روشهای آبیاری

[*FATIMA*]

آبیاری شیاری
در این روش آبیاری از جویچه های کم عمقی برای هدایت آب در بین پشته های کم ارتفاع استفاده میشود . در این روش به جای غرقاب کردن تمام سطح مزرعه ، در طول مسیر اصلی حرکت آب ، آبراهه های کوچکی ایجاد میکنند . آبی که وارد این شیارها میشود از طریق محیط خیس شده وارد خاک شده و به صورت جانبی و عمودی حرکت میکند تا خاک را پر از آب کند . میتوان برای جلوگیری از تغییرات زیاد توپوگرافی و مشکل سله بندی ، شیارها را همراه با کرت ها و نوارها به کار برد . اگر مقدار آب کم باشد هر شیار به طور جداگانه آبیاری میشود ، ولی اگر دبی آب زیاد باشد میتوان چند شیار را به صورت همزمان آبیاری کرد . اگثر شیارها V شکل ، ذوزنقه ای و سهمی بوده و یا پهن و مسطح هستند .
آبیاری شیاری برای محصولاتی مناسب است که نسبت به مرطوب بودن طوقه ، وجود سله و محدودیت تهویه خاک حساسیت زیادی ندارند . آبیاری شیاری در مراتع دائمی نیز مورد استفاده قرار میگیرد .
آبیاری شیاری گردشی نوعی از شیاری معمولی است که مخصوص زمین های شیب دار بوده و در آن آب به صورت مارپیچ های بزرگ حرکت میکند . به این ترتیب ، شیب تند فقط در گوشه های این شیارها وجود دارد و بقیه مسیر نسبتاً صاف است . توزیع آب به این ترتیب یکنواخت تر خواهد بود .
شیارها باید دارای شیب ملایم و یکنواخت باشند تا آب به صورت یکنواخت توزیع شود . آب یه طرق مختلف از جمله استفاده از سیفون ، لوله های دریچه دار و روش مستقیم سنتی به شیارها منتقل میشود . شیب مناسب برای روش شیاری کمتر از یک درصد است . البته حداکثر شیب بستگی به فرسایش پذیری خاک مزرعه دارد . در زمین هایی که خطر فرسایش خاک وجود دارد این حد شیب 5/0 درصد در نظر گرفته میشود . در صورتی که زمین دارای شیب تند باشد ، شیارها را به نحوی میسازند که شیب اصلی را قطع کنند . در زمین های ناهموار ، شیارها در امتداد خطوط تراز ایجاد میشوند . این گونه شیارها را شیارهای کنتوری گویند .
به طور کلی شکل ، طول و فاصله شیارها با توجه به شیب ، نوع خاک و دبی جریان تعیین میگردد . هرچند فاکتورهای دیگری مانند عمق آبیاری ، عملیات زراعی و طول مزرعه نیز بر طراحی شیار اثر دارند .
برای آبیاری جویچه ای :
t=Lwd|10q
که t زمان آبیاری (دقیقه) ، d عمق خالص آب آبیاری به کار برده شده (سانتیمتر) ، W فاصله بین شیارها (سانتیمتر) ، q دبی ورودی به جویچه ها (لیتر در دقیقه) و L طول جویچه هاست (متر) .
حداکثر دبی غیر فرسایشی برای هر جویچه (لیتر در دقیقه) از رابطه تجربی زیر به دست می آید :
qmax = 36|S
که S شیب جویچه (درصد) است .
طول شیار با افزایش شیب زمین زیاد میشود زیرا سرعت حرکت آب در شیارها افزایش مییابد . در خاکهای شنی ، طول شیار را کوتاه انتخاب میکنند (کمتر از 100 متر) تا آب زودتر به انتهای مزرعه برسد . علت این است که آب در خاک شنی دارای سرعت نفوذ و تلفات نفوذ عمقی زیاد میباشد . در خاک های رسی ، سرعت نفوذ کمتر از خاک های شنی است . بنابراین شیارها در خاک های رسی طولانی تر از خاک های شنی انتخاب میشوند . اگر مقدار جریان زیاد باشد ، طول شیار را میتوان طولانی انتخاب کرد . به طور معمول ، مقدار جریان لیتر در ثانیه ، یک آبیاری کافی را ایجاد میکند به شرطی که شیارها طویل نباشند . توصیه میگردد که اندازه جریان بیشتر از 3 لیتر در ثانیه نباشد .
فاصله شیارها بستگی به نوع خاک و عملیات زراعی دارد . به عنوان قانون ، برای خاک های شنی باید فاصله شیارها بین 30 تا 60 سانتیمتر باشد که 30 برای خاک شنی درشت و 60 برای خاک شنی ریز است . در خاک رسی ، فاصله شیارها بیشتر از خاک شنی است زیرا آب در خاک رسی حرکت جانبی نیز دارد . در خاک رسی ، فاصله شیارها 75 تا 150 یسانتیمتر میباشد . فاصله شیارها عموماً باید طوری انتخاب شوند که ناحیه ریشه در پشته بیشتر از حرکت جانبی آب مرطوب شود تا حرکت عمودی .
محل کاشت گیاه در آبیاری شیاری ثابت نیست و بسته به شرایط تغییر میکند . تعدادی از این شرایط عبارتند از :
1/ در مناطق با بارندگی سنگین ، بذر گیاه باید در بالای پشته کشت شود تا از صدمان غرقاب جلوگیری شود .
2/ در مناطق خشک که آبیاری به صورت محدود انجام میشود غالباً گیاهان را درون شیار میکارند تا آب بیشتری را جذب کنند .
3/ از آنجا که نمک ها تمایل دارند در بالاترین نقطه پشته ها تجمع یابند ، وقتی آب آبیاری یا خاک شور است سعی میشود بذرها را روی دیواره شیار بکارند و نه روی پشته .
4/ برای کاشت گیاهان پاییزه و بهاره در مناطق سردسیر ، بذر را در دیواره پشته ای که رو به آفتاب است قرار داده میشود . در مناطق گرمسیر ، بذرها در جهتی از پشته که سایه دارد کشت میگردند .
معایب آبیاری شیاری به طور کلی عبارتند از :
1/ خطر شوری بالقوه بین شیارها
2/ احتمال بیشتر تلفات پایاب ( نسبت به روش کرتی یا نواری ) ، مگر اینکه با مدیریت صحیح آبیاری ، مقدار تلفات پایاب کاهش یابد
3/ محدودیت جلوگیری از حرکت ماشین های کشاورزی در عرض مزرعه
4/ احتیاج به یک عمل شخم اضافی دارد (ایجاد شیارها)
5/ افزایش پتانسیل فرسایش (حرکت آب در جویچه ها سریعتر از آبیاری نواری یا کرتی است)
6/ به کارگر بیشتری نسبت به روش های کرتی و نواری است .
تهیه و تنظیم : سایت علمی نخبگان جوان