن چشم‌ها در او ايجاد مي‌شود و با وجود اينکه هوا گرم است، ممکن است سردش بشود. در چنين حالتي درجه حرارت بدن او به مرز 41 درجه و يا بيشتر مي‌رسد که به اصطلاح مي‌گوييم گرمازده شده است. اين درجه حرارت بسيار خطرناک است و مي‌تواند باعث آسيب و يا مرگ سلول‌هاي بدن شود. بيمار در اين حالت رفته رفته دچار اغتشاش شعور و افت هوشياري مي‌شود و در صورت درمان نشدن کما و مرگ رخ خواهد داد.

سلامت: پس بايد اين علامت‌ها را جدي گرفت؟

کاملا! اينها که عرض کردم، علامت‌هاي هشدار گرمازدگي هستند. خيلي اهميت دارد که ما حواس‌مان به اين علامت‌ها جمع باشد، به‌خصوص در کساني که به نوعي در مقابل گرمازدگي مستعدتر هستند.

سلامت: حالا چگونه مي‌توان از گرمازدگي پيشگيري کرد؟

سوال به جايي است! خيلي اهميت دارد که ما قبل از اينکه دچار عوارض وخيم گرمازدگي بشويم، به دنبال راه چاره‌اي براي پيشگيري از آن باشيم چون در اين صورت ميزان مرگ و مير ناشي از گرمازدگي کاهش خواهد يافت. اولين راهکار که بديهي هم به نظر مي‌رسد اين است که از قرار گرفتن طولاني‌مدت در محيط‌هاي گرم و مرطوب و همچنين محيط‌هايي که در معرض تابش مستقيم آفتاب هستند، خودداري کنيم.

سلامت: ولي اکثر ما به دليل شرايط زندگي از بودن در چنين محيط‌هايي ناگزيريم.

اگر مجبور بوديم، بايد از کلاه‌هاي لبه‌دار و مکان‌هاي داراي سايبان استفاده کنيم. همچنين پوشيدن لباس‌هاي نامناسب مثل انواع ضخيم، تيره يا لباس‌هاي تنگ و چسبان را به هيچ‌وجه توصيه نمي‌کنم. لباس‌هايي که مي‌پوشيم بايد نخي و خنک باشد. ضروري است که به صورت پيشگيرانه در فواصل زمان کار استراحت کنيم و دوش بگيريم و قبل از احساس تشنگي آب بنوشيم. اين خيلي مهم است که براي نوشيدن مايعات نبايد منتظر احساس تشنگي ماند.

سلامت: معمولا چه‌قدر آب لازم است؟

بدن ما در اين شرايط به حدود 3 تا 5 ليتر مايع به همراه قند و املاح رقيق نياز دارد؛ مثل دوغ رقيق يا آب‌ميوه. ميوه‌هاي طبيعي هم به‌خصوص انواعي که غني از املاح هستند کاملا مفيد خواهند بود.

سلامت: حالا اگر با کسي برخورد کرديم که گرمازده شده، بايد چه کار کنيم؟

بايد او را به سرعت به سايه منتقل کنيم و فورا با اورژانس تماس بگيريم. بعد، لباس‌هايش را تا حد امکان از تن‌اش در بياوريم. او را با يک پارچه يا پوشش نازک و مرطوب بپوشانيم و با اسپري يا آب‌پاش به بدن او آب خنک بپاشيم. همچنين اگر در دسترس بود با يک پنکه يا بادبزن او را خنک کنيم. مي‌توان در ناحيه زيربغل يا کشاله‌ران او کيسه يخ قرار داد و بيمار را مرتبا با پارچه خيس و خنک مرطوب کرد تا آمبولانس برسد. استفاده از آب بسيار سرد يا آب يخ براي خنک کردن بيمار چندان توصيه نمي‌شود زيرا باعث انقباض واکنشي عروق سطحي پوست مي‌شود و در نتيجه حرارت در اعماق بدن محبوس مي‌ماند و بدن نمي‌تواند حرارت را به سطح منتقل کرده و آن را دفع کند.

سلامت: بعضي‌ها در چنين شرايطي به بيمار آب مي‌دهند که بخورد. آيا اين، کار درستي است


نه، اصلا ! از آنجا که اکثر بيماران گرمازده در اين شرايط دچار نوعي حالت افت هوشياري هستند، نوشاندن آب به آنها مي‌تواند باعث ورود آب به ريه و ايجاد عفونت ريوي شود. پس اين کار معمولا توصيه نمي‌شود، به ويژه آنکه بيمار بعد از انتقال به بيمارستان به نحو مطلوب تحت سرم درماني قرار خواهد گرفت